Al in de 17e en 18e eeuw kwamen in de Zaanstreek tuinhuizen voor. Zo is op een tekening van Cornelis Pronk uit 1728 een tuinhuis te zien nabij de Zaandijker kerk. Deze tuin-luchthuizen werden in hoofdzaak gebruikt voor ontspanning, al bevatten ze doorgaans ook ruimten die als schuur of berging werden benut. Er zijn verscheidene van zulke losstaande tuinhuizen bewaard gebleven, zoals bijvoorbeeld het nog aanwezige gebouwtje achter Zuiderhoofdstraat 65 in Krommenie.

De (welgestelde) Zaankanters zochten hun ontspanning vooral langs de Zaan. Zeer veel Zaanhuizen hadden een dikwijls fraai betimmerde en ingerichte Zaankamer. Evenals bij de tuin-luchthuizen werden deze kamers vaak verhoogd, boven een bergruimte of botenhuis, ingericht als luchthuis aan de Zaan. Er verrezen bovendien (en er staan nog steeds enkele) theekoepels op de Zaanoevers. Ze werden geheel in hout gebouwd (achter Westzijde 114 Zaandam, thans op de Zaanse Schans) of in metselwerk uitgevoerd (achter Westzijde 12). Loosjesplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigLoosjes, Adriaan

Westzaandam 15 april 1689 - 20 maart 1767

Adriaan Adriaanszoon Loosjes, houtkoper, predikant aan de Fries Doopsgezinde gemeente te Westzaandam, vooral bekend geworden als auteur van Beschrijving van de Zaanlandsche dorpen, Oostzaan, Oostzaandam, Westzaan, Westzaandam, Koog aan de Zaan, Zaandijk, Wormerveer, Westknollendam en Nauerna, uitgegeven Haarlem 1794; heruitgave 's-Gravenhage 1968. vermeldde in 1794 “'De Lusthuizen (hier meestal Luchthuizen geheeten) aan de Zaan, en elders de Tuinhuizen, getuigen van de spraakzame Zomer-Avonden, in gul onthaal gesleten'. Inderdaad werden de luchthuizen en theekoepels bij mooi weer en dikwijls ook `s avonds in het warme seizoen gebruikt als zitkamer en conversatieruimte, vooral om bezoek te ontvangen.