overtoomsluis

De Overtoomsluis van Westzaan geschilderd door Jan Baggen

1) Oude banne-schutsluis te Westzaan
De Overtoomsluis werd aangelegd ter plaatse van de eerdere Overtoom. Dit sluiscomplex is herbouwd in 1719 als schutsluis van het enkelkerend type tussen de polder Westzaan en het IJ.

Sinds 1872 is het in gebruik als schutsluis tussen de polder en het Noordzeekanaal. Het complex bestaat uit een sluis met vaste brug en een loopbrug, alsmede een sluiswachterswoning. De vroeg 17e-eeuwse sluis verbond Westzaan via de Weelsloot met het IJ. Hierdoor was hij voor het westelijk deel van de banne van groot belang.

De sluis bij Westzaner-Overtoom is gelegen in één van de vroegste bedijkingen van Noord-Holland: de Noorder IJ- en Zeedijk die het land ten noorden van het IJ beschermde. Het is niet onmogelijk dat het plaatsje Westzaner-Overtoom haar naam ontleent aan de vroegere Overtoomplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigOvertoom

Een verlaagd en van glooiingen voorzien dijkgedeelte waarover schepen werden gehaald ('gewonden'). In de Zaanstreek zijn verschillende overtomen geweest, waarvan die te Zaandam verreweg het belangrijkst was. Oost- en Westzaandam hadden hun welvaart in de 17e eeuw mede te danken aan omvangrijke
. Het is niet bekend wanneer op deze plaats de eerste sluis is gebouwd. Tot de bijzonderheden van de sluis behoort een natuurstenen peilschaal die in het buitensluishoofd is aangebracht en vermoedelijk dateert uit de achttiende eeuw.

In de sluiswand is een gedenksteen uit 1719 te vinden met de tekst: P.C. Zeeman / mr. Timmerman/ van dese sluys/ 1719. Het sluiswerk is rondom van leuningen voorzien. Langs de kolk met het binnensluishoofd is dat een origineel negentiende-eeuws hek, de leuningen langs de vaste brug en om het buitensluishoofd dateren uit het midden van de twintigste eeuw.

De vaste betonnen brug over het buitensluishoofd dateert uit het midden van de twintigste eeuw en is uit monumentaal oogpunt van ondergeschikte betekenis. De loopbrug over het binnensluishoofd dateert uit het eind van de negentiende eeuw.

Het complex is van architectuurhistorische waarde als goed voorbeeld van een schutsluis van het enkelkerende type met van oorsprong tussendeuren en zeewerende functie. Ook de ouderdom, de hoofdvorm, het materiaalgebruik en de detaillering dragen bij aan die waarde.

Cultuurhistorisch is het complex van sluis met sluiswachterswoning van waarde als element uit de geschiedenis van de waterhuishouding in Noord-Holland, in het bijzonder als voormalige zeeschutsluis die van betekenis was als toegang tot de polder Westzaan en is als zodanig tevens van historisch-stedebouwkundige betekenis.

In 1722 werd besloten dat de kosten ten laste van de gehele banne zouden komen; bezwaren hiertegen van de Zaandorpen bleven vruchteloos. Vier jaar eerder had de sluis, 66 voet lang en 15 voet wijd, een grondige restauratie ondergaan.

Het Dijk- en Polder-Bestuur der Banne Westzanen en Crommenie maakte 7 juli 1842 bekend, dat door de vernieuwing der brug over de Sluis aan de Westzaner Overtoom , de overgang met rijtuigen, paarden en vee, niet kan plaats hebben van woensdag de 13e tot dinsdag de 19e, dezer maand juli.

Tot in de 19e eeuw bleef de Overtoomsluis in tamelijk druk gebruik. Doordat handel en nijverheid zich steeds meer in het oostelijk deel van de polder concentreerden, nam het aantal schuttingen echter af. Na de Tweede Wereldoorlog is de sluis nog vrijwel alleen van belang voor de recreatievaart en agrarisch vervoer.

2) Voormalige schutsluis tussen het Oostzaner Twiske en het IJ, later Zijkanaal I.

In 1964 werd deze sluis vervangen door een duikersluis. Aanvankelijk was deze Overtoomsluis van groot belang voor het dorp Oostzaan. In de 17e eeuw was hij gebouwd als houten schutsluis, in 1713 werden stenen sluismuren aangebracht. Hij werd vooral gebruikt voor het vervoer van agrarische producten. Schepen die te groot waren konden via een overtoom worden overgewonden. De meeste handelsschepen meerden echter bij de Overtoom af, waarna de goederen uit of op kleinere vaartuigen werden overgeladen.

  • /home/zaanwiki/domains/zaanwiki.nl/private_html/encyclopedie/data/pages/overtoomsluis.txt
  • Laatst gewijzigd: 2020/09/07 12:07
  • (Externe bewerking)