schoolstrijd

In de 19e eeuw lag in de nationale wetgeving het accent op het openbaar onderwijs. Dat was al het onderwijs dat bekostigd werd uit openbare kassen. De rest was bijzonder. Er was neutraal-bijzonder en confessioneel-bijzonder onderwijs. Zeer machtig was het korps van Schoolopzieners, dat voor 2/3 deel uit predikanten bestond. Het Protestantisme had in zijn algemeenheid, ook inhoudelijk, een grote invloed op het openbaar onderwijs.

Aanvankelijk was er van een schoolstrijd nog geen sprake. Wel lag in de wet van 1806 reeds de basis voor de schoolstrijd verscholen. Voor Katholieken was het zeer moeilijk om scholen te stichten. Er werd geen rijksvergoeding verleend. De emancipatiegedachte bij het Katholieke volksdeel, alsmede de in hun ogen impopulaire maatregelen van Koning Willem I en de regering leidden er toe dat de Katholieken Baron de Gerlache, Jhr. Leopold van Sasse van IJselt en anderen de schoolstrijd aangingen.

Na 1830 kwamen ook de Protestanten in verzet tegen het openbaar onderwijs, in verband met de in hun ogen optredende geestelijke vervlakking bonden Da Costa, Groen van Prinsterer de strijd aan. De Protestanten verloren langzaam maar zeker hun greep op het openbaar onderwijs. In 1848 werd de Vrijheid van Onderwijs als beginsel in de grondwet opgenomen. Van een financiële gelijkschakeling was nog geen sprake. In de nieuwe wet van 1857 van Van Rappard werd de openbare school formeel gemengd-neutraal. Dat wilde zeggen dat alle godsdiensten en levensovertuigingen een gelijkwaardige plaats in de openbare school moest worden gegeven.

Dit gegeven en het feit dat er ook dan nog geen financiële gelijkschakeling kwam, deed de schoolstrijd opleven. Katholieken en Protestanten keerden zich gezamenlijk tegen de gemengd-neutrale openbare school. Zij wensten naar gezindte gesplitste openbare scholen. In 1860 werd de Vereniging voor Christelijk Nationaal Schoolonderwijs opgericht, met een afdeling te Zaandam in 1864 en als tegenhanger daarvan in 1866 de Vereniging Volksonderwijs. Deze laatste vereniging behartigde de belangen van de neutrale openbare overheidsschool.

In 1878 werd de lager-onderwijswet wederom gewijzigd door Kappeyne van de Coppello en werd de financiële positie van het openbaar onderwijs nog verder versterkt. In 1889 had een wetswijziging plaats die de bijzondere scholen enig financieel soelaas bood. Ook toen was echter nog geen sprake van een financiële gelijkschakeling. De schoolstrijd werd steeds grimmiger en ook in de Zaanstreek waren de gevolgen merkbaar.

De betreffende plaatselijke afdelingen stichtten, nog voor de financiële gelijkschakeling in 1920, bijzondere christelijke en katholieke scholen. Zo opende de Christelijke Schoolvereniging Koog-Zaandijk in 1875 een schooltje aan het Darmenpad (Smidslaan) te Zaandijk. De eerste onderwijzers waren de heren Breebaart en Koelewijn.

In 1902 werd de openbare school aan het Guispad belangrijk uitgebreid. De Christelijke Schoolvereniging bleef uit concurrentie-overwegingen niet achter en liet voor f 4320.- een stenen gebouw verrijzen aan het Jan de Wittepad te Koog. In 1914 werd de Christelijke school aan de Stationsstraat te Koog geopend. Het eerste hoofd was H. Pilon uit St. Jacoba Parochie.

In 1872 werd de eerste Katholieke bewaarschool te Zaandam gesticht, in 1874 gevolgd door de eerste Katholieke lagere school. Het bijzonder confessionele onderwijs in onze streek had het financieel gezien ten tijde van de schoolstrijd erg moeilijk.

Een belangrijke rol voor het Katholieke onderwijs speelde de familie Blansplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBlans

Ondernemersgeslacht in de 19e en begin 20e eeuw. Dat ondernemerschap in de Zaanstreek niet alleen was weggelegd voor doopsgezinden bewees de Katholieke familie Blans die afkomstig was uit de Katholieke enclaves Haaldersbroek en het Kalf.
. Deze rijke familie was afkomstig van het Kalf. Hendrik Blans, overleden in 1884, was onder meer eigenaar van de pelmolens De Wildschieter, De Jonge Abraham en De Houtsnip.
Zijn zoon Klaas Blans, overleden in 1878, was eveneens in het bezit van een aantal molens en begon een 'stoomfabriek' langs de Zaan. In 1873 schonk Klaas Blans de door hem gekochte gebouwen, een klooster en de bewaarschool aan de in 1869 opgerichte vereniging die de belangen van het Katholiek onderwijs behartigd

Zie: Onderwijsplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigOnderwijs

Het systematisch, volgens aangenomen beginselen, georganiseerd overbrengen van elementaire en meer uitgebreide kennis door daartoe aangestelde bevoegde leerkrachten, in het bijzonder het onderricht dat op scholen wordt gegeven. In navolgend artikel is de ontwikkeling van het onderwijs in de Zaanstreek geschetst.
1.2.6.

  • /home/zaanwiki/domains/zaanwiki.nl/private_html/encyclopedie/data/pages/schoolstrijd.txt
  • Laatst gewijzigd: 2020/09/07 12:04
  • (Externe bewerking)