In het verleden verenigingen van personen met een gemeenschappelijk doel en meestal hetzelfde beroep.
Gilden waren met name in de steden belangrijk, in de Zaanstreek kwamen zij echter niet voor. Bij het zoeken naar verklaringen voor de snelle economische opbloei van de Zaanstreek vanaf het einde van de 16e eeuw, wordt het ontbreken van gilden dikwijls als gunstige omstandigheid genoemd.

In de steden werden beroepen veelal door de gilden gemonopoliseerd. Door de gilden werd bepaald: hoeveel mensen in een beroep werkzaam mochten zijn, het leerstelsel met de graden van leerling, gezel en meester, de maatstaven waar het produkt aan moest voldoen en de prijs van het produkt.

Gilden vormden een belangrijke machtsfactor, zij hadden grote invloed op de stadsbesturen. De bloeitijd van de gilden lag in de late Middeleeuwen; hun belang nam af toen nieuwe produktiemethoden en daarmee nieuwe beroepen opkwamen. In de Zaanstreek zijn nooit gilden opgericht. Wel ontstonden er, als reactie op protectionistische maatregelen van Amsterdamse gilden, Gilde Zaanstreek, Stichtingplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGilde Zaanstreek, Stichting

Per januari 1986 actief geworden stichting, die zich ten doel stelt contacten te leggen tussen mensen met ervaringskennis en mensen die dergelijke kennis nodig hebben. Meewerkenden aan Gilde zijn dikwijls personen die (om wat voor reden dan ook) niet langer dee In emen aan het arbeidsproces. Zij verlenen (indien noodzakelijk tegen onkostenvergoeding) diensten aan mensen die van hun ervaring willen leren. Uitgangspunt van Gilde is ervaringsoverdracht; de Stichting wil…-achtige organisaties. Hun betekenis bleef gering.

Het betrof organisaties van personen met hetzelfde beroep, die in een notarieel bekrachtigd contract afspraken niet strijdig met de beroeps- en neringbelangen te handelen en bestaande verboden of bepalingen na te leven. De overheid was niet betrokken bij de in de contracten vastgelegde bepalingen; de rechtskracht werd uitsluitend ontleend aan de notariële akte. Een verschil met de Amsterdamse gilden was dat in de Zaanstreek met name de producenten zich organiseerden, terwijl de Amsterdamse gilden eerder als werknemersorganisaties avant la lettre beschouwd moeten worden.

In Wormer ontstond een organisatie van bakkers, die zich verzette tegen Amsterdamse bepalingen, bedoeld om het Wormer Sluisplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWormer Sluis

Voormalig sluisje in de Dam te Zaandam, ook wel Kleine Sluis genoemd. De Wormer Sluis was de eerste sluis in de Dam, waarschijnlijk aangelegd begin 15e eeuw, en was aangelegd op kosten van de bannen van Wormer en Jisp. Deze hadden belang bij ongehinderde doorvaart en daarenboven bij goede afwatering. De sluis had het karakter van een duikersluis; hij was overkapt en te klein om schepen van enig formaat te kunnen schutten. Tweeback' van de markt te weren. Logisch hierop volgde de oprichting van een organisatie van meelmolenaars. Zij moesten sterk kunnen staan tegenover de georganiseerde beschuitbakkers, die hun belangrijkste klanten waren. Ook Oostzaanse stijfselfabrikanten, scheepbouwers te Zaandam en mogelijk gistjagers organiseerden zich. Algemeen wordt aangenomen dat het ontbreken van gilden in de Zaanstreek één van de positieve factoren bij de opkomst van de handel en nijverheid is geweest. Dat is opmerkelijk, aangezien in de geschiedschrijving van steden juist dikwijls de kracht van de gilden als belangrijke reden voor de bloei wordt genoemd. Beide meningen vertegenwoordigen eerder indrukken dan cijfermatig onderbouwde zekerheden. Zolang het tegendeel niet is bewezen mag worden aangenomen dat het ontbreken van stringente regelgeving de ontwikkeling van de Zaanstreek positief heeft beinvloed.

Verreweg het bekendst in dit verband is het voorbeeld van de eerste houtzaagmolen, die in 1596 naar Zaandam kwam. Uitvinder Cornelis Corneliszoon van Uytgeest, Cornelis Cornelisz. vanplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigUytgeest, Cornelis Cornelisz. van

De eerste houtzaagmolen Cornelis Cornelisz van Uytgeest, ook wel: Krelis Lootjes, uitvinder van het creck-werk of krukwerk, dat in houtzaagmolens of paltrokken en oliemolens werd toegepast. Van Uytgeest deed zijn vinding in 1592. G. Doorman schreef hierover in zijn verhandeling 'Octrooien voor uitvindingen in de Nederlanden in de 16e-18e eeuw' (Den Haag 1940): 'Zelfs wanneer Cornelis Cornelisz het principe van het zaagraam uit enige publicatie zou hebben gekend,… had eerder geprobeerd zijn vinding in Amsterdam te verkopen. Dat was mislukt doordat de gilden de nogal arbeidsbesparende molen bedreigend vonden en daarom uit de stad weerden. Na de komst van de molen naar Zaandam overvleugelde de Zaanstreek in korte tijd Amsterdam als houtzaaggebied.

Literatuur:

Prof. dr. Aris van Braamplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBraam, Prof. dr. Aris van

Zaandam, 1 juni 1923 - Wormerveer, 8 mei 2002

Prof. dr. Aris van Braam, wetenschapper, en één van de belangrijkste naoorlogse publicisten over de Zaanstreek. Aris van Braam haalde in 1946 zijn doctoraal Sociografie, daarna volgde zijn benoeming tot eerste hoofd van het Sociografisch Bureau van Zaandam. Bloei en verval van het economisch-sociale leven aan de Zaan in de l7de en 18de eeuw. Wormerveer z.j.. blz. 61-62. - Sipke Lootsmaplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigLootsma, Sipke

Roordahuizen, 9 januari 1888 - Zaandam 15 mei 1940 Sipke Lootsma 1888 - 1940 Leraar geschiedenis, archiefonderzoeker en publicist. Hij was de eerste die de geschiedschrijving van de Zaanstreek wetenschappelijk benaderde.

Sipke Lootsma werd 9 januari 1888 geboren in Roordahuizen als zoon van Rients Klazes Lootsma en Aaltje Westra. In 1906 legde Lootsma het akte-examen Vrije- en Orde-Oefeningen der Gymnastiek met succes af. In 1907 gevolgd door het akte-examen Lager Onderwijs. Op… Uit oude archieven (notaris protocollen). deel XII. in: De Zaanlander. 1 december 1934.