==== Kapellen ====
Kleine, niet-parochiale kerken. Vóór de reformatie, in de 15e en 16e eeuw, toen vanuit de oude dorpen nieuwe nederzettingen aan de Zaan ontstonden, waren er in de Zaanstreek tenminste vier kapellen gevestigd.

In Oostzaandam was op de plaats van de huidige (hervormde) Oostzijderkerk een kapel aanwezig, die in 1411 voor het eerst werd genoemd. En in 1450 is vergroot en van een houten toren voorzien. Deze kapel was gewijd aan de H. Maria Magdalena en werd door brand verwoest in 1576, toen Staatse soldaten (die bij de kapel bivakkeerden) onachtzaam waren met vuur. Zie ook: [[Bestuur]] en rechtspraak 1.2.6. en 2.2.3.

Mogelijk heeft aan 't Kalf of Haaldersbroek een kapel gestaan. In 1440 werd toestemming gegeven deze te bouwen, maar onduidelijk is of dat ook daadwerkelijk is gebeurd. In Wormerveer werd volgens vermeldingen (van onder meer [[Loosjes]]) in 1504 een kapel gesticht onder de naam Beatae Virginis Nativitas. Deze werd in 1574 door Spaanse troepen verwoest.

Zeer oud was de kapel in Krommenie, die tot de parochie van Uitgeest behoorde. Deze dateerde mogelijk al van het begin van de 14e eeuw en werd in 1364 voor de tweede keer gewijd door de abt van Egmond. In 1399 was Krommenie inmiddels zo groot dat de kapel werd omgezet in een parochiekerk. Hoewel meermalen is verondersteld dat ook in Krommeniedijk een kapel stond, is daarvan geen bewijs gevonden.

Assendelft heeft zonder twijfel de oudste kapel van de Zaanstreek gehad. Deze werd waarschijnlijk al ten tijde van Karel Martel (676-741) gesticht en werd in de tweede helft van de 8e eeuw in geschriften vermeld. Het dorp ontstond vermoedelijk rondom deze kapel. Zie voor de latere kerken: [[Kerkgebouwen]]