houtzagerij

No renderer 'odt' found for mode 'odt'

Het zagen van hout in Houtzaagmolensplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHoutzaagmolens

Zie:

* Houtzagerij * Balkenzager * Houthandel * Juffertje, het * Molenindustrie * Paltrok * Dirk Sybrandsz * Cornelis Cornelisz. van Uytgeest * Wagenschotzagerij
en later in stoomhoutzagerijen. De Zaanse familiebedrijven in het houtvak hielden zich zowel met de handelskant als met de zagerij bezig; de ontwikkeling van de Zaanse houtzagerij is daardoor niet los te zien van de Zaanse Houthandelplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHouthandel

Belangrijke drager van de Zaanse economie. Ontstaan en in belang gegroeid aan het eind van de 16e en vooral het begin van de 17e eeuw; ondanks door de eeuwen heen aanzienlijke veranderingen van karakter één van de belangrijke economische activiteiten binnen de Zaanstreek. Lange tijd was de Zaanstreek in de Nederlandse, en ook in de internationale, houthandel een van de toonaangevende gebieden.
. zie aldaar.

In het verleden was de Zaanse houtzagerij onder te verdelen in het zagen van wagenschot met de zogenoemde Wagenschotzagerijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWagenschotzagerij

Onderdeel van de houtzagerij, waarbij men zich toelegde op het zagen van wagenschot, een fijn soort eikehout dat werd gebruikt als wandbekleding in interieurs. Ook wagenmakers gebruikten wagenschot, maar de naam is mogelijk een verbastering van “weeg' ('wand'). Wagenschotzagerij werd uitgevoerd in
en het zagen van balken met de Balkenzagerplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBalkenzager

Windmolens tot het zagen van planken en ribben uit boomstammen, als vroegste en lange tijd ook belangrijkste tak van nijverheid in de Zaanstreek. Zoals bekend werd de zagerij met behulp van molens (uitvinding van Cornelis Corneliszoon van Uytgeest) hier het eerst toegepast; voordien werden alle balken, stammen enzovoort met de hand verzaagd. Het totale aantal zaagmolens in de Zaanstreek heeft volgens opgave van
, terwijl er voorts een klein aantal Latten- of veerzagerijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigLatten- of veerzagerij

Specialistisch onderdeel van de houtzagerij, uitgeoefend in kleine bovenkruiers en later ook wipmolens. Het is niet bekend in hoeveel houtzaagmolens de lattenzagerij is uitgevoerd. Waarschijnlijk waren in ieder geval de 15 wip-houtzaagmolens lattenzagers. Duidelijk is dat de lattenzagerij van mindere omvang was dan de
-, veer- en duigenzagers was. Volgens opgave van Pieter Boorsmaplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBoorsma, Pieter

Koog aan de Zaan, 10 oktober 1871 - 19 september 1951 Het Pink Pieter Boorsma stamde uit een arbeidersgezin, was sociaal zeer bewogen en gold politiek gezien als anarchist. Als jongeman was hij bevriend met F. Domela Nieuwenhuis. De overlevering wil dat zij tijdens een staking bij het oliebedrijf Het Hart en De Zwaan ’s nachts getweeën in een lantaarnpaal vóór het huis van de directeur van het bedrijf klommen en leuzen riepen. Zijn opvattingen vertolkte hij later in een aantal …
hebben in totaal 367 houtzaagmolens in de Zaanstreek gestaan, waarvan er 213 als balkenzager werkten.

In de 19e eeuw nam de balkenzagerij een steeds groter aandeel van de houtzagerij in. Gerangschikt naar type waren er 237 paltroksplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigPaltrok

Molentype, alleen toegepast voor de houtzagerij. De paltrokken, waarvan er meer dan 200 in de Zaanstreek zijn geweest, kenmerken zich door een aan drie zijden open werkvloer (zaaggrond), een geteerd (dus donker) uiterlijk en het feit dat bij het kruien de gehele molenmassa over een rolring wordt rondgedraaid; de paltrok is hierdoor een onderkruier in tegenstelling tot de
. 109 bovenkruiers, 15 wipmolensplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWipmolen

Molentype, ook wel kokermolen of spinbol genoemd. De wipmolen gold als verbetering van de Standerdmolen met name doordat het onderlichaam de ruimte biedt er werktuigen in te plaatsen. Het bovenhuis van een wipmolen is geplaatst op een molenspil die door een (soms uit acht delen bestaande) zware eikehouten koker loopt.
en zes molens van onbekend type. De houtzagerij was geconcentreerd in Westzaandam en in mindere mate in Oostzaandam en Westzaan. De Zaanse balkenzagerijen waren van oudsher familiebedrijven, en bleven dat ook toen de stoomzagerijen opkwamen. De Zaanstreek dankte de sterke positie als zaaggebied mede aan het feit dat uit het aangevoerde rondhout iedere afmeting kon worden geleverd.

De scheepswerven, van oudsher belangrijke afnemers, vroegen afmetingen die dikwijls niet voorkwamen in de specificaties van buitenlandse zagerijen. Een moeilijkheid was door de jaren heen dat de zagerijen geheel op invoer van balken uit het buitenland waren aangewezen. Gezaagd hout werd aanvankelijk nauwelijks ingevoerd.

De Eerste Wereldoorlog maakte een einde aan de invoer van het hout, waardoor de houtzagerij grotendeels stil kwam te liggen. Na de oorlog nam de vraag op de wereldmarkt naar gezaagd hout sterk toe. Maar aangezien in de productielanden inmiddels zelf houtzagerijen waren opgericht, en er bovendien beperkingen werden gesteld aan de export van ongezaagd hout, kon de Zaanse houtzagerij zich slechts zeer moeizaam herstellen. Russische kapbalken maakten in deze periode het hoofdbestanddeel uit van de import van ongezaagd rondhout. Deze import was in handen van William Pont die de inkoop, bevrachting en lossing der schepen verzorgde, alsmede het opvlotten van de balken. De aanvoer voltrok zich in de maanden juni tot en met november. Voor en na die tijd waren de verschepingshavens Leningrad en Archangel door ijsgang onbereikbaar.

Aanvankelijk kochten de Zaanse houtzagers de rondbalken afzonderlijk op bij Pont; later verenigden zij zich in de zogenoemde Grote Combinatie (nv Jan Dekkerplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigDekker, Adriana Anna (Ada)

(Zaandam, 1931)

Beeldend kunstenaar, leerlinge Rijksacademie Amsterdam, schilderes. In 1955 ontving Ada Dekker de Prix de Rome voor schilderkunst. Zij huwde met H. Boer en woonde en werkte in Den Haag, Rhenen en Maartensdijk.
, nv Pieter de Langeplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigLange Rond, het

Waterschap (1977-2003), waarvan de Zaanstreek ten westen van de Zaan deel uitmaakt. Het waterschap zorgt voor de waterkering en -huishouding, alsmede voor vaar- en landwegen. Het Lange Rond kwam op l januari 1977 tot stand. Een groot aantal polders, van de Hondsbossche Zeewering tot aan het
, nv H. Simonszplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSimonsz, Jan

Zaandam, 11 februari 1916 - Zaandam, 4 oktober 1999

Johannes (Jan) Simonsz, houthandelaar, raads- en statenlid voor de VVD, voorzitter Kamer van Koophandel. Jan Simonsz werd na zijn opleiding aan de Technische Hogeschool te Delft opgeroepen door de Koninklijke Marine. Doordat hij tijdens de oorlog in Engeland verbleef duurde zijn diensttijd zeven jaar. Na de oorlog werd hij in 1950 tot directeur benoemd bij het familiebedrijf
en nv Remmert Aten - zie: De Barkplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBark, de

Houtzaagmolen te Westzaandam, zeskante bovenkruier. De windbrief van de balkenzager werd gegeven in april 1708. Hij heeft gestaan op enige afstand en ten oosten van de Watering, en werd in 1876 gesloopt, waarna een stoomhoutzagerij op zijn plaats werd gebouwd.
) en de Kleine Combinatie (nv Gebr. Endt, nv Kamphuis & Van Loosbroek, nv P. Schipperplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSchipper, Jan

Westzaan, 5 februari 1889 - Zaandam, 13 december 1967

Gemeente-architect van Zaandam, Jan Schipper was een zoon van de molentimmerman Jacob Schipper. Na een korte opleiding op het kantoor van de aannemer-architect Lucas Molenaar trad hij als opzichter-tekenaar in dienst bij
Gzn en nv H. van Doesburgh). Deze situatie bleef ongeveer tot de Tweede Wereldoorlog bestaan. Beide combinaties kochten ook wel zelfstandig rondhout in de Baltische staten Letland en Litouwen. De kwaliteit van de daar gekochte balken was evenwel matig.

De houtwerkersstakingplugin-autotooltip__default van 1929 had een bijzonder negatieve invloed op de Zaanse houtzagerij. De productie werd sterk beperkt en veel afnemers zochten zagerijen elders. Vrijwel direct daarop werden de gevolgen van de crisis in de zagerij sterk gevoeld.

Een flauw herstel trad op na de devaluatie van 1937, dat voortduurde tot de Tweede Wereldoorlog. Ook bij het uitbreken van de oorlog bleek de afhankelijkheid van de Zaanse houtzagerij van het buitenland weer: de aanvoer van rondhout viel weg en de zagerijen kwamen praktisch stil te staan. Van regeringswege werd het Rijksbureau voor Hout opgericht, dat (voor zover nog mogelijk) de aanvoer van zowel rondhout als gezaagd hout regelde. Ofschoon er de eerste twee jaar nog op bescheiden schaal (kwalitatief matig) inlands rondhout uit de Nederlandse bossen werd gezaagd ging het hout 'op de bon'.

De laatste oorlogsjaren lagen de zagerijen volledig stil. Onder het Rijksbureau werd de houthandel gedwongen zich te organiseren in branchegerichte vakgroepen en ondervakgroepen, die nauw betrokken waren bij de verdeling van de schaarse grondstoffen. Deze situatie bleef na de oorlog geruime tijd gehandhaafd. Doordat de Zaanse zagers in deze organisatie sterk vertegenwoordigd waren, kregen zij een groot deel van het na de oorlog ingevoerde ongezaagde hout. Dit betrof met name oregon pine balken uit de Verenigde Staten en Canada, die tot bouwhout werden verwerkt. Voorts kwamen er grote hoeveelheden rondhout uit Duitsland in het kader van vergoeding van de oorlogsschade. Gaandeweg kwam ook weer de aanvoer van Scandinavisch hout op gang.

De eerste jaren na de oorlog draaide de Zaanse houtzagerij al met al goed. Deze laatste opleving was echter niet van lange duur. De hout-exporterende landen legden steeds meer beperkingen op aan de uitvoer van ongezaagd rondhout, terwijl het pakket gezaagd hout van deze landen beter aansloot op de vraag van de in deze jaren zeer omvangrijke utiliteits- en woningbouw. Enkele Zaanse zagerijen deden nog een poging om door moderniseringen een verbetering in de situatie aan te brengen. Zo nam het Houtfactorsbedrijf Wijtenkampplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWijtenkamp, P

Houtfactorij en expeditiebedrijf. Het bedrijf is opgericht in 1895 door Pieter Wijtenkamp (1861-1948), die van oorsprong balkenvlotter was en vanaf 1895 zelf van opdrachtgevers (zagerijen) werkzaamheden, zoals balkenvlotten en sorteren, aannam.
in de Nieuwe Zeehaven van Zaandam een ontbastingsmachine in gebruik.

Er was nog een betrekkelijk grote aanvoer van Russische balken, die direct na aankomst van de bast ontdaan en opgevlot werden. De Zaanse zagerijen konden hierdoor efficiënter functioneren en garandeerden Wijtenkamp daarom een bepaalde minimum-afname. De inkoop van rondhout kwam na de oorlog vrijwel volledig in handen van de (nationale) Coöperatieve lnkoopvereniging BINIC, waarin alle belangrijke zagerijen waren vertegenwoordigd. Door hun aantal hadden de Zaanse zagers een belangrijke invloed in deze vereniging, die tot 1968 bevredigend functioneerde.

Midden jaren `60 ontwikkelde de gemeente Zaandam plannen tot verwerving van het Westzijderveld, waarin alle overgebleven zagerijen waren gevestigd. Een onderzoek naar de mogelijkheden van verplaatsing van de zagerijen had een negatieve uitkomst: in verband met de onzekere toekomstige aanvoer van ongezaagd rondhout en de inzakkende vraag naar het, weliswaar betere maar ook aanzienlijk duurdere, eigen product, werd verplaatsing onverstandig geacht. Hiermee viel het doek voor de Zaanse houtzagerij. De handelsbedrijven in gezaagd hout werden wel verplaatst. Zie ook: Economische geschiedenisplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigEconomische geschiedenis

1. Economische ontwikkeling vóór 1580 (bladzijde 189 en volgende)

2. Economische ontwikkeling van de Zaanstreek in de periode 1580-1800 (bladzijde 192 en volgende)

3. Economische ontwikkeling van de Zaanstreek na 1800 (bladzijde 205 en volgende)

Bij het begin vap elk hoofdstuk is een opgave geplaatst van de behandelde economische sectoren en eventuele andere met het onderwerp samenhangende onderwerpen. Van hoofdstuk 1 treft u de inhoudsopgave hieronder aan. Door midd…
geschiedenis 2.6.2. en 3.6.3. H. Hallie

  • /home/zaanwiki/domains/zaanwiki.nl/private_html/encyclopedie/data/pages/houtzagerij.txt
  • Laatst gewijzigd: 2020/09/07 12:08
  • (Externe bewerking)