dijken

Verschillen

Dit geeft de verschillen weer tussen de geselecteerde revisie en de huidige revisie van de pagina.

Link naar deze vergelijking

Beide kanten vorige revisie Vorige revisie
Volgende revisie Beide kanten volgende revisie
dijken [2016/08/24 15:16]
jan
dijken [2017/02/27 14:53]
zaanlander
Regel 1: Regel 1:
 ==== Dijken ==== ==== Dijken ====
-Waterwerken, aangelegd om het achterliggende land tegen overstroming te vrijwaren. Zonder (duinen endijken is bewoning van grote delen van West-Nederland, waaronder de Zaanstreek, onmogelijk. De Zaanstreek ligt tussen 0,5 meter en 4,5 meter beneden Nieuw Amsterdams Peil (NAP) en zou zonder dijken onder water staan. +Waterwerken, aangelegd om het achterliggende land tegen overstroming te vrijwaren. Zonder duinen en dijken is bewoning van grote delen van West-Nederland, waaronder de Zaanstreek, onmogelijk. De Zaanstreek ligt tussen 0,5 meter en 4,5 meter beneden Nieuw Amsterdams Peil (NAP) en zou zonder dijken geheel onder water staan. 
  
-Er zijn verschillende soorten dijken. Allereerst de zeedijken, die het achterland beschermen tegen overstroming door de zee (dus door zout water). In de Zaanstreek werd de [[noorder|Noorder IJ- en Zeedijk]] als zodanig aangelegd langs  [[IJ|het IJ]]. Deze dijk beschermde de [[banne|bannen]] van Oostzaan en Westzaan en de Hoge [[heerlijkheid|Heerlijkheid]] Assendelft, en staat thans bekend onder de namen (van Oost naar West): Noorder IJ- en Zeedijk, [[Zuiddijk]], [[Dam]], [[Hogendijk]], [[Westzanerdijk]], [[Overtoom]][[Nauerna]][[assendelver3|Assendelver Zeedijk]]. De in de grafelijke tijd aangelegde zeedijken liepen door tot waar in het Cromme IJ een dam was opgeworpen om Langmeer en Starnmeer (de zuidelijke 'uitlopersvan de vroegere Schermervan IJ en Wijkermeer te scheiden. Zie de kaart van Joost Jansz. [[Beeldsnijder]]. +Er zijn verschillende soorten dijken. Allereerst de zeedijken, die het achterland beschermen tegen overstroming van het zoute zeewater. In de Zaanstreek werd de [[noorder|Noorder IJ- en Zeedijk]] als zodanig aangelegd langs het [[IJ|IJ]]. Deze dijk beschermde de [[banne|bannen]] van Oostzaan en Westzaan en de Hoge [[heerlijkheid|Heerlijkheid]] Assendelft, en staat van Oost naar West thans bekend onder de namen: Noorder IJ- en Zeedijk, [[Zuiddijk]], [[Dam]], [[Hogendijk]], [[Westzanerdijk]], [[Overtoom]][[Nauerna]] en  [[assendelver3|Assendelver Zeedijk]]. De in de grafelijke tijd aangelegde zeedijken liepen door tot waar in het Cromme IJ een dam was opgeworpen om Langmeer en Starnmeerde zuidelijke uitlopers van de vroegere Schermervan IJ en Wijkermeer te scheiden. Zie de kaart van [[beeldsnijder|Joost Jansz Beeldsnijder]]. 
  
-Nadat de directe bedreiging van de zee was bedwongen werden ter bescherming tegen het `binnenwaternog in de middeleeuwen lage dijken aangelegd. Sommige ervan waren relatief hoog en werden dan ook als hoge dijk aangeduid, onder meer bij [[Krommeniedijk]]. De belangrijkste lage dijken zijn die langs [[zaan|de Zaan]] ([[Westzijde]] (vroeger[[Molenbuurt]]), [[Zuideinde]], Raadhuisstraat]], Lagendijk, Hoogstraat, [[Lagedijk]], Zaandijkerwegje, [[zuideinde|Zuideinde]], [[Zaanweg]], Noordeinde, Noorddijk en [[Oostzijde]], [[kalf1|Kalf]], Poeldijk, [[Kalverringdijk]], Veerdijk), langs het [[Twiske|het Twiske]] te Oostzaan ([[Luyendijk]] (en langs de [[nauernasche_vaart]], (Vaartdijk). \\+Nadat de directe bedreiging van de zee was bedwongen werden ter bescherming tegen het binnenwater nog in de middeleeuwen lage dijken aangelegd. Sommige ervan waren relatief hoog en werden dan ook als hoge dijk aangeduid, onder meer bij [[Krommeniedijk]]. De belangrijkste lage dijken langs de Zaan zijn: 
 +   * de [[Westzijde]]vroeger [[Molenbuurt]],  
 +   * het [[Zuideinde]],  
 +   * de Raadhuisstraat,  
 +   * de Lagendijk,  
 +   * de Hoogstraat,  
 +   * de [[Lagedijk]],  
 +   * het Zaandijkerwegje,  
 +   * het [[zuideinde|Zuideinde]],  
 +   * de [[Zaanweg]],  
 +   * het Noordeinde,  
 +   * de Noorddijk,  
 +   * de [[Oostzijde]],  
 +   * het [[kalf1|Kalf]],  
 +   * de Poeldijk,  
 +   * de [[Kalverringdijk]],  
 +   * de Veerdijk,  
 +   langs [[Twiske|het Twiske]] te Oostzaan de [[Luyendijk]],  
 +   langs de [[nauernasche_vaart]] de Vaartdijk. \\
 Bijzonder in de lage dijken zijn de zogeheten [[dubbele_buurt|Dubbele buurten]], die ontstonden bij dreigende dijkdoorbraak.  Bijzonder in de lage dijken zijn de zogeheten [[dubbele_buurt|Dubbele buurten]], die ontstonden bij dreigende dijkdoorbraak. 
  
-Vervolgens zijn de ringdijken te noemen, bijvoorbeeld de [[enge|Enge Wormerringdijk]] en de [[wijde1|Wijde Wormerringdijk, alsmede de dijken die oudere polders van elkaar scheiden, bijvoorbeeld op de plaatsen van de huidige [[communicatiewegen|Communicatieweg]] (scheiding Noorderveen- en Veenpolderen de huidige Zaandammerweg (tussen Veen- en Zuiderveenpolderin Assendelft.  Tenslotte zijn er de zogenoemde slaperdijken, die meer landinwaarts liggen dus niet direct langs het water - en er bij doorbraak van een andere dijk voor moeten zorgen dat de overstroming zich tot een klein gebied beperkt, de Groenedijk is een voorbeeld.  +Vervolgens zijn de ringdijken te noemen, bijvoorbeeld de [[enge|Enge Wormerringdijk]] en de [[wijde1|Wijde Wormerringdijk]], alsmede de dijken die oudere polders van elkaar scheiden, bijvoorbeeld op de plaatsen van de huidige [[communicatiewegen|Communicatieweg]]scheiding Noorderveen- en Veenpolder en de huidige Zaandammerweg tussen Veen- en Zuiderveenpolder in Assendelft. Tenslotte zijn er de zogenoemde slaperdijken, die meer landinwaarts liggen en dus niet direct langs het water, die er bij doorbraak van een andere dijk voor moeten zorgen dat de overstroming zich tot een klein gebied beperkt, de Groenedijk is een voorbeeld.  
  
-In de Zaanstreek lopen dijken met een gezamenlijke lengte van tientallen kilometers. Ofschoon de streek periodiek ook eerder al bewoond werd (zie: [[Archeologie]]) werd duurzame bewoning pas goed mogelijk toen en nadat het stelsel van zeedijken, [[dammen]], hoge dijken en lage dijken was aangelegd en voltooid. De aanleg had al plaats in de periode 1000-1300 (zie: [[Bewoningsgeschiedenis]]). De aanvankelijke dijken boden overigens allerminst een betrouwbare bescherming tegen het water. De toenmalige hoge dijken zouden tegenwoordig nog nauwelijks als lage dijken dienst kunnen doen, terwijl de eerste lage dijken weinig meer dan modderdijkjes waren. Als gevolg daarvan deden zich met regelmaat [[watersnood|overstromingen]] voor, talrijke [[braak|braken]] herinneren daaraan. Werkelijk veilig was de Zaanstreek in feite pas na de afsluiting van de Zuiderzee; nog in 1916 deed zich een grote watersnood voor.   +In de Zaanstreek lopen dijken met een gezamenlijke lengte van tientallen kilometers. Ofschoon de streek periodiek ook eerder al bewoond werd (zie: [[Archeologie]]) werd duurzame bewoning pas goed mogelijk toen en nadat het stelsel van zeedijken, hoge- en lage dijken en [[dammen|dammen]], was aangelegd en voltooid. De aanleg had al plaats in de periode 1000-1300 (zie: [[Bewoningsgeschiedenis]]). De aanvankelijke dijken boden overigens allerminst een betrouwbare bescherming tegen het water. De toenmalige hoge dijken zouden tegenwoordig nog nauwelijks als lage dijken dienst kunnen doen, terwijl de eerste lage dijken weinig meer dan modderdijkjes waren. Als gevolg daarvan deden zich met regelmaat [[watersnood|overstromingen]] voor, talrijke [[braak|braken]] herinneren daaraan. Werkelijk veilig was de Zaanstreek in feite pas na de afsluiting van de Zuiderzee; nog in 1916 deed zich een grote watersnood voor.   
  
-Onderhoud van de dijken en een goed toezicht daarop was van levensbelang voor de Zaankanters. Het dijkonderhoud was een plicht van degenen die aan de dijk woonden, wier land aan de dijk grensde, of voor wie dijkonderhoud een direct of indirect nut had. Zo had feitelijk iedereen de verantwoordelijkheid voor het onderhoud van een klein stukje van de dijk. Aangezien de dijken ook als [[wegenstructuur|landweg]] werden gebruikt en later ook bebouwd werden, was verzwakking van de waterkeringen zeker niet denkbeeldig. De dijkgraaf en de heemraden hielden jaarlijks een dijkschouw, ter controle of de dijk overal nog in goede staat verkeerde. Tegen de personen die hun dijkplicht niet goed waren nagekomen, werd streng opgetreden. Hieraan kon men in de Middeleeuwen (tot in de 16e eeuw) ontkomen door gebruik te maken van het recht van spadesteken. Een ingeland die (financieel) niet bij machte was geweest zijn stuk dijk te onderhouden kon op de dag van de dijkschouw een spade in de grond steken. Zijn plicht verviel daarmee en ging over naar zijn buren, die echter ook al zijn roerende goederen in beslag konden nemen. Mogelijk herinnert het wapen van [[Oostzaan]] aan het oude recht van spadesteken.  +Onderhoud van de dijken en een goed toezicht daarop was van levensbelang voor de Zaankanters. Het dijkonderhoud was een plicht van degenen die aan de dijk woonden, wier land aan de dijk grensde, of voor wie dijkonderhoud een direct of indirect nut had. Zo had feitelijk iedereen de verantwoordelijkheid voor het onderhoud van een klein stukje van de dijk.
  
-De hoogst verantwoordelijke voor alle dijken was de dijkgraaf, die rechtstreeks het grafelijk gezag vertegenwoordigde. Aangezien het voor hem fysiek onmogelijk was alle dijken nauwkeurig te inspecteren hing in de praktijk veel van particulier initiatief af. Deze situatie bleef zelfs tot in de 20e eeuw bestaan. Vanaf de 18e eeuw werden de belangrijkste dijken geheel of gedeeltelijk door de banne of het dorp onderhouden. Dit betrof vooral (wat tegenwoordig genoemd wordthet groot onderhoud, bijvoorbeeld het herstel van breuken of versterking van de volledige dijk. Dergelijke werken werden uitgevoerd onder leiding van een zogenoemde dijkbaas, die bepaalde welke materialen gebruikt moesten worden. Aanvankelijk werden daarvoor voornamelijk riet, modder en hout gebruikt. Stenen moesten worden aangevoerd en waren daardoor meestal te duur, maar werden na 1730 (toen veel hout werd verpulverd door de [[paalworm]]toch steeds vaker gebruikt.  Achter de dijken lagen de dijksloten (de dijken waren dikwijls aanvankelijk opgeworpen met de grond die uit deze sloten kwam), die benut werden als vaarweg, maar ook een functie hadden als buffer tegen het doorsijpelende water. +Aangezien de dijken ook als [[wegenstructuur|landweg]] werden gebruikt en later ook bebouwd werden, was verzwakking van de waterkeringen zeker niet denkbeeldig. De dijkgraaf en de heemraden hielden jaarlijks een dijkschouw, ter controle of de dijk overal nog in goede staat verkeerde. Tegen de personen die hun dijkplicht niet goed waren nagekomen, werd streng opgetreden. Hieraan kon men in de Middeleeuwen tot in de 16e eeuw ontkomen door gebruik te maken van het recht van spadesteken. Een ingeland die financieel niet bij machte was geweest zijn stuk dijk te onderhouden kon op de dag van de dijkschouw een spade in de grond steken. Zijn plicht verviel daarmee en ging over naar zijn buren, die echter ook al zijn roerende goederen in beslag konden nemen. Mogelijk herinnert het wapen van [[Oostzaan]] aan het oude recht van spadesteken.   
 + 
 +De hoogst verantwoordelijke voor alle dijken was de dijkgraaf, die rechtstreeks het grafelijk gezag vertegenwoordigde. Aangezien het voor hem fysiek onmogelijk was alle dijken nauwkeurig te inspecteren hing in de praktijk veel van particulier initiatief af. Deze situatie bleef zelfs tot in de 20e eeuw bestaan. Vanaf de 18e eeuw werden de belangrijkste dijken geheel of gedeeltelijk door de banne of het dorp onderhouden. Dit betrof vooralwat ook wel genoemd wordthet groot onderhoud, bijvoorbeeld het herstel van breuken of versterking van de volledige dijk. Dergelijke werken werden uitgevoerd onder leiding van een zogenoemde dijkbaas, die bepaalde welke materialen gebruikt moesten worden. Aanvankelijk werd daar voornamelijk riet, modder en hout voor gebruikt. Stenen moesten worden aangevoerd en waren daardoor meestal te duur, maar werden na 1730toen veel hout werd verpulverd door de [[paalworm]]toch steeds vaker gebruikt. Achter de dijken lagen de dijkslotende dijken waren dikwijls aanvankelijk opgeworpen met de grond die uit deze sloten kwam, die benut werden als vaarweg, maar ook een functie hadden als buffer tegen het doorsijpelende water. 
  
  
  
  
  • /home/zaanwiki/domains/zaanwiki.nl/private_html/encyclopedie/data/pages/dijken.txt
  • Laatst gewijzigd: 2020/09/07 12:07
  • (Externe bewerking)