onkerkelijken

No renderer 'pdf' found for mode 'pdf'

Dit is een oude revisie van het document!


Personen die geen kerk aanhangen en niet tot enige kerkelijke richting behoren. Wat de Zaanstreek betreft kan gesteld worden dat ruim de helft der bevolking onkerkelijk is. In 1976 had Zaanstad 124.800 inwoners, waarvan meer dan 63.500 opgaven niet tot een kerkgenootschap te behoren. Sindsdien is, zoals overal elders, het aantal onkerkelijken absoluut en verhoudingsgewijs toegenomen. Op de oorzaken van dit laatste wordt hier niet ingegaan. Wel kan worden opgemerkt dat de Zaanstreek relatief een groter aantal onkerkelijken telt dan elders het geval is. Dat is al langere tijd zo: bij de volkstelling van 1934 werd niet alleen vastgesteld dat Noord-Holland de meest onkerkelijke provincie van ons land was, maar bleek ook de Zaanstreek de meest onkerkelijke streek van Noord-Holland (Koog aan de Zaan had toen met ruim 38 % het grootste percentage niet-kerkelijk-gebondenen en werd in commentaren 'de onkerkelijkste gemeente van Europa' genoemd).

Verscheidenen hebben naar verklaringen van dit verschijnsel gezocht. De sociograaf prof. dr. J.P. Kruijtplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKruijt, prof. dr. Jacob Pieter

Zaandijk, 18 december 1898 - Bilthoven, 2 december 1975

Jacob Pieter Kruijt, hoogleraar sociologie aan de Rijksuniversiteit van Utrecht. Na een studie geografie aan de Universiteit van Amsterdam promoveerde Kruijt op het proefschrift 'De onkerkelijkheid in Nederland, haar verbreiding en oorzaken' (Groningen/Batavia 1933). Daarin noemde hij zijn geboorteplaats Zaandijk als voorbeeld van onkerkelijke gemeenschappen. Eerder, in 1928, had hij in het tijdschrift Mensc…
, van Zaanse origine, noemde in 'De onkerkelijkheid in Nederland' (Groningen z.j.) onder meer de felle anti-kerkelijke stemming tijdens de eerste socialistische beweging onder Domela Nieuwenhuisplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigDomela Nieuwenhuis, Ferdinand

Amsterdam 31 december 1846 – Hilversum 18 november 1919

Nederlands socialist, feitelijk leider van de in 1881 opgerichte Sociaal Democratische Bond.

Van 1870 tot 1879 was Domela Nieuwenhuis Luthers predikant, achtereenvolgens in Harlingen, Beverwijk en Den Haag. Als zodanig bleek hij al een verklaard anti-militarist en een ijverig voorstander van de omstreeks 1870 ontstane internationale vredesbeweging. In 1879 trad hij uit de kerk en begon hij de uitgave van …
. Diens vrije socialisme had veel Zaankanters als aanhanger. Het sterk industriële karakter van de streek was in dit opzicht stellig van invloed. Anderen zoeken een verklaring bij de eerdere vrijzinnigheid van doopsgezinden en hervormden. Inderdaad was de geloofsbeleving in de Zaanstreek van opvallend vrijzinnige aard; als zeker kan worden aangenomen dat de afkalving van de kerken het eerst onder vrijzinnigen plaats had. Atenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigAten

Naam van een doopsgezind geslacht, aanvankelijk woonachtig in Krommeniedijk en Krommenie, later vooral te Wormerveer, maar ook te Zaandam. Boekenoogen brengt de oorsprong van de familienaam in verband met 'ate', een Zaans woord dat tot het eind der vorige eeuw in gebruik was met de betekenis 'vader'.
verklaarde:

'Men heeft langen tijd niet willen aannemen dat de latere rustige doopsgezinden, wier aantal aan de Zaan zoo overwegend was, van de zuiver communistische secte der Wederdoopers zouden afstammen (….. ). Mijns inziens is de revolutionnaire onkerkelijke strooming van de 19e en 20e eeuw een verschijnsel dat verklaard kan worden als voortkomend uit denzelfden aanleg die reeds in de 16e eeuw (in de Zaanstreek) bestond'.

Bedacht moet tenslotte worden dat tot ver in de 19e eeuw de armenzorg vrijwel uitsluitend door de kerken werd behartigd, dit als doorwerking van een plakkaat uit 1649, dat elk kerkgenootschap verplichtte tot het vormen van fondsen voor de steun aan behoeftigen. Betrokkenheid bij (lidmaatschap van) een kerk behelsde vroeger daardoor een bepaalde mate van sociale zekerheid; mede als gevolg hiervan was de onkerkelijkheid uiterst gering of vrijwel nihil. Hoe ver de gevolgen van de kerkelijke armenzorg onverwacht konden gaan, blijkt uit een in 1798 in Zaandam genomen besluit: van nieuwe (van elders afkomstige) bewoners werd gevergd dat zij een borgtocht voor het leven overlegden. Deze 'akte van indemniteit' moest inhouden dat het kerkgenootschap waartoe de nieuwkomer behoorde, zich verbond om hem of haar bij armlastigheid in de toekomst te onderhouden. Zaanstad mag nu dan overwegend onkerkelijk zijn, nog geen 200 jaar geleden stelde men er feitelijk de eis dat nieuwe inwoners bij een kerk behoorden!

  • /home/zaanwiki/domains/zaanwiki.nl/private_html/encyclopedie/data/attic/onkerkelijken.1465829182.txt.gz
  • Laatst gewijzigd: 2020/09/06 18:23
  • (Externe bewerking)