Verschillen

Dit geeft de verschillen weer tussen de geselecteerde revisie en de huidige revisie van de pagina.

--- papierfabrikeurs_in_zaandijk [2017/11/12 20:26]
jan
+++ papierfabrikeurs_in_zaandijk [2020/09/07 12:10] (huidige)
@@ Regel 1: / Regel 1: @@
-==== Zaandijker Papierfabrikeurs Honig(h) en Kool ====
-Auteur: Pier van Leeuwen
-**Honigh, J. & A. Cz.:**  Jacob Cornelisz. Honigh 1648-1709 stichtte in 1674 samen met zijn jongere broer Adriaan met de witpapiermolen “De Vergulde Bijkorf” een florerend familiebedrijf. Daartoe was deze molen, oorspronkelijk genaamd “De Kwikstaart”, in 1668 vanuit Wormer verplaatst naar het [[guispad|Guispad te Zaandijk]]. De zoons Cornelis en Jan uit Jacobs huwelijk met Maritje Meinderts Meyn 1648-1696 namen het bedrijf in 1709 over en breidden het uit met molen “De Veenboer”. Er is weinig materiaal bewaard gebleven van deze 1e generatie Zaandijker papierfabrikeurs.  Zo resteren er in archieven zoals het [[gemeente_archief|Gemeentearchief Zaanstad]] Papiercollectie Stichting Archief Honig(h) slechts schaarse voorbeelden van papier met watermerk van deze oudste broers papierfabrikeurs. Bekend uit andere archieven zijn voorts o.m. de watermerken Wapen van Amsterdam (1676), IACH narrekap (1679) en Hollandse Leeuw (1672 en 1707). Ruimer voorhanden is het materiaal en de documentatie van de beide zoons van Jacob Honigh: Cornelis en Jan Honig, die in 1709 startten met hun bedrijf C & J Honig.
-----
-**Honig, C & J** in watermerken en op riemkappen ook gespeld als C & I:  Familiebedrijf te Zaandijk, werkzaam vanaf 1709 tot 1879. Behoorde tot de voornaamste Zaandijker witpapierbedrijven. Het bedrijf werd gestart door de broers Cornelis (1683-1755) en Jan Honig (1688-1757), zoons van Jacob Cz. Honig(h) (1648-1709) met molens ‘De Vergulde Bijkorf’ en ‘De Veenboer’. In 1838 splitsten de beide broers het bedrijf. Cornelis Honig zette het bedrijf met zijn zoon Jacob (1707-1770) voort onder de naam C & J Honig met molens “De Veenboer” en “Het Herderskind”. Cornelis Honig was tevens de bouwheer van het huidige [[honig_breethuis|Honig Breethuis]] (1709). In 1770 werd dit bedrijf aangekocht en voortgezet door Cornelis (1739-1806) en Arent Breet (1745-1802).  Nadien wordt de firmanaam ook wel aangeduid als C & J Honig Breet, voortgezet door Jacob (1778-1847) en Klaas Cornelisz. Breet (1784-1846), en vanaf 1847 door de beide zoons uit het huwelijk van Jacob Breet met Grietje Jans de Jager (1776-1837),  te weten: Cornelis Jacobsz. (1800-1852) en Jan Jacobsz. Breet (1815-1892), in vennootschap met hun neef Cornelis Klaasz. Breet (1817-1880). Tussen 1838 en 1842 had de firma tevens molen “De Herder” in bezit en in bedrijf.
-De firma leverde een hoge kwaliteit gevergeerd papier en [[velijnpapier]] voor zowel de binnenlandse als buitenlandse markt. Toepassingen van dit papier, herkenbaar aan de door de firma gevoerde watermerken, waaronder de Hollandse Tuin, Bijenkorf, posthoorn, Franse lelie, voorzien van de firmanaam, zijn o.m. bekend voor brieven door de Amerikaanse presidenten Jefferson en Washington, dichtwerken als Goethe en Hölderlin, bouwtekeningen door o.m. Duitse hofarchitecten als Karl Friedrich Schinkel en Leo von Klenze, bladmuziek door Beethoven, Weber, Mendelssohn en Chopin, tekeningen, aquarellen en prenten door 18e eeuwse Nederlandse kunstenaars als Jacob de Wit en Cornelis Troost, en Duitse vroeg-19e eeuwse kunstenaars als Philipp Hackert, Philipp Otto Runge en Christoph Nathe en kaartbladen in buitenlandse museumcollecties en archieven, alsmede Nederlandse bankbiljetten (1843-1879). In 1809 ontving de firma op de 2e Openbare Tentoonstelling van Hollandsche Nationale Vlijt te Amsterdam een eervolle vermelding en in 1851 op de Great Exhibition te Londen een bronzen medaille. In 1879 zag Jan Jbz. Breet zag zich genoodzaakt het bedrijf te liquideren.
-Een grote verzameling papiermonsters met watermerk, riemkappen en bijbehorende merkblokken is bewaard gebleven binnen de Stichting Archief Honig(h). De riemkappen worden beheerd in het Gemeentearchief Zaanstad. Een selectie is geëxposeerd in het Honig Breethuis te Zaandijk. Ook zijn in dit museum pastelportretten te zien van de broers Jacob en Klaas Breet en de zoons Cornelis en Jan Jbz. Breet, alsmede een lithografische portret van neef-vennoot Cornelis Klz. Breet.
-**Literatuur**:
-  * Gerrit Jan Honig: Jacob Honig Janszoon Junior 1816-1870 (in: Zaanlandsch Jaarboek 1932),
-  * H. Voorn: De papiermolens in de provincie Noord-Holland (Haarlem 1960),
-  * P.P.H. van Leeuwen: Honig Breethuis, thuis bij een Zaans koopmansgezin (Zaandijk 2012),
-  * Nieuwsbrief Honig Breethuis nr. 38 (2014),
-  * Th. en F. Laurentius: Vijftig historische riemkappen (SPN 2015)
-----
-**Honig (& zoon), J.,** zijnde Jan Jbz. Honig (1688-1757), witpapierfabrikeur te Zaandijk, zoon van papierfabrikeur Jacob Cz. Honig(h) (1648-1709), zelfstandig werkzaam van 1738 tot 1757. Jongere broer van Cornelis Jbz. Honig (1683-1755), die in 1709 gezamenlijk startten onder de firmanaam C & J HONIG. Bij de splitsing van dit familiebedrijf in 1738 viel molen De Vergulde Bijkorf te beurt aan Jan en kocht hij daarnaast molen De Eendracht aan. Hij was gehuwd met Trijntje Claes Caescoper (1689-1763) en opereerde met zijn zoon Jacob Jsz. Honig (1712-1780) onder de naam J(an) Honig & Zoon. Deze firma produceerde rond 1741 Pro Patria papier, voorzien van het embleem van de Hollandse Tuin als watermerk. Rond 1764 leverde J. Honig & Zoon (inmiddels onder leiding van zoon Jacob) onder meer papier aan de Kamer Amsterdam van de Verenigde Oost-Indische Compagnie. In dit jaar voert de firma behalve het wapen van Amsterdam ook reeds de bijenkorf als watermerk.In papiermolen [[schoolmeester|De Schoolmeester]] in Westzaan zijn nog enkele merkblokken en schepvormen bewaard van deze firma.
-**Literatuur:**
-  * H. Voorn: De papiermolens in de provincie Noord-Holland (Haarlem 1960), ,
-  * Th. en F. Laurentius: Vijftig historische riemkappen (SPN 2015)
-----
-**Honig & Zoonen, J.,** zijnde Jacob Jsz. Honig (1712-1780). Familiebedrijf te Zaandijk, werkzaam van 1765 tot 1836. Vanaf 1765 neemt Jacob zijn beide zoons Jan Jbz Honig (1738-1806) en Cornelis Jbz. Honig (1745-1817) uit zijn huwelijk met Lysbeth Cornelisd. Blauw op in zijn bedrijf en doopt de firma om in J(acob) Honig & Zoonen. Het Gemeentearchief Zaanstad bezit silhouetportretjes GAZ 31.01239 en GAZ 31.01240 van Cornelis Jacobsz Honig Geb. te Zaandijk 25 januari 1745, overl. aldaar 15 april 1817 en Moertje Ongelaar Geb. te Koog aan de Zaan 31 januari 1749, overl. te Zaandijk 1 april 1830. Het is het bedrijf van J. Honig & Zoonen dat papier leverde, dat meerdere sleutelmomenten uit de wereldgeschiedenis documenteert. Voorbeelden van toepassingen van papier van J. Honig & Zoonen, herkenbaar aan de door de firma gevoerde watermerken, waaronder de Hollandse Tuin, Bijenkorf, posthoorn, Franse lelie, Zaans dubbelkruis en Jacobsschelp, voorzien van de firmanaam, treft men aan in de belangrijkste archieven ter wereld, zoals de Library of Congress in Washington, het Nationale Archief van Spanje en het Kupferstichkabinett in Berlijn, evenals prestigieuze buitenlandse museumcollecties van het Sir John Soane’s Museum in Londen tot het Nationale Museum in Krakau. In 1774 wordt molen De Eendracht verkocht aan Maarten Schouten en vervangen door molen De Wever. Waar Jan Jbz Honig vanaf 1780 het bewind voert over De Vergulde Bijkorf, heeft broer Cornelis Jbsz. De Wever onder zijn hoede. Als pakhuizen waren behalve D’Bijkorf, naast het stamhuis van de papierfabrikeurs Honig aan de Lagedijk 100, ook De Baars en Het Weefhuis in gebruik.
-Van de 21 bekende exemplaren van de Amerikaanse onafhankelijkheids-verklaring uit 1776 dragen er meerdere een watermerken van Zaanse firma’s. Zo vertonen maar liefst zeven drukken het watermerk van J. Honig & Zoonen. Het laatste embleem bestaat uit een posthoorn binnen een bekroonde cartouche met daaronder de bedrijfsnaam. Er zijn elf brieven bekend van president Thomas Jefferson op papier van de firma J Honig & Zoonen. Ze dateren van 1788 tot 1803 en dragen een posthoorn dan wel een bijenkorf met oranjeboom. Ook zijn er brieven bekend van de eerste president George Washington uit 1779 op papier van C & J HONIG BREET en uit 1781 op papier van J Honig & Zoonen, eveneens voorzien van de posthoorn. In december 1792 vervaardigde Arthur Phillip (1738-1814), de eerste gouverneur van de Britse (straf-)kolonie New South Wales het latere Australië, een stadsplan voor de stad en de haven van Sydney, de hoofdstad van deze Britse kolonie, op papier van de firma J. Honig & Zoonen voorzien van de bijenkorf als watermerk. In 1794 liet de Pools–Litouwse Gemenebest onder leiding van Tadeusz Kościuszko (1746-1817) papiergeld drukken op papier van J. Honig & Zoonen. Internationale kunstenaars van naam die hebben gewerkt op papier van deze firma zijn o.m. Francisco Goya y Lucientes (1746–1828), Jacques-Louis David (1748-1825), Sir John Soane (1753-1837) en Karl Friedrich Schinkel (1781-1841).
-In 1809 ontving de firma op de 2e Openbare Tentoonstelling van Hollandsche Nationale Vlijt te Amsterdam een eervolle vermelding en in 1825 ontving Jan Jbz. Honig 1792-1867 te Haarlem een zilveren medaille voor dit kwaliteitsproduct. Op 30 juli 1837 werd de firma J(acob) Honig & Zoonen door Jan Jbz. Honig 1792-1867, opgesplitst in de firma J(acob) Honig & Zoon en J(an) Honig & Comp. Een verzameling riemkappen en papiermonsters met watermerk is bewaard gebleven binnen de Stichting Archief Honig(h). De riemkappen worden beheerd in het Gemeentearchief Zaanstad.
-**Literatuur:**
-  * Gerrit Jan Honig: Jacob Honig Janszoon Junior 1816-1870 (in: Zaanlandsch Jaarboek 1932),
-  * H. Voorn: De papiermolens in de provincie Noord-Holland (Haarlem 1960),
-  * Th. en F. Laurentius: Vijftig historische riemkappen (SPN 2015),
-  * P. van Leeuwen: Jacob Honig & Zoonen (1765-1837): Papierfabrikeurs tussen Revolte en Restauratie (in: Zaans Erfgoed, jg. Nr. 1. 2016)
-----
-**Honig & Zoon, J.:** Familiebedrijf te Zaandijk, werkzaam van 1837 tot 1854.
-Op 30 juli 1837 werd de firma J(acob) Honig & Zoonen door Jan Jbz. Honig opgesplitst in de firma J(acob) Honig & Zoon en J(an) Honig & Comp. Jacob Honig & Zoon ging verder met molen De Vergulde Bijkorf, terwijl Jan Honig & Comp. werkte met molen De Wever en vanaf 1841 met Het Fortuin. De watermerken en riemkappen van deze beide firma’s lijken nog sterk afgeleid van de beroemde voorganger. Zo bestaat er van de riemkap met beeltenis van een postruiter versies met onderschriften van alle drie de firmanamen. De productie van witpapier door de firma J Honig & Zoon loopt tussen 1838 en 1853 terug van 5239 tot 1511 riemen. In 1854 wordt dit bedrijf uiteindelijk door Jan Jacobsz. Honig (1792-1867), de zoon van Jacob Honig Jsz. (1765-1848), geliquideerd. De laatste generatie die nog werkzaam was voor dit bedrijf werd vertegenwoordigd door Jacob Honig Jsz. Jr. (1816-1870). Een verzameling papiermonsters met watermerk en riemkappen is bewaard gebleven binnen de Stichting Archief Honig(h). Deze worden beheerd in het Gemeentearchief Zaanstad.
-**Literatuur:**
-  * H. Voorn: De papiermolens in de provincie Noord-Holland (Haarlem 1960),
-  * Th. en F. Laurentius: Vijftig historische riemkappen (SPN 2015).
-----
-Honig & Comp., J.: Familiebedrijf te Zaandijk, afsplitsing van J. Honig & Zoonen, gesticht door Jan Honig en werkzaam van 1837 tot 1947 met molen De Wever en vanaf 1841 met Het Fortuin, toen Jacob Honig & Zoon zelfstandig verder ging met molen De Vergulde Bijkorf. De watermerken en riemkappen van deze beide firma’s lijken nog sterk afgeleid van de beroemde voorganger. Zo bestaat er van de riemkap met beeltenis van een postruiter versies met onderschriften van alle drie de firmanamen. Jan Honig Cornelisz. (Zaandijk, 1840-1925), witpapierfabrikeur ter firma ”Jan Honig & Comp” met molen ’t Fortuyn, huwde op 25 augustus 1864 Aagje Willems Honigh (Zaandijk, 1840-1901), de vierde dochter van Maartje Jbd. Breet en Willem Honigh. Dit echtpaar kreeg vijf dochters en een zoon, achtereenvolgens:  Maartje (1865-1944), Aagje (1866-1956), Willem (1868-1890), Johanna Cornelia (1871-1871), Johanna (1872-1892) en Cornelia (1881-1955). Portretfoto’s van deze fabrikeur en zijn gezin zijn bewaard gebleven bij de Stichting Archief Honig(h).
-Zoon Willem Jz. Honig was ook werkzaam in het papierbedrijf J. Honig & Comp. Dochter Aagje huwde 1892 Gerrit Jan Honig (1864-1955), directeur van kantoorboekhandel en uitgeverij P. Out in Koog a.d. Zaan en gedurende een halve eeuw  bibliothecaris en conservator van de Zaanlandsche Oudheidkamer. J Honig & Comp werd overgenomen door de gebr. De Jong en blijft nog enkele jaren de aloude watermerken van Honig voeren, vanaf 1947 voortgezet als Papiergroothandel Jac. Krijt Mzn v/h Jan Honig & Comp. In papiermolen De Schoolmeester in Westzaan zijn nog enkele merkblokken en schepvormen bewaard van deze firma.
-**Literatuur:**
-  * H. Voorn: De papiermolens in de provincie Noord-Holland (Haarlem 1960),
-  * Nieuwsbrief Honig Breethuis nr. 31 (2013),
-  * Th. en F. Laurentius: Vijftig historische riemkappen (SPN 2015).