Verschillen
Dit geeft de verschillen weer tussen de geselecteerde revisie en de huidige revisie van de pagina.
Beide kanten vorige revisie Vorige revisie | Vorige revisie | ||
krommenie [2016/08/18 13:05] |
krommenie [2024/03/28 08:43] (huidige) zaanlander |
||
---|---|---|---|
Regel 1: | Regel 1: | ||
+ | ==== Krommenie ==== | ||
+ | Voormalige zelfstandige gemeente in het noorden van de Zaanstreek, per 1 januari 1974 opgegaan in Zaanstad. Na Zaandam in omvang de tweede gemeente van de streek. De [[samenvoeging|samenvoeging]] tot Zaanstad leidde in Krommenie tot veel protesten. Krommenie wenste deze niet en bepleitte samen met Assendelft een gemeente Krommenie-Assendelft. De rijksoverheid besliste evenwel anders. Krommenie zelf is feitelijk ook een samenvoeging van een aantal woonkernen. Naast Krommenie behoren ook het tot 1816 zelfstandige [[Krommeniedijk]] en een deel van de buurtschap [[busch_en_dam|Busch en Dam]] tot het dorp. Krommeniedijk, | ||
+ | |||
+ | === Naam === | ||
+ | |||
+ | De naam Krommenie komt voor het eerst voor aan het einde van de 13e eeuw. Toen werd evenwel niet over het dorp gesproken, maar over het water [[Crommenije]] dat een verbinding vormde tussen het [[Wijkermeer]] en het Langmeer. De plaatsnaam Krommenie komt voor het eerst voor in het laatste kwart van de 14e eeuw. De naam is in de loop van de eeuwen op verschillende wijzen gespeld: Crommenye, | ||
+ | |||
+ | === Wapen === | ||
+ | [{{ : | ||
+ | |||
+ | === Bijnamen === | ||
+ | | ||
+ | |||
+ | === Omvang, oppervlakte === | ||
+ | |||
+ | Krommenie ligt in het noordwesten van de Zaanstreek en grenst in het westen en het noorden aan Uitgeest, dat deels achter de Noorder- en [[zuiderham|Zuiderham]] ligt, in het oosten aan Wormerveer achter de [[nauernasche_vaart|Nauernasche Vaart]] en in het zuiden aan Assendelft, achter spoorlijn en [[provincialeweg|Provincialeweg]]. Krommeniedijk ligt noordelijk van Krommenie; Krommeniehorn verbindt Krommenie en Krommeniedijk. Naast de reeds genoemde uitbreiding van Krommenie met Krommeniedijk in 1816, kende Krommenie in 1965 een grenswijziging. Bij de aanleg van de spoorlijn in 1869 was de noordelijke kop van Assendelft van deze gemeente afgesneden. Krommenie meende dat zij dit gedeelte, Weiver en Spoorbuurt, beter kon beheren dan Assendelft. In 1894 werd deze gedachte door Gedeputeerde Staten overgenomen, | ||
+ | |||
+ | Uiteindelijk lukte het Krommenie, ondanks tegenstribbelen van Assendelft in 1965, per 1 juli van dat jaar werd het gebied ten noorden van de spoorlijn overgeheveld naar Krommenie. Door deze uitbreiding met een kleine 14 hectare kreeg Krommenie de huidige omvang van 426 hectare. | ||
+ | |||
+ | === Bevolking === | ||
+ | |||
+ | <WRAP right round box 30%> | ||
+ | <csv > | ||
+ | jaar,aantal | ||
+ | |||
+ | 1477,600 | ||
+ | 1622,1947 | ||
+ | 1742,2873 | ||
+ | 1795,2164 | ||
+ | 1815,1809 | ||
+ | 1840,2581 | ||
+ | 1869,2829 | ||
+ | 1899,3098 | ||
+ | 1930,5372 | ||
+ | 1940,5905 | ||
+ | 1950,7020 | ||
+ | 1960,9280 | ||
+ | 1970,13534 | ||
+ | 1988,17005 | ||
+ | |||
+ | </ | ||
+ | |||
+ | </ | ||
+ | Krommeniedijk/ | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Het verloop van de bevolkingsomvang van Krommenie wijkt niet af van dat van de meeste Zaanse gemeenten: groei in de 16e, 17e en het begin van de 18e eeuw, teruggang in de tweede helft van de 18e eeuw en het begin van de 19e eeuw in de [[franse_tijd|Franse tijd]]), daarna weer groei. De groei met ruim 4000 personen tussen 1960 en 1970 wordt niet alleen verklaard door de toevoeging van het noordelijk deel van Assendelft aan Krommenie. Er werden in deze periode ook veel nieuwe woningen in de gemeente gebouwd. | ||
+ | |||
+ | === Kerkelijke gezindheid === | ||
+ | Over de kerkelijke gezindheid en verhoudingen in Krommenie is bijzonder uitgebreid en betrouwbaar geïnformeerd. Dat is met name te danken aan het werk van [[hart_dr_simon|dr. Simon Hart]], zie ook de literatuuropgave, | ||
+ | |||
+ | Opmerkelijk is het grote aandeel dat de [[katholieken|rooms-katholieken]] in Krommenie innamen. Ondanks de [[onkerkelijken|ontkerkelijking]] nam hun aantal juist vanaf het einde van de 19e eeuw toe, in absolute zin tussen 1947 en 1960 van 1921 naar 2938. Het getal der [[doopsgezinden|doopsgezinden]] nam steeds af, in 1960 was hun aantal zo gering dat zij bij de overige kerkgenootschappen werden opgenomen. De cijfers over 1845, afkomstig van Van der Aa, moeten met enige scepsis worden bezien, deze wijken ver af van de percentages over de andere jaren. | ||
+ | |||
+ | === Bevolking naar politieke gezindheid === | ||
+ | |||
+ | |||
+ | {{ : | ||
+ | |||
+ | De communistische partij was wél vanaf 1927 in de raad vertegenwoordigd, | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Bij de verkiezingen van 1990 behaalde de PvdA 22.5 % der stemmen, CDA 20.3 %, D66 18.2 %, Groen Links 14,5 %, VVD 14 %, ZOG 8.4 %, GPV/RPF 1.3 % en Overige 0.7 %. | ||
+ | |||
+ | De raad van Krommenie bestond tot de oorlog uit elf leden, daarna uit dertien leden. In 1966 konden de Krommenieërs vijftien vertegenwoordigers kiezen. | ||
+ | |||
+ | === Burgemeesters === | ||
+ | Krommenie kreeg pas in 1825 een echte burgemeester. Dat was notaris Jacobus Alberti, zoon van een hervormd predikant uit Zaandijk. Alberti was in 1795 al schout van de banne geworden en was van 1811 tot 1814 maire van Krommenie. Hij zou schout- en burgemeester blijven tot zijn dood in 1836. Zijn opvolger werd zijn schoonzoon Dirk van der Wart, eveneens notaris, die veertien jaar eerste burger zou blijven. In 1850 werd Dirk van Leyden tot burgemeester benoemd. Hij overleed echter nog in datzelfde jaar. De volgende werd de rolreder en eerdere wethouder Dirk Schaap. Hij liet een aantal publicaties over zijn gemeente het licht zien. Schaap werd in 1856, op eigen verzoek, vervangen door Cornelis Walig, notaris van beroep. De volgende burgemeesters waren: Klaas van Eden (1866-1884). Arend van den Steen van Ommeren (1884-1890), | ||
+ | |||
+ | Walig was zoon van de eerdere burgemeester Cornelis Walig, en vertrok toen hij notaris in Zaandijk werd. Ook zijn opvolger Mathile Chevalier bleef slechts kort. Hij vertrok toen hij in 1898 werd benoemd tot burgemeester van Valburg. Na hem kwam Jacob Mossel, die tot 1909 in Krommenie bleef. Na hem volgden Pieter Lammerschaag (1909-1915), | ||
+ | |||
+ | Zijn opvolger [[provily|Jan Provily]] werd een bijzonder populaire burgemeester. Hij vertrok in 1965. Zijn opvolger [[tjaberings|Freerk Tjaberings]] was een opvallende verschijning. Hij mat ruim twee meter en was daarmee de langste burgemeester van Nederland. Toen Tjaberings in 1971 werd benoemd tot burgemeester van Hoorn werd hij opgevolgd door [[oosterbaan|Gosse Oosterbaan]] die tot dan toe burgemeester van Zaandijk was. Oosterbaan beijverde zich er als burgemeester voor om Krommenie buiten de samenvoeging tot Zaanstad te houden. Hij zou echter de laatste burgemeester van Krommenie zijn. | ||
+ | |||
+ | <WRAP right round box 40%> | ||
+ | {{section> | ||
+ | </ | ||
+ | |||
+ | === Bewoningsgeschiedenis === | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Krommenie is een van de oudste Zaanse dorpen. Daarbij wordt de bewoning rond het begin van de jaartelling nog buiten beschouwing gelaten. Op verschillende plaatsen tussen de [[noorderhoofdstraat|Noorder-]] en [[zuiderhoofdstraat|Zuiderhoofdstraat]] en [[ham|de Ham]] en in de [[woud1|polder het Woud]] werden scherven van Romeins aardewerk gevonden (zie: [[Archeologie]] 2.1. tot 2.5.). De eerste schriftelijke vermeldingen van het huidige Krommenie dateren uit de tweede helft van de 13e eeuw, maar aangenomen wordt dat er al vanaf circa het jaar 1000 duurzame bewoning was. | ||
+ | |||
+ | Deze eerste bewoners moeten permanent de dreiging van het omringende water hebben ervaren. Nabij Krommenie lag het [[Crommenije]] dat de verbinding vormde tussen de grote Noord-Hollandse meren en [[ij|het IJ]]. Mogelijk vestigden de eerste bewoners zich wat verder landinwaarts in Krommenie, mogelijk ook wierpen zij een primitieve dijk op, de Krommeniedijk? | ||
+ | |||
+ | === Middelen van bestaan === | ||
+ | De eerste bewoners van Krommenie zullen, evenals de bewoners rond het begin van de jaartelling, | ||
+ | |||
+ | Het Crommenije was een visrijk water. Omstreeks 1300 werd er zalm en steur gevangen. Toen in 1357 de Nieuwendam werd aangelegd, werd daar een opening van 16 voeten in uitgespaard ten behoeve van de visserij. Deze bleef lange tijd gehandhaafd. Later werd de [[haringvisserij|haringvisserij]] van belang. In 1514 voeren 200 man uit de Banne van Westzaan en Krommenie op de buizen mee. Zij waren overigens slechts bemanningsleden, | ||
+ | |||
+ | Een andere vroege bron van bestaan was de schipperij. Het merendeel van de in Krommenie en Krommeniedijk geregistreerde schippers zal binnenschipper zijn geweest. Maar ook de [[oostzeevaart|Oostzeevaart]] speelde een rol. Tussen 1617 en 1628 werden in de Sont 86 doorvaarten van schippers uit Krommenie of Krommeniedijk genoteerd, dit betreft dus het aantal doorvaarten, | ||
+ | == Bierbrouwerij en drie herbergen == | ||
+ | |||
+ | Over Krommeniedijk en Krommeniehorn zijn nog enige afzonderlijke opmerkingen te maken. Het is bekend dat 'in de Horn' een [[bierbrouwerij]] heeft gestaan. De drie [[herbergen|herbergen]] in Krommeniehorn werden tot in de 19e eeuw door deze brouwerij bevoorraad. De naam ' | ||
+ | |||
+ | De zeildoekweverij werd volgens sommigen omstreeks 1600 door [[doopsgezinden|doopsgezinde]] vluchtelingen uit de Zuidelijke Nederlanden en/of Frankrijk in de Zaanstreek geïntroduceerd. Vooral in de eerste helft van de 18e eeuw was de productie enorm hoog, daarna volgde teruggang. Het dieptepunt kwam in de jaren 1810-1814, gevolgd door een sterk herstel. De zeildoekweverij werkte vooral voor de scheepsbouw en -vaart als ook voor de molenindustrie. Toen het zeilschip steeds meer plaats moest maken voor het stoomschip en ook molens uit de tijd raakten, liep de zeildoekweverij opnieuw sterk terug. | ||
+ | |||
+ | De tweede helft van de 19e eeuw kenmerkte zich voor de zeildoekweverij door bedrijfsconcentratie. Aan het einde van die eeuw was het gehele productieproces gemechaniseerd. Ter bevoorrading van de zeildoekweverij ontstonden voorts de [[garenspinnerij]] en de [[hennepklopperij]]. Zowel het spinnen als ook het weven vonden voornamelijk thuis plaats. De rolreders verkochten de rollen geweven zeildoek aan de zeilmakers. De thuiswevers verkeerden in een volledig afhankelijke positie van de rolreders. Uit de zeildoekweverij kwam de linoleumindustrie [[forbo|Forbo Krommenie]] voort, tegenwoordig gevestigd te Assendelft, en voorts brandslangen-fabricage door [[tufton|Tufton]]. Beide activiteiten werden ter hand genomen door de familie | ||
+ | |||
+ | Uit vergelijking van tellingen uit 1742, 1797 en 1811 blijkt dat in de periode dat het de zeildoekweverij slecht ging, het [[boerenbedrijf]] meer mensen werk verschafte. Uit de [[personele|personele quotisatie]] van 1742 blijkt dat de weverij toen verreweg de belangrijkste activiteit in het dorp was. Van de 91 aangeslagenen waren er 42 rolreder. Van de 366 niet-aangeslagenen oefenden er 101 het beroep van wever uit. Daarnaast voerden 57 personen een beroep uit dat direct samenhing met de weverij, hennepkloppers en spinners. Voorts waren er 26 boeren, 13 bakkers, 13 personen met kleine winkels, 12 dagloners, acht timmerlieden, | ||
+ | |||
+ | In 1811 was dat beeld ingrijpend gewijzigd. De mannelijke beroepsbevolking van 21 jaar en ouder bestond toen uit 543 personen. De belangrijkste sectoren en beroepsgroepen waren: textiel 76 personen, bouwbedrijven 53, handel 47, landbouw 45, voedingsmiddelen 26, scheepsbouw/ | ||
+ | == Molenindustrie == | ||
+ | De molenindustrie, | ||
+ | |||
+ | {{ : | ||
+ | |||
+ | De sigarenmakerij ontstond reeds vroeg. Omstreeks de jaren zestig van de 19e eeuw waren de eerste sigarenmakerijen reeds in Krommenie gevestigd. Als economische sector was de sigarenmakerij niet buitengewoon belangrijk, maar het product was wel zeer arbeidsintensief. In 1891 waren er zes sigarenmakerijen in Krommenie gevestigd met 70 man personeel. In 1916 was het aantal bedrijven gehalveerd, maar het personeelsbestand verdubbeld. Uiteindelijk kon de sigarenmakerij niet overleven. De opkomst van de sigaret en concurrentie uit gebieden met lagere lonen zorgden voor beëindiging van de sector. | ||
+ | |||
+ | Van groot belang werd de blikindustrie. Het oudste Zaanse blikbedrijf was [[Verwer]], dat in 1885 te Krommenie werd opgericht. Het tweede bedrijf was [[Woud|Woud en Schaap]], opgericht in 1888 te Zaandijk en in 1889 verplaatst naar Krommenie. Later ontstond te Krommenie [[zaanlandia1|Zaanlandia blik]], terwijl Verwer en Woud en Schaap fuseerden tot [[verblifa|De Verenigde Blikfabrieken Verblifa]]. In 1916 werkten in Krommenie een kleine 450 personen in de blikindustrie. De Verblifa werd in 1964 overgenomen door Thomassen & Drijver in Deventer en in 1969 werd de productie beëindigd. Zaanlandia bleef wel in Krommenie produceren. | ||
+ | |||
+ | De linoleumfabricage begon in 1899 in een fabriek aan de Padlaan, met toen 23 werknemers. De industrie werd opgezet door de familie Kaars Sijpesteijn, | ||
+ | |||
+ | Nadien was er een verschuiving naar de dienstverlenende sector. Bij tellingen in 1973 bleek Krommenie inmiddels een van de minst van industrie afhankelijke Zaanse gemeenten te zijn geworden. De verschuiving naar de dienstverlening zette zich nadien verder voort. De tabel over 1930 geeft aan in welke economische sectoren de inwoners van Krommenie hun broodwinning vonden. Aangenomen mag worden dat het grootste deel van de bevolking toen werkte in de eigen gemeente. Waarschijnlijk zullen daarnaast vooral [[Wessanen|Koninklijke Wessanen nv]] in Wormerveer en de linoleumfabriek in Assendelft Krommenieërs werk hebben geboden. De tabellen over 1973 en 1987 geven het aantal beschikbare arbeidsplaatsen in Krommenie aan, onderverdeeld naar sector. Opvallend is dat in deze periode van 14 jaar het aantal beschikbare banen in Krommenie sterk afnam van 3039 naar 2405. Deze daling is vrijwel geheel toe te schrijven aan het inkrimpen van de nijverheid. De dienstverlening werd belangrijker. | ||
+ | |||
+ | Andere (voormalige) bedrijven in Krommenie die in deze encyclopedie zijn opgenomen zijn: [[acht_bv|De Acht]], [[ado_scholtz|Ado-Scholtz]], | ||
+ | |||
+ | |||
+ | == Literatuur == | ||
+ | |||
+ | |||
+ | * [[aj_van_der_aa|Abraham Jacob van der Aa]]. Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden deel 6. Gorinchem 1845; | ||
+ | * [[woude|Adrianus Maria ' | ||
+ | * [[goudsblom|prof. dr. Joop Goudsblom]]. De molens van Krommenie, in: De Zaende 1951 ; | ||
+ | * Joop Goudsblom. De hennepkloppers van Krommenie, in: De Zaende 1949; | ||
+ | * [[hart_dr_simon|dr Simon Hart]]. De personele quotisatie te Krommenie en Krommeniedijk zoals die in 1742 is vastgesteld. in: De Zaende 1950; | ||
+ | * [[Honig, Gerrit Jan|Gerrit Jan Honig]] De Zaanse burgemeesters sedert 1814. in: De Zaende 1951; | ||
+ | * [[Boorsma|Pieter Boorsma]], Duizend Zaanse molens, Wormerveer 1950; | ||
+ | * [[woudt_klaas|Klaas Woudt]]. De geschiedenis van een Zaanse familie-onderneming. Krommenie 1987; | ||
+ | * [[visser_gerrit|Gerrit Visser]]. Krommenie. Krommenie 1960; | ||
+ | * Gerrit Visser. Zeven eeuwen Krommeniedijk. Krommenie 1980; | ||
+ | * [[boekenoogen|Gerrit Jacob Boekenoogen]]. De Zaanse Volkstaal. Zaandijk 1971; | ||
+ | * [[Honig, Gerrit Jan|Gerrit Jan Honig]] Zaanlandsche gemeentewapens. Zaandijk 1887; | ||
+ | * [[verkade2|dr. Margaretha Adriana Verkade]], Den derden dach. Alkmaar 1982; | ||
+ | * [[braam|Prof. dr. Aris van Braam]] e.a., Historische Atlas van de Zaanlanden. Zaandam 1970; | ||
+ | * [[veen3|Prof. dr Henri Nicolaas ter Veen]] e.a., Problemen der samenvoeging van Zaangemeenten. Haarlem 1941; | ||
+ | * Zaanstreek in cijfers 1974. Zaandam 1975; | ||
+ | * Zaanstad in cijfers 1987. Zaandam 1988. | ||
+ | |||
+ | <wrap tabs> | ||
+ | * [[Assendelft]] | ||
+ | * [[Jisp]] | ||
+ | * [[Knollendam]] | ||
+ | * [[Koog]] | ||
+ | * [[Krommenie]] | ||
+ | * [[Krommeniedijk]] | ||
+ | * [[Westzaan]] | ||
+ | * [[Wormer]] | ||
+ | * [[Wormerveer]] | ||
+ | * [[Oostzaan]] | ||
+ | * [[Zaandam]] | ||
+ | * [[Zaandijk]] | ||
+ | </ | ||
+ | |||
+ | |||
+ | {{tag> | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | {{tag> | ||
+ | |||