Dit is een oude revisie van het document!


In de Zaanstreek is in het verleden door de bewoners van vele paden een zogenoemde padgemeenschap gesticht met het oog op gezamenlijke belangen en plichten. Deze padgemeenschappen zijn er in vele gevallen toe overgegaan de gemaakte afspraken notarieel vast te leggen. Hiermee werden op een voor Holland unieke manier gedragsregels vastgelegd waaraan alle bewoners van het pad zich moesten houden. Vermoedelijk waren notariële bewonersovereenkomsten elders onbekend. Padreglementen zijn namelijk nergens buiten de Zaanstreek gevonden.

Wel zijn elders (doorgaans in overwegend onhodoxchristelijke gemeenten, zoals Staphorst) in het gewoonterecht overblijfselen te vinden van vergelijkbare rechten en plichten. In de Zaanstreek verdwenen de laatste resten van de geïnstitutionaliseerde bewonersafspraken overigens al in de eerste helft van de 20e eeuw.

Padgemeenschappen ontstonden vrijwel meteen na de aanleg van de paden. Toen rond het begin van de 17e eeuw door snelle bevolkingsgroei de ruimte langs de lage en hoge dijken schaars werd, was men genoodzaakt “in het veld` te bouwen: er ontstonden paden, haaks op de dijken en aan de overzijde van de wegsloten. De mogelijkheid om deze paden door dwarspaden met elkaar te verbinden ontbrak meestal. Zodoende ontstonden kleine en tamelijk geïsoleerde woongemeenschappen; de bewoners waren er op elkaar aangewezen. Dikwijls werd de padnaam afgeleid van die van de eerste bewoners (Jan Prinsenpadt, Rozengracht enz. ), soms ook had een al bestaand onbebouwd pad de naam van de molen waarnaar het leidde.

De brug naar het pad over de wegsloot moest hoog genoeg zijn om de doorvaart van geladen schuiten mogelijk te maken. Ieders verantwoordelijkheid voor het onderhoud van brug en pad maakte deel uit van het padreglement. Wat de directe aanleiding is geweest voor het ontstaan van het eerste padreglement is niet na te gaan; mogelijk speelde angst voor de vestiging van ongewenste bedrijvigheid hierbij een rol. In veel reglementen is namelijk opgesomd dat er bijvoorbeeld geen traankokerij of leerlooierij aan het pad mocht worden gevestigd. Evenmin is zeker voor welk pad het eerst een reglement is opgesteld. In een reglement voor het Peperpad (Oostzaandam) uit 1693 werd verwezen naar een eerder reglement dat in 1622 was opgemaakt. Mogelijk is dit de eerste formeel vastgelegde overeenkomst van padbewoners geweest.

Weinig later zijn padreglementen vastgesteld voor het Zilverpad en het Kuijperspad (zie hierna), de twee paden die sinds de demping van de belendende sloot de Gedempte Gracht te Zaandam vormen. Een belangrijke basis voor de padreglementen was de destijds algemeen aanvaarde burenplicht. Bij geboorten, ziekten en sterfgevallen stonden de bewoners elkaar bij, zij vormden een hechte groep waarvan de leden elkaar zeer goed kenden. Anders dan we zouden verwachten, werden de reglementen met van elkaar overgeschreven. Toch bevatten ze in hoofdzaken dezelfde bepalingen hoe en door wie de sloten en bruggen moesten worden onderhouden, waar de 'secreten' of 'gemakhuizen' gebouwd mochten worden, wat te doen bij brand en bij gladheid, verboden op het drijven van vee, het rijden met karren, de uitoefening van hinderlijke of gevaarlijke bedrijvigheid, zoals traankokeri], touwslageri], kaarsenmakerij, leerlooierij, scheepswerven, smederijen, grutterijen, slachterijen, vleethuizen en herbergen.

Ook het bouwen van eendehokken was meestal uitgesloten. Duidelijk is dat de reglementen vooral gericht waren op het milieu, op rust en veiligheid. Ondanks alle bepalingen is op ettelijke paden later toch wel bedrijvigheid ontstaan Het toezicht op de reglementen was toevertrouwd aan padheren. Boekenoogenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBoekenoogen, Gerrit Jacob

Wormerveer 18 april 1868 - Leiden 26 augustus 1930

Taalkundige, vooral bekend geworden door zijn academische proefschrift 'De Zaanse Volkstaal', waarop hij in 1896 in Leiden cum laude promoveerde. De hoofdinhoud van dit in 1897 uitgegeven lijvige werk wordt gevormd door het Idioticon, waarvan is getuigd dat het buiten kijf het meest volledige en best bewerkte woordenboek van enige Nederlandse streektaal is.
omschrijft de padheer als 'de persoon die het toezicht op het onderhoud van de paden en landhoofden is opgedragen en die de daartoe benodigde gelden van de belanghebbenden int.

In Assendelft heetten zij oudtijds weelmeesters. Zij hadden het recht op het opleggen van boetes (… ) iedere bewoner moest dan ook het reglement onderschrijven. Als men een huis op een bepaald pad kocht, dan was men direct onderhorig aan het reglement. Bij grote boetes en wanneer de financiën van het pad (waarvan sommige boekhoudingen nog aanwezig zijn) dat mogelijk maakten, werden de gelden overgemaakt naar de plaatselijke armen.'

De padheren waren op de jaarlijkse padvergadering of comparitie gekozen. Zij werden ook wel aangeduid als opsienders, overluyden, bewindhebbers, burgemeesteren of regenten. De reglementen van het Blauwepad en het Meester Comelispad werden in 1791 'conventien' genoemd. De jaarlijkse vergaderingen hadden soms blijkbaar een feestelijk karakter, rekeningen laten zien dat er voor die van onder meer de Bloemgracht wijn en tabak werd geleverd. Om het vergaderingbezoek te bevorderen gaven de bewindhebbers van het Schipperspad in 1803 iedereen een halve fles wijn. Tenzij er groot onderhoud aan pad, brug of sloot op de agenda stond, verliepen de vergaderingen doorgaans snel.

Soms heette een pad een 'ven'. Dat verwees naar het lage en vochtige land waarop men zich had gevestigd. Sommige paden waren onder meer dan één naam bekend, dikwijls doordat ze een naamswijziging hadden ondergaan, waardoor de oude en de nieuwe naam door elkaar werden gebruikt. Hierachter volgt een aantal paden met een reglement. Het jaartal duidt de notariële akte aan, de paden kunnen ouder zijn. Er zijn ongetwijfeld meer padreglementen geweest dan hier worden opgesomd. Verklaarbaar is dat er weinig of geen vermeldingen zijn uit Oostzaan, Westzaan, Assendelft, Wormer en Jisp: in deze dorpen was er voldoende ruimte langs de dorpsstraat en behoefden dus geen paden voor bewoning van het veld te worden aangelegd. De bewoners waren er echter wel gebonden aan soortgelijke bepalingen als in de padreglementen.

De reglementen zijn, soms nog tot ver in de 19e eeuw, herzien In 1933 besloten de bewoners van het Blauwe Arendspad in Zaandam opnieuw een reglement in te stellen. Men zag daarvan af toen bleek dat geen sancties tegen onwilligen mogelijk waren.

Padreglementen

  • 1637 Zilverpad of Zuider Nieuwendijk, Westzaandam;
  • 1637: Kuijperspad (of Geldelozepadplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGeldelozepad

    Voormalige naam van het noordelijk deel van de Gedempte Gracht na de Vinkedwarsstraat in Zaandam-west, in het verlengde van het Kuijperspad of Noorder Nieuwendijk. Het Geldelozepad werd ook Zeilpad of Seylpad of Seylpad genoemd. Beide namen werden door elkaar gebruikt.

    Nadat tussen 1856 en 1858 de sloot tussen het Kuijperspad en het
    of Noorder Nieuwendijk), Westzaandam;
  • 1638: Middelste Ven ('t Ventje), Westzaandam;
  • 1643: Paardevenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigAmeland

    Straat in Zaandam, het doodlopende pad loopt dicht ten zuiden van en evenwijdig aan de Mallegatsloot. De naam van het pad bestond al in de 17e eeuw als Aemland, dit is 'het land van Aem' en werd toen afwisselend gebruikt met de aanduiding Paardeven. In 1643 werd voor dit Aemland een 'order voor 't padt' opgesteld.
    (of Aemland, Ameland), Westzaandam;
  • 1643 Princepad (of Jan Vingerlingsven, Pnnsenstraat), Westzaandam;
  • 1649 Stikkelspad (Stationsstraat), Westzaandam; i
  • 1650: Bogertpadplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBoomgaardspad

    Pad te Oostzaandam. Vanaf de Dam het eerste pad aan de Zuiddijk, genoemd naar de grote boomgaard die zich in de 17e eeuw aldaar bevond. Het eerste padreglement werd opgesteld in 1650, maar vermoedelijk bestond het pad toen al een periode. In 1787 volgde een tweede reglement. Om op het Boomgaardspad te komen moest men vanaf de Zuiddijk een smal paadje oplopen en daarna een brug over een smalle sloot oversteken. De sloot werd in 1907 gedempt, maar de smalle toegang bleef ongewijzigd…
    (Boomgaardspad), Oostzaandam;
  • 1656' Bloeme Graft (of Cornells Bleeckers Ven, Bloemgrachtplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBloemgracht

    Pad aan de Oostzijde van Zaandam` aangelegd in 1656 als het Cornelis Pietersz Bleeckers Ven ofde Bloeme Graft. Bleeckers was de eigenaar van het ven waarop het pad werd aangelegd. De Bloemgracht kreeg onmiddellijk bij de aanleg een padreglement. De familie Bloem (die het pand op de hoek van het pad met de Oostzijde bewoonde) was van dit reglement vrijgesteld.
    ), Oostzaandam,
  • 1656: Vincke padt (Vinkenstraat), Westzaandam;
  • 1656. Seijlpadt (Gedempte Gracht), Westzaandam,
  • 1656 Rustenburg (of Piet Hessenven), Westzaandam,
  • 1656: Crimpenburgh ('t Krimp)plugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKrimp, Het

    Pad in Zaandam-West. Aan het Krimp staat het Czaar Peterhuisje. Nadat Czaar Peter de Grote in dit huisje overnacht had, werd het Krimp ook wel de Keizersgracht genoemd. Het pad komt in 1642 voor als Krimpenburg en had in ieder geval in 1656 een padreglement. Het land ten westen heette het Krimperven.
    , Westzaandam,
  • 1656. Jacob Mensenven (of Damstraet, Dampadplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigDampad

    Pad, tegenwoordig meer een steeg tussen de Dam en de Rozengracht. In 1656 werd een reglement voor het Jacob Mensenven of -pad vastgesteld, het huidige Dampad. Vroeger stond het pad ook wel bekend als: Damstraat.

    Sipke Lootsma veronderstelt dat de aanleg van het pad samenhing met de bloei van de
    ), Westzaandam,
  • 1656: Jacob Claesz Noomen padt (of Blauwe padplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBlauwepad

    Pad aan de Westzijde te Zaandam, in het verleden vooral bekend als Jacob Claesz. Noomenpad. Het padreglement van het Jacob Claes Noomenpad werd vastgesteld in 1656, maar het pad was veel ouder. In een vermelding uit 1638 is reeds sprake van Het Jacob Claes Nomespad, anders het Blauwe Padt
    ). Westzaandam;
  • 1660: Haringpadplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHaringpad

    Haringpad of Heringpad, pad in Westzaandam, gelegen aan de zuidzijde van de tegenwoordige Stationsstraat. Het oudste padreglement dateert uit 1645; in 1743 werd een nieuwe 'ordre' vastgesteld, aangezien de eerdere tekst naar men toen meedeelde 'is geraekt in verval'. Heette de zuidkant van de huidige Stationsstraat dus Haringpad, aan de noordzijde lag het
    (Stationsstraat), Westzaandam;
  • 1662' Holland (Hollandse Padplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHollandse pad

    Doodlopend pad te Zaandam. vanaf de Westzijde. Het padreglement werd vastgesteld in 1622. Het pad werd in 1889 door de gemeente overgenomen. De naam Hollandse Pad werd in oude tijden 't Pad genaamd Holland genoemd. Oorspronkelijk liep aan de zuidzijde van dit pad een sloot, zoals blijkt uit het Reglement van dit pad, waarin Padmeesters verbieden „assche ofte andere vuijligheit
    ), Westzaandam;
  • 1663 Hovenierspadplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHovenierspad

    Pad te Oostzaandam, in 1948 omgedoopt in Hoveniersstraat. Het naar de pelmolen “De Hovenier in Het Klooster Krommenie` genoemde pad had waarschijnlijk al in 1663 een reglement en werd in 1885 door de gemeente overgenomen.
    , Westzaandam;
  • 1668 Moolenpadt, Oostzaandam;
  • 1671: Tysenpadt, Westzaandam;
  • 1671. Jan Barentsz Backerspatplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBakkerspad

    Naam van voormalige paden te Westzaandam en Zaandijk. In 1671 werd van het 'Jan Barentsz Backerspat in de Molenbuyrt' (te Westzaandam) een reglement vastgesteld. Barentsz Jansz. Backer was de eerste bewoner. Andere namen voor dit pad waren Barent de Backerspat, Keesje Stuurmanspad, Meester Cornelis Stuurmanspad, Jan Koenepad, Jan Maartenspad. De namen verwijzen naar de bewoners van het pad en naar de bakkerij die aan het pad gevestigd was. Aan het einde van het pad lagen de houtzaag…
    (Bakkerspad), Westzaandam;
  • 1672: Roosendael (nu bij Jonge Arnoldusstraat), Oostzaandam ;
  • 1674: Papier padt (Kauwerspad), Westzaandam ;
  • 1677. Nickelspadt, Westzaandam ;
  • 1677: Franse pad (Fransestraat)plugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigFransepad

    Pad te Zaandam (thans, 1991, Franse Straat). Deze straat is de eerste ten zuiden van de Peperstraat en loopt daar evenwijdig aan. Het Fransepad kreeg zijn naam door de Franse school, die daar reeds in 1656 wordt vermeld. Het padreglement dateert uit 1677. In 1871 nam de gemeente het pad over, waarna tussen 1889 en 1914 verschillende dijkslootdempingen plaats hebben gevonden.
    , Oostzaandam ;
  • 1678: Kalverstraetplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKalverstraat

    Pad in Zaandam, waarschijnlijk vernoemd naar schoolmeester Cornelis Jansz Kalff (zie: Onderwijs 1.2.8.) die aan het pad woonde. De Kalverstraat kreeg in 1678 een reglement.
    (Kalverstraat), Oostzaandam ;
  • 1679: Knijnepadtplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKonijnenpad

    Pad in Zaandam-Oost, tussen Oostzijde 100 en Leo XIII-straat 18.

    In 1663 wordt het reeds vermeld als 'Knijnepad', maar pas in 1679 is er sprake van een padreglement. Aardig is dat de vroegere uitspraak 'knijn' of 'knain' in de oude naam ook zichtbaar is. De oorsprong van de padnaam is niet bekend.
    (Konijnenpad), Oostzaandam,
  • 1679- Jan Prinsenpadt (of het Noorder Kerckpadt, Parkstraat), Westzaandam ;
  • 1679 Pietie Wijespad, Oostzaandam ;
  • 1683: Schipperslaan (of Groote Koogeven of Stinkpad), Koog,
  • 1685 Molenpadt (of Voogtenpadt, Botenmakersstraat), Westzaandam ;
  • 1692. Halstraetplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHalstraat

    Pad te Oostzaandam, nabij de Dam. Het eerste padreglement dateert van 1692, maar het pad is vermoedelijk ouder. Het werd waarschijnlijk vernoemd naar een der eerste bewoners.
    (Halstraat), Oostzaandam,
  • 1694: Domineespad (Zuiderkerkstraat, (Koog) ;
  • 1694- 't Eylant (nu ongeveer bij Belgische straat). Oostzaandam ;
  • 1697 Vossepad (Vermamngstraat), Koog,
  • 1702' Oude Wagtmeesters padt, Westzaandam,
  • 1704: Claes de Wittepadt, Koog ;
  • 1704: Crommenieer padt, Wormerveer ;
  • 1704: Weverspadt (Weverstraat), Wormerveer ;
  • 1706 De “Tuyn of Tuinpad, Zaandijk ;
  • 1710: Nieuwe Vaert agter de Kerck, Zaandijk,
  • 1713 Hanepad, Oostzaandam,
  • 1713' Pad van burgemeester Gemt de Wit, Koog ;
  • 1717: Relke-pad (Reelenstraat), Koog ;
  • 1719: Boumanspadplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBouwmanspad

    Doodlopend pad in de Molenbuurt te Westzaandam, genoemd naar de paltrok-wagenschotzager 'De Bouwman'. ln 1719 was er een padreglement.
    (Bouwmanspad), Westzaandam,
  • 1719 Breedweerplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBreedweer, het

    Pad in Koog, waarvan in 1725 en 1736 een padreglement werd vastgesteld. Aan het Breedweer zijn van oudsher (ook thans nog) verschillende bedrijven gehuisvest; in de 18e eeuw onder meer een timmerwerf.

    actualiseren
    , Koog ;
  • 1720: Noorder Sluijspatt (Sluisstraat), Koog,
  • 1720: Sluispad, Oostzaandam ;
  • 1722: Wijnkantspat (Wijnkanspad), Westzaandam ;
  • 1722: Gorterspadplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGorterspad

    Pad te Zaandijk. westelijk vanaf de Lagedijk. Het Gorterspad ontstond in de tweede helft van de l'i'e eeuw. De naamsoorsprong is niet bekend. mogelijk woonden er personen met de familienaam Gorter aan het pad. mogelijk was er een gorterij (grutterij) aan gevestigd. De naam komt overeen met die van de
    , Zaandijk ;
  • 1722: Hasepadplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHazepad

    Pad te Zaandam en te Zaandijk. Het Zaandijker Hazepad loopt van de Lagedijk naar de Provinciale Weg, het Zaandamse pad is een zeer klein pad in de Westzijde, tussen Vinkenstraat en Zeemansstraat. Het Hazepad te Zaandijk werd vernoemd naar oliemolen De Oude Haas, die via het pad kon worden bereikt. De herkomst van de naam van het pad te Zaandam is niet bekend. Het Hazepad te Zaandam kreeg in 1644 een reglement; in 1733 werd dat vernieuwd. In 1866 werd het pad door de gemeente Zaandam ove…
    (Hazepad), Zaandijk ;
  • 1723: Jan Voogten Pat, Westzaandam ;
  • 1725. 't pad van Jan Derkse Prins, Koog ;
  • 1725 Backerspadplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBakkerspad

    Naam van voormalige paden te Westzaandam en Zaandijk. In 1671 werd van het 'Jan Barentsz Backerspat in de Molenbuyrt' (te Westzaandam) een reglement vastgesteld. Barentsz Jansz. Backer was de eerste bewoner. Andere namen voor dit pad waren Barent de Backerspat, Keesje Stuurmanspad, Meester Cornelis Stuurmanspad, Jan Koenepad, Jan Maartenspad. De namen verwijzen naar de bewoners van het pad en naar de bakkerij die aan het pad gevestigd was. Aan het einde van het pad lagen de houtzaag…
    (Blauwe Arendspadplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBlauwe Arendspad, het

    Pad aan de Westzijde te Zaandam, iets ten noorden van de spoorlijn naar Hoorn, in het verleden ook wel Bakkerspad genoemd. Het reglement van het Blauwe Arendspad stamt uit 1725. Het pad werd vernoemd naar oliemolen De Blauwe Arend, die in 1879 plaats moest maken voor de spoorlijn.
    ) Westzaandam,
  • 1726: Vnesse pad (Stationstraat), Koog ;
  • 1728 Schapenpad, Westzaandam ;
  • Sonnepad (Zonnepad), Zaandijk ;
  • 1729: Valdeurspad. Oostzaandam ;
  • 1730: Spinhuijspatt (Stationsstraat), Westzaandam ;
  • 1730: Brouwersgracht (voormalig Klein Rome), Westzaandam ;
  • 1731 Kaddegat en Nieuwe Haven (Kattegat had waarschijnlijk al in 1651 een reglement). Oostzaandam,
  • 1746. St Catryne Pat (of Dirck Claasz Ven, Cathnjnepad), Oostzaandam ;
  • 1753: Broodkorfs-pad, Koog ;
  • 1754: Papepad (of Jacob Dirckx pat). Westzaandam ;
  • 1754 Jan Bestevaarspadplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBestevaerspad, Jan

    Pad te Koog, iets ten zuiden van de Sluissloot, lopend vanaf de Lagedijk. Het pad, dat beter bekend was als Piet Tuinenpad, kreeg in 1754 een padreglement. Al lang voor de Tweede Wereldoorlog is de naam veranderd in Jan Bestevaerstraat.
    (of Piet Tumenpad), Koog,
  • 1757 Smaal, Oostzaandam,
  • 1762 Weverspat (of Kramerspat), Oostzaandam,
  • 1764: 't Bakkerspad, Westzaandam,
  • 1767 Weefhuispad (Boschjesstraat), Koog ;
  • 1769: Hennepadt, Wormerveer ;
  • 1796: Huijsmanspad (of Doctor Rogaardspad, Dr. Roggertspad), Westzaandam,
  • 1798 Zuider Jacob Menschen padt (of Roosgraft, Rozengracht), Westzaandam

Deze en andere paden zijn als afzonderlijke trefwoorden in de encyclopedie opgenomen.

Ger Jan Onrust

Literatuur S. Lootsma, Een typisch stuk Communaal-histone. In: S. Lootsma, Historische studiën over de Zaanstreek, deel I, Koog 1939; D. Vis, De Zaanstreek, Leiden 1948.

  • /home/zaanwiki/domains/zaanwiki.nl/private_html/encyclopedie/data/attic/padreglement.1447021210.txt.gz
  • Laatst gewijzigd: 2020/09/06 17:42
  • (Externe bewerking)