Dorpsdienaar die moest waken over het dorp en van zonsondergang tot zonsopgang de tijden moest afroepen. Nachtwachten werden in de Gouden Eeuw ingesteld. Anders dan de naam doet vermoeden waren juist in dat tijdvak de levensomstandigheden van velen zeer slecht en vonden er vele inbreuken plaats op de bestaande wetten en verordeningen. Ook in de Zaanstreek werden dorpswakers ingesteld; zij stonden in dienst van de banne, maar werden indirect betaald door de dorpsbewoners. Wachten die hun diensten niet vervulden kregen hoge boetes. De controle was gemakkelijk, aangezien de nachtwacht op gezette plaatsen de tijd moest roepen.

Het beroep “nachtwacht” was slecht betaald en schonk weinig aanzien. Vaak was de nachtwacht tegelijkertijd dorpsomroeper. In deze functie moest hij besluiten van het lands- en het lokale bestuur omroepen. Daarna werden de burgers geacht de verordeningen, maatregelen en dergelijke te kennen. Soms was de nachtwacht ook veldwachter. Doodgraver en lantaarnopsteker (vanaf de 19e eeuw) waren andere functies die met die van nachtwacht gecombineerd werden. In slechte tijden konden tijdelijk bijwachten aangesteld worden. Hun voornaamste taak was het uitbannen van bedelaars. De nachtwacht werd in dat geval hoofdwacht. Deze situatie heeft met name in de periode vlak na 1800 bestaan.

Vanaf het midden van de 19e eeuw werd de functie steeds meer met die van veldwachter gecombineerd (zie: Politieplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigPolitie

Naamgeving voor dat deel van het justitieel apparaat dat zich bezig houdt met de controle op naleving van de wet, met opsporing en eventueel verbalisering van overtreders daarvan; de naam is ook van toepassing op de zich hiermee bezighoudende ambtenaren.). Desondanks werden nog tot in de 20e eeuw nachtwachten als hulp van de politie aangesteld.