Verschillen
Dit geeft de verschillen weer tussen de geselecteerde revisie en de huidige revisie van de pagina.
Beide kanten vorige revisie Vorige revisie Volgende revisie | Vorige revisie | ||
franse_tijd [2017/06/17 10:52] zaanlander [Gedwongen feestviering] |
franse_tijd [2023/06/12 16:11] (huidige) jan [Franse tijd] |
||
---|---|---|---|
Regel 1: | Regel 1: | ||
+ | ==== Franse tijd ==== | ||
+ | |||
+ | De Franse tijd in Nederland duurde van 1795 tot 1813 en was een periode van grote veranderingen. Nederland werd bezet door Franse troepen onder leiding van Napoleon Bonaparte, wat leidde tot economische en politieke veranderingen. De Zaanstreek werd hard getroffen door de Franse bezetting, vooral door het Continentaal stelsel dat de handel en economie negatief beïnvloedde. Ondanks alle veranderingen bracht de Franse tijd ook nieuwe ideeën met zich mee, zoals wetten die gelijkheid voor alle burgers garandeerden. In 1813 kwam er een einde aan de Franse bezetting toen Nederland bevrijd werd door geallieerde troepen onder leiding van de prins van Oranje. | ||
+ | |||
+ | [{{ : | ||
+ | |||
+ | === Zaanstreek === | ||
+ | |||
+ | Voor de Zaanstreek had de Franse bezetting verregaande gevolgen. Tengevolge van onder andere het [[continentaal|continentaal stelsel]] vielen handel en nijverheid goeddeels stil: de tot dan zelfstandige dorpen Oost- en Westzaandam werden tot een stad, Zaandam, samengevoegd (zie: [[bestuur# | ||
+ | |||
+ | De [[conscriptie]] voor het Franse leger riep grote weerstand onder de Zaanse bevolking op en leidde tenslotte in 1813 tot een neergeslagen [[opstand_1813|opstand in 1813]]. De laatste decennia van de 18e eeuw verliepen in Europa, evenals in Amerika, waar van 1775 tot 1783 de Onafhankelijkheidsoorlog werd gestreden, zeer onrustig. Een nieuwe tijd kondigde zich aan. De verheven idealen van de Verlichting slopen in het bewustzijn van de burgerij. Begrippen als solidariteit, | ||
+ | |||
+ | === Nieuwe tijdgeest === | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | In Nederland, en zeker ook in de Zaanstreek, | ||
+ | |||
+ | In de Zaanstreek speelde bovendien een rol dat het gebied, ofschoon economisch sterk, bestuurlijk altijd tot het platteland was blijven behoren. De Zaankanters hadden geen eigen stem in het landsbestuur, | ||
+ | |||
+ | Nadat Oostenrijk in 1793 het gebied heroverd had, begon in Frankrijk een volksbewapening en eind 1794 werden opnieuw de Oostenrijkse Nederlanden bezet. Doordat de grote rivieren bevroren waren kon het Franse leger, onder aanvoering van generaal Pichegru, doorstoten naar de Noordelijke Nederlanden. Willem V vluchtte half januari naar Engeland, waarna in de grote steden snel de omwentelingen volgden. Aangezien deze over het algemeen zonder bloedvergieten plaatsvonden, | ||
+ | |||
+ | === Vrijheidsbomen === | ||
+ | |||
+ | |||
+ | De omwenteling te Amsterdam had plaats op 19 januari 1795. Het was die dag marktdag; zodoende werd het nieuws door de terugkerende kooplieden snel in de Zaanstreek verspreid. Nog diezelfde dag werden te Oost- en Westzaandam [[Vrijheidsbomen]] opgericht, de dagen daarna in de andere Zaanse dorpen. | ||
+ | |||
+ | [{{ : | ||
+ | |||
+ | Dat de invloed van Duyn groot was blijkt ook uit het feit dat hij [[inkwartiering]] van de Franse troepen in de Zaanstreek in eerste instantie wist te voorkomen. Door de late omwenteling te Krommenie was er van dit dorp geen vertegenwoordiger onder de acht representanten, | ||
+ | |||
+ | |||
+ | == Hoge prijs === | ||
+ | |||
+ | De Franse troepen werden als bevrijders binnengehaald, | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Handel en industrie, in de 18e eeuw toch al verzwakt, werden zwaar getroffen door de zee-oorlog met Engeland. Tot 1797 had de handel reeds 120 miljoen gulden verloren aan door Engeland opgebrachte schepen. Een groot deel van de Nederlandse koloniën werd door Engeland bezet. In de Zaanstreek gingen scheepsbouw en walvisvaart volledig ten onder. De bevolking van de Zaanstreek nam tussen 1795 en 1815 af van 25.158 tot 21.644 inwoners aldus gegevens van [[woude|Ad van der Woude]]. | ||
+ | |||
+ | Opmerkelijk is dat de bevolking van Koog, Zaandijk en Wormerveer in deze periode vrijwel gelijk bleef. Na de [[engels_russische|Engels-Russische invasie]] van 1799 werden extra belastingen geheven om de door de Fransen gemaakte kosten te dekken. [[honig_jacob_janszoon_jr|Jacob Honig Jansz. Jr.]] schrijft dat de Zaankanters deze nog graag betaalden en dat collectes voor de slachtoffers van de strijd in de Zaanstreek grote opbrengsten kenden, maar hij vermeldt erbij dat de Zaanstreek met een nijpend tekort aan geldelijke middelen de 19e eeuw inging. | ||
+ | |||
+ | == Vrede van Amiens === | ||
+ | |||
+ | In maart 1802 werd de vrede van Amiens tussen Frankrijk en Engeland getekend. In de Zaanstreek werden uitbundige feesten gevierd; men hoopte dat handel en industrie weer zouden opleven. De vrede hield echter niet lang stand. In 1805, een jaar nadat Napoleon zichzelf tot keizer had gekroond, brak opnieuw oorlog uit. In datzelfde jaar werd [[https:// | ||
+ | |||
+ | Lodewijk Napoleon, bij zijn kroning slechts 28 jaar oud, streefde naar een onafhankelijke Nederlandse politiek. Hij wist het land vooralsnog buiten het [[continentaal|continentaal stelsel]] te houden. Hij liet zijn minister van Financiën Gogel het belastingstelsel herstructureren. Met name de rijken moesten meer belasting gaan betalen. | ||
+ | |||
+ | Over de periode 1806-1810 is weinig bekend. Dagboekaantekeningen gaan slechts terloops in op hoge levensmiddelenprijzen en dergelijke. Op 1 juli 1810 werd Lodewijk Napoleon tengevolge van de Engelse invasie op Walcheren in 1809 door zijn broer afgezet en werd Nederland bij het Franse keizerrijk gevoegd; Amsterdam werd tot derde stad van het rijk uitgeroepen. | ||
+ | |||
+ | Het land leed zwaar onder de bepalingen die nu golden. Het viel nu onder het Continentaal stelsel; de eerste douanen in Zaandam kwamen reeds op 9 augustus 1810 aan. Het aantal arbeidsplaatsen nam verder af; de armoede onder de bevolking nam toe; steeds meer mensen moesten een beroep doen op de bedeling; de instellingen die zich met bedeling bezig hielden zagen hun middelen snel afnemen; de bedelarij nam toe. In 1811 kreeg de Zaanstreek voor het eerst te maken met de [[conscriptie]] ofwel dienstplicht na loting. De eerste lotelingen trokken in maart naar de Franse opleidingskampen. | ||
+ | |||
+ | === Gedwongen feestviering === | ||
+ | |||
+ | Bij de geboorte van de zoon van Napoleon en op de verjaardag van de keizer werden de Zaankanters gedwongen feest te vieren en hun huizen te illumineren en op 11 oktober 1811 werden Oost- en Westzaandam uitgebreid versierd in verband met een reeds op 5 september aangekondigd bezoek van Keizer Napoleon aan de stad. Een aantal erebogen werd geplaatst, waarvan één bij het Schapenpad waaraan [[gobel_hendrik_christiaan|maire H.C. Göbel]] woonde. Het bezoek van de grote Held, de liefderijkste vader zijner onderdanen, de wijste wetgever' | ||
+ | |||
+ | Dat Napoleon naar aanleiding van het gezicht van de Dam op de honderden molens aan de Achterzaan [[sans|Sans Pareil]], zonder weerga, heeft gezegd, zoals Honig schreef, is later weersproken door [[mars|Frans Mars]]. Als de keizer dat had gezegd was het zeker vermeld door de ijdele [[gobel_hendrik_christiaan|maire Göbel]] in zijn rapport, was diens redenatie. Dat, zoals eveneens door Honig werd geschreven, de samenvoeging van Oost- en Westzaandam een rechtstreeks gevolg was van het bezoek van Napoleon, betwijfelt Mars. De samenvoeging is sedertdien wel als de ' | ||
+ | |||
+ | === Opstand === | ||
+ | |||
+ | In 1812 verslechterde de situatie van Nederland en de Zaanstreek nog verder. Douanen hielden elk schip aan om de lading te controleren; | ||
+ | |||
+ | In 1813 leidde de conscriptie tenslotte tot een [[opstand_1813|opstand]]. De Zaankanters maakten zich meester van de inschrijvingslijsten en ontwapenden de douanen en gendarmes. De hoop was dat de opstand zou overslaan naar Amsterdam. Toen dat niet gebeurde, kostte het de Fransen weinig moeite om de opstand neer te slaan; zes Zaandammers wiens namen voortleven op het monument van het Verzetsplantsoen aan de Savornin Lohmanstraat in Zaandam, werden berecht en geëxecuteerd. | ||
+ | |||
+ | In november 1813 werd Napoleon beslissend verslagen en kwam een einde aan de Franse tijd. Vanaf 25 november werd de bevrijding uitbundig in de Zaanstreek gevierd. | ||
+ | |||
+ | Ger Jan Onrust | ||
+ | |||
+ | |||
+ | **Literatuur: | ||
+ | * J.W. Groesbeek, | ||
+ | * Jacob Honig Jansz. Jr.. Geschiedenis der Zaanlanden, Zaltbommel, 1971; | ||
+ | * Winkler Prins encyclopedie; | ||
+ | * C.H.E. de Wit, De Noordelijke Nederlanden in de Bataafse en Franse Tijd 1795-1813 (in: Algemene Geschiedenis der Nederlanden, | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | {{tag> | ||
+ | |||