Staking van betaling van een gedeelte der huurpenningen in 1932 te Zaandam. In enige woningcomplexen in de Jonge Arnoldusstraat dreigt op 17 februari 1932 een huurstaking. De huren van de 196 betreffende woningen variëren van f 6,40 tot f 8,25.

De sociale gevol­gen van de finan­ciële cri­sis die in 1929 begon, zijn steeds heftiger voel­baar. Het aan­tal werk­lozen stijgt voort­durend: van 100.000 in 1931 tot 480.000 in 1936.

De ‘gewone man’ ziet z’n inkomen alsmaar ver­min­deren, mensen die op steun zijn aangewezen hebben het zwaar. Bedri­jven ver­la­gen de lonen om de pro­duc­tiekosten zoveel mogelijk te ver­min­deren. De uitk­erin­gen vanwege de stijgende werk­loosheid ver­laagd. Gemeen­ten die hun behoeftige inwon­ers proberen bij te staan wor­den door de regering tot de orde geroepen.

Er is een landelijk tekort aan betaal­bare wonin­gen. De lage huren-markt is ges­pan­nen, hui­seigenaren proberen daar­van te prof­iteren door de huren te ver­hogen. Aan­lei­d­ing tot de huurstakin­g van 1932 is een huurver­hoging van 10 cent in de week. Zo draaien huur­ders op voor een ver­hoging van de gemeen­telijke belasting.

In de Jonge Arnoldusstraat te Zaandam is, nadat vele onderhandelingen hebben plaats gehad, een huurstaking uitgebroken. Ongeveer 160 bewoners weigerden 23 februari 1932 van de volledige huur te betalen door f 2.— in mindering brengen, wat de ambtenaar die belast is met huurinning niet wilde accepteren. De woningen, die het eigendom zijn van de heer Eijdenberg, zijn gebouwd met rijkssteun; de huur wordt uitsluitend geïnd door een ambtenaar van de gemeentegiro.

Een poging van de huiseigenaar om de strijd te breken, door aan de huurders 25 cent huurverlaging toe te staan, mislukte. De Zaandammers blijven bij hun eis: f 2.— huurverlaging. Huurdersvereniging De Eendracht waarin de stakers zijn georganiseerd, heeft overal posten aangesteld om te controleren in hoeverre het parool opgevolgd wordt. Weekblad De Tribune laat weten de stakers door dik en dun te steunen: Aangepakt en doorzetten, mensen van Zaandam; laat jullie strijd niet vertroebelen door op niets uitlopende concessies van jullie huisjesmelkers. Blijft eensgezind bij jullie eis en de strijd zal gewonnen worden.

Huurdersvereniging Eendracht stuurt de Raad van Zaandam op 5 maart een brief met verzoek verbetering te brengen in de toestand van de noodwoningen aan de Uitkomst. Na er op gewezen te hebben, dat de arbeiders, zowat allen werkloos, direct vrij overtocht behoren te hebben met het bootje, wat de mensen ongeveer f 1.25 zal besparen, zegt pg. Makkinga, dat als de gemeente hier niet onmiddellijk de verlangde verbeteringen brengt, de mensen in huurstaking moeten gaan, net als de bewoners van Eijdenberg.

In verband met de huurstaking aan de Jonge Arnoldusstraat te Zaandam is op 24 maart 1932 bij deurwaardersexploit aan dertig van de ruim honderd weigerachtige gezinnen aangezegd dat zij voor zaterdag 12 uur de achterstallige huurschuld moesten voldoen op straffe van gerechtelijke vervolging. Daar te verwachten is dat hieraan geen gevolg zal worden gegeven, hetgeen gebleken is uit het feit, dat allen hun exploit bij de verhuurder de Gebrs. V. in de bus hebben gestoken, wordt een uitzetting op grote schaal voorzien.

In tegenwoordigheid van de commissaris van politie is eind maart 1932 onder grote belangstelling van het publiek bij enige personen, die bij de huurstaking in de Jonge Arnoldusstraat betrokken zijn, pandbeslag op de huisboedel gelegd, zij hebben niet voldaan hebben aan de sommatie om de achterstallige huur te voldoen. Een bewoner hield tot het publiek vanuit een raam een redevoering. Een andere bewoner, bij wie men zich voor hetzelfde doel aan de deur vervoegde, trof men niet thuis.

De Tribune, het Sociaal Democratisch Weekblad, trekt op 14 mei 1932 fel van leer rond de huurstaking waarbij 75 gezinnen sinds drie maanden geen huur meer betalen en doet een beroep op strijdbaarheid:

In de Eijdenbergbuurt te Zaandam, is, zoals men weet, een huur-actie gaande, die goed op poten staat. Er zijn hier nog steeds 75 gezinnen uit 192 woningen, die al drie maanden geen stuiver aan de huisbaas offeren, om hun eis twee gulden minder huur, er door te krijgen. Verder staan er 25 woningen leeg. We kunnen dus zeggen, dat die actie zeer goed op poten staat. Ten spijt van vooral sommige democratische mensen, vooral van de volgende twee leden der moderne bouwvakorganisatie, namelijk Ko Out, wonende Arnoldusstraat, die aan de actie niet deelneemt, want hij en zijn zoon werken veel bij Gebr. Eijdenberg.

Enige weken geleden ontstond een incident met de 16-jarige zoon van Out. De jongen trad uitdagend op, schoot zijn jasje uit om tegen een groepje heel bezadigde mensen te blaffen: „kom op!“ Hij liep een draai om zijn oren op. Zijn vader was er bij, om proces-verbaal op te laten maken met behulp van de Judas Bertus Groenhuis, een ijverig knechtje, ook lid van de moderne bouwvakarbeidersorganisatie en vaste schilder van Gebr. Eijdenberg. Groenhuis die de klassejustitie elke keer weer zijn diensten verleent, zoals onlangs bij de pandbeslaglegging bij G. Bakker, Jonge Arnoldusstraat 59. Thans weer treedt hij als getuige op in boven verteld kinderachtig zaakje. Des avonds in donker helpt hij bij het verspreiden van leugenachtige en scheurmakende pamfletten voor zijn baas, Gebr. Eijdenberg.

Na deze feiten, die onomstotelijk vast staan, vooral een woord tot de bouwvakarbeiders, georganiseerd in de Federatie van Bouwvakarbeiders, die hier in Zaandam, als zij willen, een grote macht zouden kunnen hebben. Duldt gij het nog langer, dat dergelijke individuen een stuk revolutionaire strijd helpen vermoorden? Strijden wij ook jullie strijd niet? Is het in de bouw met de 38% werkloosheid zo rooskleurig, dat huren van ƒ 8.25 tot ƒ 6.70 van ons loon of steun af kunnen? Neen immers!

Donderdag worden weer vijf gezinnen voor de rechtbank gesleurd voor uitzetting. Twee andere arbeiders moeten verschijnen voor mishandeling, door toedoen van K. Out, Groenhuis en de groenteboer Gerrit Schoen, die ook pas in de huuractie-buurt is komen wonen en nu al de arbeiders, die verlaging van huur willen, in de rug aanvalt en tevens als getuige optreedt, althans zijn vrouw in het rechtzaakje van de zoon van Out, mee laat helpen.

Arbeiders van Zaandam, neem je maatregelen tegen deze mensen. Weest solidair met onze huur-actie. Onze strijd is de uwe. Overal is loonsverlaging en werkloosheid. Maar de huren blijven staan, zoals zij door de parasieten zijn vastgesteld. Dus daarom moeten wij zelf voor de huurverlaging zorgen en dat kan, door werkelijk revolutionair willen, door eendracht en aaneensluiting. Want als het waar was, zoals de burgerbladen schrijven, dat de huurstaking aan het verlopen is, dan zouden de huisjesmelkers thans bovengenoemde onderkruipers niet nodig hebben, en dan zou er inmiddels ook niet weer in een nieuw pand beslag zijn gelegd bij een bewoner, die er pas vier weken woont en die direct aan onze zijde stond. Onze rotsvaste solidariteit zal ons tot de overwinning voeren.'

Op 19 mei wordt onmiddellijke ontruiming gelast van vijf percelen. Op 25 mei worden vijf huurstakers op het matje geroepen bij hun werkgever Bruynzeel. Er zou ontslag volgen als zij de huur niet zouden betalen. De Tribune gaat als gebruikelijk fel tegen de directie van Bruynzeel in. 29 mei 1932, daags voor enkele huisontruimingen, wordt een bom in de serre van feestgebouw Thalia gevonden, niet toevallig een pand van Eijdenberg. Het bericht haalt de landelijke pers. De politie ontfermt zich over het explosief. Nader onderzoek wijst uit dat zich geen springstoffen in de bom bevondenHet Vaderland spreekt van een aanslag en ziet overeenkomsten met de gewoontes in Chicago.

30 mei 1932 vonden de aangekondigde huisuitzettingen plaats bij vijf bewoners aan de Jonge Arnoldusstraat. Een detachement Rijksveldwachters onder bevel van majoor De Boer en een groot aantal politie-agenten onder bevel van de politie-commissaris S. van der Laan zette de straat over een lengte van ruim 100 meter af. De bewoners van dit straatgedeelte werden gesommeerd binnen te blijven en de deur te sluiten.

Vanuit de bovenramen werd toegestaan het gebeurde te bezien, mits er niet werd geschreeuwd. De publieke belangstelling groeide maar de grote politiemacht maakte indruk, zodat de uitzetting rustig kon plaats vinden. De betrokkenen hadden het voornaamste van de inboedels reeds naar elders gebracht zodat de executie een vlug verloop had. Enige marechaussees waren voor eventuele gebeurtenissen in reserve gehouden, maar behoefden niet uit te rukken. Op 2 juni doet de Tribune verslag van de huisuitzettingen.

6 juni 1932 sluiten ook bewoners van tijdelijke krotwoningen op het Hanenpad zich bij de huurstaking aan.

Juli en augustus 1932 worden iedere maand vijf gezinnen uit hun woning gezet.