bouwnijverheid

Productiesector (secundaire sector, zie: Economische structuurplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_big2.1. Inleiding

2 De structuur van de Zaanse economie

Uit de algemene inleiding is gebleken dat in beginsel een reeks van structuurbepalende elementen en factoren bruikbaar is om een goed beeld te geven van de economie van de Zaanstreek. Er zijn ook verscheidene rapporten en andere publicaties over dit onderwerp beschikbaar (zie de bronvermelding). In het beperkte kader van een encyclopedie bijdrage zou het te ver voeren alle aspecten in beschouwing te nemen. Bovendien zijn bij de statis…
) die zich bezighoudt met het vervaardigen, onderhouden en renoveren van bouwwerken. Naar de aard van de productie valt er in de Nederlandse situatie een onderscheid te maken tussen burgerlijke en utiliteitsbouw (B & U) enerzijds en grond-, weg- en waterbouw (GWW) anderzijds. De B & U kan worden onderscheiden in woningbouw en de realisatie van andere gebouwen, zoals bijvoorbeeld kantoren en andere bedrijfs- of overheidsgebouwen.

Door de veelsoortige bouwopdrachten (woningen en andere gebouwen, maar ook kunstwerken, zoals bruggen, duikers en viaducten, wegenbouw, kust- en oeverprojecten en baggerwerken) ontstond in de bouwnijverheid vanzelfsprekend specialisatie. Zo kent men woningbouwers, utiliteitsbouwers, wegenbouwers, baggeraars enzovoort. Naar de omvang zijn er, landelijk gezien, bedrijven met duizenden werknemers, maar ook duizenden eenmanszaken. De laatste houden zich voornamelijk bezig met onderhoudswerkzaamheden en kleine verbouwingen.

Tussen die uitersten bevinden zich zeer veel kleine en middelgrote bouwondernemingen, vaak met eigen specialisatie op de bouwmarkt. Het beeld van de Zaanse bouwbedrijvigheid wijkt niet af van de landelijke structuur, zij het dat in de Zaanstreek zeer grote bouwondememingen ontbreken. Eén van de grote bedrijven, NBM (Nederlandse Basalt Maatschappij), is overigens wel in de Zaanstreek ontstaan.

Aanbestedingen sinds de 17e eeuw

Voorbijgaand aan de vroegste en middeleeuwse bouwgeschiedenis, die voor het gebied immers nauwelijks relevant is, kan worden opgemerkt dat hier in de 17e eeuw reeds bouwwerken werden aanbesteed. Daarvoor werden ook toen al bestekken en tekeningen gemaakt en schriftelijke voorwaarden gesteld: aangenomen mag worden dat aanvankelijke huistimmerlieden zich ontwikkeld hadden tot aannemers. Zij waren in elk geval in staat tot kostenberekeningen en de organisatie die nodig is voor de realisatie van meer omvangrijke bouwwerken binnen de daarvoor gestelde tijd. Een bekend voorbeeld is de bouw van de doopsgezinde kerk aan de Westzijde te Zaandam, die in 1687 verrassend snel (binnen enkele maanden) verrees.

Molenmakerij als eerste specialisatie

De ontwikkeling van de houtzaagmolen (1596) moet worden aangemerkt als de eerste belangrijke stimulans voor de bouwactiviteiten in de streek. Mede door de korte aanvoerlijnen en lage prijs was hout hier het geëigende bouwmateriaal. Er ontstond daardoor omvangrijke houtbouw, niet alleen van woningen, maar ook van bedrijfsgebouwen en pakhuizen. Gewezen mag ook worden op de spreekwoordelijke duizend Zaanse molens, waarvan de houten constructie en het eveneens houten gaandewerk een grote mate van vakmanschap vergden. Men kan de molenmakerijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigMolenmakerij

Ambachtelijke bedrijfstak, waarin men zich bezig houdt met de bouw en inrichting van windmolens alsmede met de reparatie daarvan.

Over de Zaanse molenmakerij in het verleden is weinig bekend. Er is ook nauwelijks over gepubliceerd. Toch ligt de conclusie voor de hand dat er ettelijke bedrijven en een groot aantal vaklieden bij betrokken moeten zijn geweest. De grote concentratie van industriemolens in de Zaanstreek is immers vrijwel binnen honderd jaar in de 17e eeuw tot stand gek…
terecht als eerste specialisatie in de Zaanse bouw beschouwen. Kenmerkend voor de l7e- en 18e-eeuwse Zaanse bouwactiviteiten is dat het metselwerk meestal werd uitbesteed, niet zelden aan Amsterdamse bedrijven. Door de bodemgesteldheid moest van oudsher aan de fundering der bouwwerken relatief veel aandacht worden geschonken.

Vakmanschap

Nog meer dan nu het geval is, hing vroeger de kwaliteit van de bouw in hoge mate samen met het vakmanschap van de arbeiders. Dat ondanks de vergankelijkheid van het gebruikte materiaal verscheidene houten panden bewaard bleven, is aan dit vroegere vakmanschap te danken: het is namelijk eerder aan gebrekkig onderhoud dan aan onvolkomenheden in de bouw te wijten dat veel houten panden zijn verdwenen.

Revoluties in de bouw

In de bouwgeschiedenis deden zich regelmatig vrij revolutionaire veranderingen voor. Enerzijds was dit een gevolg van de maatschappelijke ontwikkeling, anderzijds van technische uitvindingen en de toepassing van nieuwe materialen. Voorbeelden zijn de opkomst van de woningbouwverenigingen (de massale bouw van volkswoningen), de toepassing van gewapend beton en gestapelde bouw.

Door rationalisatie en standaardisatie en uiteindelijk door het steeds meer toepassen van niet op de bouwplaats vervaardigde (voorgefabriceerde) elementen is de factor arbeid in de bouwtechniek teruggedrongen. Het gevolg daarvan is dat, althans bij seriebouw en andere grootschalige projecten, het ambachtelijke vakmanschap een schijnbaar ondergeschikte rol is gaan spelen. De bouwwereld tracht door opleidingen het aantal vaklieden op peil te houden.

Wat betreft de hier geschetste ontwikkeling wijkt de Zaanse situatie nauwelijks af van de landelijke, zij het dat de indruk bestaat dat zich hier in verhouding meer bouwondernemingen met de veel vakmanschap vereisende renovatieprojecten bezighouden. Een aantal Zaanse bouwbedrijven, zoals Van Braamplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBraam bv, bouwbedrijf. van

Bouwbedrijf te Zaandam. Het bedrijf werd in oktober 1931 opgericht door Jb. van Braam als metselaar-aannemer. De oprichter overleed tijdens de Tweede Wereldoorlog, waarna zijn zoon Jb. van Braam de zaak samen met zijn moeder voortzette. In 1956 werd H. van Braam - broer van Jb. jr. in de zaak opgenomen. Vanaf 1961 werd het bedrijf als nv voortgezet met beide broers als directeuren. In januari 1977 werd een samenwerkingsverband aangegaan met bouwbedrijf Merk Minnesma b…
, Kakesplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKakes bv, Bouwbedrijf

Bouwbedrijf in Zaandam. Het bedrijf werd opgericht op 18 november 1874 aan de Oostzijde te Zaandam door Cornelis Kakes, die aanvankelijk timmermansknecht en later timmerman-metselaar was in Marken-Binnen. Mede door de naweeën van de Frans-Duitse oorlog was het ondernemersklimaat ongekend slecht. Nochtans zette Cornelis door. Reeds een maand later werd de eerste employé in dienst genomen. Deze werd gevolgd door S. de Boorder, die vele jaren werkzaam bleef.
, De Witplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWit bv, Bouwbedrijf Maarten de

Bouwbedrijf te Zaandam, gevestigd aan de A. van Broekweg. Het bedrijf werd begonnen in 1943 door Maarten de Wit, die op de nominatie stond tewerkgesteld te worden in Duitsland. Hij leende f 500 en kocht een handkar. De eerste jaren verrichtte hij klein reparatiewerk en maakte hij linealen en bordewaskwasten. Na de oorlog vestigde het bedrijf zich aan de
, Kuytplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKuyt Westzaan bv

Aannemingsmaatschappij in Westzaan, een van de belangrijke bouwers in de Zaanstreek. Kuyt Westzaan kwam voort uit Aannemingsmaatschappij J. Kuyt en Zoon, die in 1924 als eenmansbedrijf werd opgericht.

Na de oorlog groeide het familiebedrijf uit tot een omvangrijke bouwonderneming/aannemingsmaatschappij/ontwikkelingsmaatschappij. In de Zaanstreek bouwde het bedrijf onder meer het Zaanlands Lyceum, schouwburg De Speeldoos, zwembad De Slag, hotel-restaurant De Saense Schans, het…
, Merk Minnesmaplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigMerk Minnesma bv, bouwbedrijf

Bouwbedrijf in Zaandam en aanvankelijk in Wormerveer. Het bedrijf werd opgericht in 1931 door metselaar-aannemer M.C. Minnesma.

In 1955 werd door de oprichter en zijn zoon M.C. Minnesma (de huidige directeur) een vennootschap onder firma opgericht, die in 1960 werd omgezet in een commanditaire vennootschap. De omzetting in NV had in 1971 plaats, weer later werd het bedrijf een BV.
en andere zijn afzonderlijk in deze encyclopedie behandeld.

Zaanse afdeling van NVOB

De regionale aannemers hebben zich verenigd in de Zaanse afdeling van de NVOB, Nederlands Verbond van Ondernemingen in de Bouwnijverheidplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigNVOB, Nederlands Verbond van Ondernemingen in de Bouwnijverheid

Landelijke werkgeversorganisatie, met een in 1976 opgerichte Zaanse afdeling waarbij 60 bedrijven zijn aangesloten. Te zamen bieden deze werkgelegenheid aan ruim 1600 personen (1990), ongerekend het personeel van zogenoemde onderaannemers zoals schilders- en installatiebedrijven. Onder de Zaanse NVOB-bedrijven bevinden zich zowel zeer kleine als omvangrijke bouwondernemingen, zowel bedrijfjes van alleen lokaal belang als bouwmaatsc…
, een landelijke organisatie die zich met succes heeft beijverd voor bijvoorbeeld de hantering van uniforme rechtsregels bij de bouw, de bestrijding van het zogenoemde 'zwartwerken', de verbetering van de vakopleiding en de bevordering der collegialiteit. De afdeling telt ongeveer zestig bedrijven, met een gezamenlijke omzet van (1987) 210 miljoen gulden en met in totaal 1600 werknemers. Bij deze aantallen zijn die van toeleveringsbedrijven en onderaannemers (loodgieters, Installatiebedrijvenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigInstallatiebedrijven

Economische sector, opgekomen aan het begin van, en in omvang gegroeid halverwege, de 20e eeuw, overwegend bestaande uit onderaannemers, soms ook rechtstreeks voor klanten werkend. De sector van de installatiebedrijven is vrij jong. De opkomst hangt nauw samen met de technische ontwikkeling die eind 19e, begin 20e eeuw een aanvang nam.
, schilders enzovoort) niet meegeteld. Men spant zich, onder meer door contacten met de plaatselijke overheden, in om bouwopdrachten binnen de Zaanstreek door Zaanse ondernemingen te doen uitvoeren.
Zie: Bouwen in de Zaanstreekplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBouwen in de Zaanstreek

Het streekeigene van de Zaanstreek is in het bijzonder tot uiting gekomen bij het bouwen. Dit werd veroorzaakt doordat, in tegenstelling tot de rest van Nederland, in het gebied tussen Amsterdam en Alkmaar, waarbinnen de Zaanstreek is gelegen, de bodem een te geringe draagkracht had om zware stenen gebouwen te kunnen dragen. Vanaf het begin van de permanente bewoning van de Zaanstreek in de 11e eeuw tot aan het jaar 1901, toen het bouwen van hout in het gehele land werd …
. Zie ook: Economische geschiedenisplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigEconomische geschiedenis

1. Economische ontwikkeling vóór 1580 (bladzijde 189 en volgende)

2. Economische ontwikkeling van de Zaanstreek in de periode 1580-1800 (bladzijde 192 en volgende)

3. Economische ontwikkeling van de Zaanstreek na 1800 (bladzijde 205 en volgende)

Bij het begin vap elk hoofdstuk is een opgave geplaatst van de behandelde economische sectoren en eventuele andere met het onderwerp samenhangende onderwerpen. Van hoofdstuk 1 treft u de inhoudsopgave hieronder aan. Door midd…
3.104 en Arbeidsplaatsen en bedrijfsgrootteplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigArbeidsplaatsen en bedrijfsgrootte

Onder een arbeidsplaats wordt verstaan: een betaalde functie waarin meer dan 15 uur per week wordt gewerkt. De bedrijfsgrootte wordt (althans hier) bepaald door het aantal arbeidsplaatsen dat een bedrijf biedt. De werkgelegenheid wordt gevormd door het totaal aantal arbeidsplaatsen. Door optelling van het aantal arbeidsplaatsen binnen economische sectoren is inzicht te krijgen in de Werkgelegenheid die de verschillende bedrijfstakken door de eeuwen heen boden …
.

  • /home/zaanwiki/domains/zaanwiki.nl/private_html/encyclopedie/data/pages/bouwnijverheid.txt
  • Laatst gewijzigd: 2020/09/07 12:03
  • (Externe bewerking)