chemische

No renderer 'pdf' found for mode 'pdf'

Produktiesector, tak van nijverheid die, in het groot, gebruik maakt van scheikundige reacties en daarmee stoffen vervaardigt die al of niet verder worden be- of verwerkt.

In de Zaanstreek is de uitsluitend op chemie gestoelde industrie steeds van bescheiden omvang geweest en gebleven. De toepassing van chemie of chemische technologie in delen van het productieproces is daarentegen in vele bedrijfstakken onmisbaar geworden; bedrijven die van zulke toepassingen gebruik maken worden echter niet tot de chemische industrie gerekend.

Naar deze toepassing van chemie ter bewerking van stoffen is pas sinds de tweede helft van de 19e eeuw gestreefd. Voordien berustte de kennis van wat chemische reacties teweeg brengen op toevallige empirische, proefondervindelijk opgedane, ervaring. Te denken valt hierbij aan de Potasbranderijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigPotasbranderij

Potas is de oude naam voor kalium-carbonaat, dat aanvankelijk uit hout - of plantenas werd gebrand , geloogd en in zuivere toestand in potten werd bewaard. Potas werd gebruikt door de blekerijen, vooral die ten behoeve der zeildoekfabricage.

Jacob Honig Jsz. Jr. stelde het ontstaan van de Zaanse potasbranderij na 1680, maar dr. Regtdoorzee Greup-Roldanus, bekend door haar studie over de Haarlemse blekerijen, meende dat al vóór 1650 potas in de Zaanstreek werd gebrand. In 1700 we…
, aan het gebruik van potas als loog en karnemelk als zuur in de Blekerijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBlekerij

Tak van nijverheid met als doel een zuiver witte kleur te geven aan van nature grauwe textielsoorten zoals linnen en katoen. Tegenwoordig worden de vezels of garens daarvan met chemische middelen gebleekt, vroeger behandelde men de geweven stoffen, later ook de garens, door ze te spoelen in een mengsel van plantenas en water. Hierna volgde een behandeling met zure melk, vervolgens werd met schoon water gespoeld en tenslotte stelde men het materiaal bloot aan zonlicht. De op deze manier…
en van urine in zowel de volmolensplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVolmalerij

Molenbedrijf, waarbij laken en andere wollen stoffen werden gevold of dichter gemaakt. In de Zaanstreek waren in totaal 24 volmolens: 10 te Oostzaandam, 7 in Koog, 4 in Zaandijk, 2 in Westzaan en 1 in Oostzaan. Een volmolen was een loonbedrijf. Men ontving wollen stoffen, vooral laken, uit Leiden of Haarlem, behandelde deze in de molen en stuurde de stoffen vervolgens weer terug naar de opdrachtgevers.
als de Blauwselmolensplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBlauwselmolens

Zie: Blauwselmakerij. waar de gang van zaken in de grootste fabriek (Avis (ondernemersgeslacht) te Westzaan) is beschreven. In Westzaan hebben echter nog drie andere blauwselmolens gestaan, alsmede twee in Zaandijk en een in Zaandam (West). in welke molens voornamelijk ultramarijn werd vermalen. Dit gebeurde op de gebruikelijke manier met kantstenen die op een leggersteen walsten. Het met enkele andere grondstoffen gemengde maalgoed werd gebuild of gezeefd en diende om goor of ge…
, waarbij ook potas en kalk werden toegevoegd. Andere voorbeelden vinden we in de loodwitmolensplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigLoodverwerkende bedrijven

Loodbranderijen, loodgieterijen en loodpletterijen, alsmede de loodwitmakerij; bedrijven die lood zodanig bewerken dat het een toepassing kan krijgen.

Loodbranderijen waren inrichtingen die door middel van een chemisch proces (waarbij azijn werd gebruikt en het lood werd verhit) menie produceerden, gebruikt als middel tot roestwering. De oorspronkelijke loodgieterijen smolten en goten, naar hun naam aangeeft, lood; zij vervaardigden op deze manier bijvoorbeeld buizen…
, waar loodoxyde werd verkregen met behulp van azijn en paardenmest, en in de cement en trasmolensplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigCement- en trasmolens

Windmolens waarin door middel van kantstenen, zoals in de olie- en verfmolens, cementsteen tot cement, danwel tufsteen tot grondstof voor het zogenaamde tras werd vermalen. Het verouderde tras was een verbinding van gemalen tufsteen met vette kalk tot een metselspecie, die zowel onder water als in de lucht zeer hard werd.
.

Toepassing van chemische processen op grote schaal kwam voor in de latere verfindustrieplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVerffabricage

Belangrijke sector in de Zaanse economie, reeds vroeg in de 17e eeuw aanwezig. Aanvankelijk produceerden de Zaanse verfmakers uitsluitend de verfstoffen en werd de verf door de schilders zelf gemengd. Vanaf het begin van de 20e eeuw werd in toenemende mate gerede verf gefabriceerd. In de tweede helft van de 20e eeuw nam de omvang van Zaanse verfmakerij af en verdwenen de meeste Zaanse bedrijven, of verloren zij hun zelfstandigheid.
, bij de lakstokerij en bij de secundaire veredeling van oliën en zetmeel. In de vorige eeuw ontstonden de Lijmkokerijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigLijmkokerij

Vroegere tak van nijverheid in de Zaanstreek, vooral in Oost- en Westzaandam bedreven. Loosjes vermeldde bijvoorbeeld in 1794: 'Benevens het gebruik der Moolens zijn er nog verscheie Fabrieke' en noemt daarbij dan 'lijmmakerijen, die gelijkelijk en de Arbeidsman en de Koopman geduurige bezigheid en bestaan verschaffen'.
en in een aantal Zaangemeenten de gasbedrijvenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGasfabrieken

Bedrijven die gas uit steenkool wonnen, bestemd voor de openbare gasvoorziening. Vanaf 1859 waren in de Zaanstreek gasfabrieken in bedrijf, over het algemeen door particulieren begonnen en later door de gemeenten overgenomen. Gas werd aanvankelijk vooral voor straatverlichting gebruikt. In 1952 gingen de Zaanse bedrijven op in het
. Na 1880 ontwikkelde zich de Zeepindustrieplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZeepindustrie

Industrietak, in de Zaanstreek sinds de jaren tachtig van de 19e eeuw uitgeoefend.

Zeep of sapo werd in het begin van de jaartelling door de Romeinen in de Lage Landen geïntroduceerd. Het gebruik van zeep, voor het lichaam, kleding of andere zaken, werd echter pas in de 19e eeuw op grotere schaal toegepast. Desondanks moet men zich ook eerder in de Zaanstreek met het maken van zeep bezig hebben gehouden. Het in de streek door de
en de parfumerie en essencefabricage, terwijl zich ook een ontwikkeling voordeed in de geneesmiddelenindustrie. Voorts kan de rond de eeuwwisseling ontstane linoleumindustrieplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigForbo Krommenie bv

Fabrikant van linoleum en vinyl, handel in linoleum, vinyl, tapijt, onderhouds-, plak- en egaliseermiddelen, afwerkingsproducten zoals plinten, profielen en lasdraden; statutaire zetel in Krommenie, feitelijk gevestigd te Assendelft.
worden vermeld.

De vervaardiging van glycerine en kaliloog door de firma Jan Dekkerplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigDekker, Jan

Handelsonderneming en aanvankelijk ook (chemische) industrie te Wormerveer; familie-onderneming vanaf eind 18e eeuw, in 1991 onderdeel van Naarden International te Naarden.

In 1774 richtte Jan Gerbrandsz. Dekker gehuwd met Guurtje Cornelisd. Schenk, samen met zijn zwager Lammert Trip gehuwd met Claartje Jansd. Schenk, de firma Trip & Dekker op, maar in 1778 besloot hij onder eigen naam door te gaan met zijn 'handel in potasch en weedasch', met daarnaast een trashandel. De tras werd…
en de latere bereiding van theobromine in de van Jan Dekker overgenomen panden door Naardenchemie zijn voorbeelden van inmiddels tot het verleden behorende chemische industrie in de Zaanstreek.

Alle genoemde bedrijven en/of producten zijn als afzonderlijke trefwoorden vermeld, zie aldaar.

Zie voorts:

  • Economische geschiedenis 3.7.3.plugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigEconomische ontwikkeling van de Zaanstreek na 1800

    3.1. Economische stagnatie

    3.1.1. Stagnatie, armoede

    Zie ook:

    De Franse tijd betekende een absoluut dieptepunt in de economische ontwikkeling van de Zaanstreek. Het zou daarna nog een halve eeuw duren eer van een substantieel economisch herstel sprake was. Van de eertijds zo bloeiende en rijk geschakeerde stuwende nijverheid was omstreeks 1815 nog een beperkt aantal oudere bedrijfstakken over de
    ,
  • Eurocol BVplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigEurocol BV

    Eurocol BV, produktie- en verkoopmaatschappij van vloerbedekkingslijmen, vochtisolaties, egaliseermiddelen, tegel- en bouwpasta's en voegproducten te Wormerveer. Het bedrijf is ontstaan uit de voormalige Nederlandse Linoleumfabriek, thans Forbo Krommenie bv te Krommenie, het maakt deel uit van het internationale
    ,
  • Exter aromaplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigExter Food Ingredients

    Voorheen Exter Aroma bv, fabriek van soep- en spijsaroma te Zaandam. Het bedrijf werd opgericht in 1928 door Roelof van Exter (1891-1961). Hij kocht van een erfenis een fabriekspandje aan het einde van het Sluispad te Zaandam, waar hij een vetsmelterij en een bescheiden productie van aromatische sausen begon. In het centrum van Zaandam haalde hij vet en beenderen op. Het maken van de hartige bouillons startte hij onder licentie van Nestlé (Maggi). De smaken werden bereid …
    ,
  • Farmaceutische industrieplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigFarmaceutische industrie

    Zie: Medicopharma en dr. Willmar Schwabe
    ,
  • Medicopharmaplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigMedicopharma

    Producent van en groothandel in medicijnen in Zaandam. Voorloper van Medicopharma, dat in 1991 failliet ging, was de farmaceutische onderneming Sanopharma, die in 1947 werd opgericht.

    De aandeelhouders van deze nv droegen in 1952 de aandelen over aan de stichting Apotheek Hulp Artsen, die in september 1951 was opgericht. In 1955 werd de stichtingsvorm omgezet in een nv. De aandelen werden geplaatst bij de in de stichting deelnemende artsen. Door statutenwijziging werd in 1972 de n…
    ,
  • Molen Chemieplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigMolen Chemie

    Molen Chemie NV gevestigd aan de Industrieweg 27 te Wormerveer, was een groothandelaar, alsmede im- en exporteur van chemische producten. Het bedrijf werd opgericht in januari 1920 aan de Ringdijk te Wormer door J. de Boer Dzn en in januari 1965 overgedragen aan E.J. van der Molen te Krommenie. Het bedrijf was toen nog gevestigd in een molenschuur aan de Veerdijk te Wormer. Vijf maanden later, juni 1965, vond de inbreng in een NV onder de naam Molen Chemie plaats en werd het bedrij…
    ,
  • Polak en Schwarzplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigPolak & Schwarz

    Voorheen te Zaandam gevestigd essence- en smaakstoffenbedrijf; verplaatst naar Hilversum en aldaar onder de naam I.F.F. deel uitmakend van een internationaal concern.

    Het bedrijf kwam voort uit nevenwerkzaamheden van Leopold Schwarz, zoon van een hotelhouder te Zutphen. Hij werkte in het hotel van zijn ouders, maar trad in de jaren '80 van de 19e eeuw ook op als agent van een essencefabriek, die voornamelijk aan bakkerijen leverde. In 1889 zette hij een eigen bedrijfje op waar…
    ,
  • Scadoplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigScado

    Producent van kunstharsen, die tussen 1965 en 1980 de productie van Adriaan Honig's Kunsthars Industrie nv te Zaandam (later Zaanchemie) voortzette. Scado werd in 1948 door W.A.M. ten Doeschate opgericht binnen het familiebedrijf Schaepman en Co te Zwolle (verf). De naam Scado is een samenstelling van de eerste letters van Schaepman (met weglating van de 'h' en ten Doeschate. In 1965 nam Scado de activa van nv Zaanchemie over van Biliton, dat oorspronkelijk was ontstaan als Adriaan Honig…
    ,
  • Vetiraplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVetira Romance Aerosols BV

    economie koog

    Vetira Romance Aerosols BV

    Afvulbedrijf van aerosols (spuitbussen), dat bij oprichting was gevestigd te Koog aan de Zaan, later aan de Westzijde, daarna aan de Sluispolderweg te Zaandam. Het bedrijf werd opgericht in 1948 onder de naam nv Chemische Industrie Vetira door H.J. Boon uit Zaandijk. Begonnen met een kapitaal van ƒ 4000, richtte men zich op de verkoop van vitamineconcentraten voor veevoeder, verpakte bestrijdingsmiddelen voor land- en tuinbouw en vervaardiging en verhan…
    ,
  • WackerChemie Nederlandplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWacker-Chemie Nederland bv

    Verkooporganisatie voor chemische grondstoffen, gevestigd aan de Zaanweg te Wormerveer. Het bedrijf werd opgericht in januari 1972 door Wacker-Chemie GmbH te München en handelsonderneming Jan Dekker, Adriana Anna (Ada) bv te Wormerveer. Deze laatste fungeerde al tientallen jaren als vertegenwoordiger van de Duitse onderneming in Nederland. Wacker-Chemie Nederland is een volledige dochter en fungeert als verkoop- en handelsorganisatie in Nederland. Het assortiment omva…
    ,
  • Wakker Kitchemieplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWakker Kitchemie bv

    Fabriek van voeg- en beglazingskitten te Wormer. Het bedrijf werd gestart in 1932 door Willem Wakker (1902-1989), die aan de Enge Wormerringdijk onder de naam Wakkers Verfindustrie nv begon met de productie van verven, vernissen, lakken, stopverven en welpasta's. In de oorlogsperiode werd door het ontbreken van de nodige halffabricaten overgeschakeld op de productie van behangverf op basis van houtvezels, afkomstig van een houtmalerij van een broer van Wakker. In 1955 werd z…
    ,
  • Storm van Benten en Kluyverplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigStorm van Bentem & Kluyver

    In 1750 in Koog onder de naam Compagnie van Verfmaelders opgerichte verfindustrie, aanvankelijk gedreven door Pieter en Gerrit Storm en Jan van Bentem. Blijkens het assurantiecontract van de verf- en snuifmaalders uit 1739 waren zowel Storm als Van Bentem al eerder eigenaar van één of meer verfmolens. Volgens een
    ,
  • Jacob Visplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVis Pz, nv Lakfabriek en Export Maatschappij v/h Jacob

    Voormalig bedrijf in Zaandijk, dat zich tot 1980 heeft bezig gehouden met de fabricage van en handel in standolie, lakken, vernissen, aangemaakte verven, siccatieven en krijt, alsmede patentolie en fijne olieën.
    .
  • /home/zaanwiki/domains/zaanwiki.nl/private_html/encyclopedie/data/pages/chemische.txt
  • Laatst gewijzigd: 2020/09/07 12:05
  • (Externe bewerking)