Christelijk-Historische Unie, de
Politieke partij op christelijke grondslag, met in de Zaanstreek nooit meer dan een kleine aanhang.
Afscheiding ARP
De Christelijk-Historische Unie werd opgericht in juli 1908, ontstaan uit een fusie van drie groeperingen: de Vrije Anti-Revolutionairen, de Christelijk-Historische Kiezersbond, en de Bond van Kiesverenigingen op Christelijk-Historische grondslag. Deze drie groeperingen waren op verschillende gronden in verzet gekomen tegen de politiek van de Anti-Revolutionaire Partij, die in 1879 door dr. Abraham Kuyper was opgericht.
Belangrijk argument voor de afscheiding van de ARP was de anti-these, de principiële scheiding tussen de christenen georganiseerd in een christelijke partij, tegenover de partijen die de Bijbelse beginselen niet als uitgangspunt voor hun politiek handelen namen. Deze anti-these werd door Kuyper benadrukt. De CH-Kiezersbond vond haar aanhang in hervormde kring en had vooral kritiek op de sterk gereformeerde politiek van de ARP.
Uniegedachte
Na invoering van het algemeen kiesrecht in 1917 nam de CHU vanaf 1918 deel aan de rechtse coalitiekabinetten van de Rooms Katholieke Staatspartij (RKSP), de ARP en de CHU. De CHU wees te strakke programmatische bindingen en een te strak hanteren van de coalitie-gedachte evenwel af. De Unie genoot een zekere vermaardheid door het feit dat zij bij belangrijke kwesties soms niet unaniem stemde.
Na 1923, toen de partijstructuur hechter werd, terwijl voorheen de Uniegedachte werd geaccentueerd, nam het verdeeld stemmen sterk af. Voorts was er in de jaren '20 een zeker anti-clericalisme aanwezig. Dat leidde tot een uitbarsting in 1925, toen de CHU een oppositievoorstel steunde om de gelden voor het gezantschap bij het Vaticaan te schrappen, waardoor een langdurige kabinetscrisis ontstond.
Na de invoering van het algemeen kiesrecht met rechtstreekse keuze werden de plaatselijke kiesverenigingen belangrijk. In 1919 bestonden er CHU-kiesverenigingen in Zaandam en Zaandijk, in 1922 te Wormerveer en te Krommenie in 1924. Deze verenigingen bleken echter te zwak voor zelfstandigheid en werden in 1927 onder Zaandam gevoegd. In Westzaan kwam in 1930 een CHU-correspondentschap wat in 1946 tot een kiesvereniging in deze gemeente leidde.
Aanhang
Na de Tweede Wereldoorlog zag de toekomst er voor de CHU somber uit; een aantal prominente leden trad toe tot de in 1946 gevormde PvdA. Maar de verkiezingen van de Tweede Kamer lieten zien dat de partij haar kiezers behield en zelfs groeide. Stemde in 1937 7,4 procent op de CHU, in 1946 was dat 7,8 procent en in 1948 9,2 procent. De CHU bleef tot 1948 in de oppositie, maar werd weer regeringspartij in de kabinetten Drees (1948-1958).
Binnen de CHU waren 725 plaatselijke kiesverenigingen actief. De vrouwen in de partij waren georganiseerd in de Centrale van Christelijk-Historische vrouwen. Voor de jongeren bestond de Christelijk-Historische Jongeren Organisatie.
Politieke invloed
Tijdens gemeentelijke verkiezingen kwam de CHU alleen in Zaandam soms met een eigen lijst uit. In andere Zaanse gemeenten, en ook soms in Zaandam, kwamen de CHU-kandidaten meestal op een gezamenlijke lijst met de ARP-kandidaten uit; in de Zaanstreek stemde niet meer dan drie tot vijf procent van de kiezers CHU.
CHU-raadsleden in de vooroorlogse periode waren: in Zaandam Joh. Dorjee, die in 1923 bekendheid verwierf als pleiter voor een begrotingspost voor het uitsteken van de Nederlandse vlag op officiële gebouwen tijdens Koninginnedag, die door de socialisten en communisten werd geschrapt, in Koog Jac. Krijt Mzn (1895-1950) en in Zaandijk J. Wierda.
Na de oorlog werd ook in Westzaan een CH-Kiesvereniging opgericht en bij de raadsverkiezingen van juli 1946 kwam er voor het eerst een CHU-lid in de gemeenteraad, doordat het samenwerkingsverband met ARP en SGP tot drie raadszetels had geleid. Aangezien de CHU in de jaren na 1946 in de Zaanstreek een beperkt aantal kiezers had, kwam zij nooit in aanmerking voor wethouderszetels, met uitzondering van Koog, waar in de jaren '50 J. Krist een periode wethouder was.
Ofschoon de partij in de Zaanstreek geen grote aanhang kreeg, was de invloed van de Zaanse CHU in Kamerkring Den Helder toch voldoende om enige malen één van haar leden als lijstaanvoerder voor de Provinciale Staten te verkrijgen. Voor de oorlog reeds werd Joh. Dorjee uit Zaandam lijstaanvoerder, en later in 1970 drs. Willem Pieter Tipplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigTip, drs. Willem Pieter
Westzaan 1944
drs. Willem Pieter Tip, Lid van Provinciale Staten en de gemeenteraad van Westzaan voor de CHU en van de gemeenteraad van Zaanstad voor het CDA. Na het voltooien van zijn studie economie in 1969 werd Willem Tip zeer actief in zijn geboortestreek. Hij werd bestuurslid van de uit Westzaan. Bij de samenvoeging tot Zaanstad in 1974 kwam laatstgenoemde ook als CHU-lid op een gezamenlijke lijst met de ARP in de gemeenteraad; hij bleef CHU-raadslid tot deze partij samen met ARP en KVP opging in het CDA.
C.S. Tip