socialisme

Verschillen

Dit geeft de verschillen weer tussen de geselecteerde revisie en de huidige revisie van de pagina.

Link naar deze vergelijking

Beide kanten vorige revisie Vorige revisie
Volgende revisie
Vorige revisie
socialisme [2017/03/03 02:43]
zaanlander
socialisme [2020/09/07 15:00] (huidige)
jan ↷ Links aangepast vanwege een verplaatsing
Regel 3: Regel 3:
  
 Aan de wieg van het democratisch socialisme  staat de leer van Karl Marx (1818-1883).  Ook het [[communisme]] stamt van deze leer.  Terwijl de theorie van Marx op de sociaaldemocraten thans nog nauwelijks invloed  heeft, bleef deze bij de communisten van wezenlijke betekenis.  Het Nederlandse socialisme kende in chronologische rangorde de volgende politieke partijen:  Aan de wieg van het democratisch socialisme  staat de leer van Karl Marx (1818-1883).  Ook het [[communisme]] stamt van deze leer.  Terwijl de theorie van Marx op de sociaaldemocraten thans nog nauwelijks invloed  heeft, bleef deze bij de communisten van wezenlijke betekenis.  Het Nederlandse socialisme kende in chronologische rangorde de volgende politieke partijen: 
-   * SDB  Sociaal-Democratische Bond,   +   * SDB   (Sociaal-Democratische Bond) 
-   * SDAP Sociaal-Democratische Arbeiderspartij +   * SDAP (Sociaal-Democratische Arbeiderspartij 
-   * RSAP Revolutionair-Socialistische Arbeiders Partij +   * RSAP (Revolutionair-Socialistische Arbeiders Partij) 
-   * RSP  Revolutionair Socialistische Partij +   * RSP  (Revolutionair Socialistische Partij 
-   * PvdA Partij van de Arbeid +   * PvdA (Partij van de Arbeid) 
-   * PSP  Pacifistisch-Socialistische Partij +   * PSP  (Pacifistisch-Socialistische Partij 
-   * DS'70Democratisch-Socialisten 1970) en  in zekere zin  +   * DS'70 (Democratisch-Socialisten 1970) en  in zekere zin  
-   * PPR  Politieke Partij Radicalen +   * PPR  (Politieke Partij Radicalen 
-   D'66 |(Democraten '66) en  +   D66 (Democraten '66) en  
-   Groen Links +   GroenLinks 
 Enkele splinterpartijen die in de Zaanstreek geen aanhang van betekenis hadden  blijven in dit artikel ongenoemd.  De partij was en is bij de socialisten steeds  de plaats waar de politieke inhoud en doelstellingen worden bepaald. Aangezien het  socialisme van meet af aan overwegend een  arbeidersbeweging was, mag ook de rol van  de vakverenigingen:   Enkele splinterpartijen die in de Zaanstreek geen aanhang van betekenis hadden  blijven in dit artikel ongenoemd.  De partij was en is bij de socialisten steeds  de plaats waar de politieke inhoud en doelstellingen worden bepaald. Aangezien het  socialisme van meet af aan overwegend een  arbeidersbeweging was, mag ook de rol van  de vakverenigingen:  
    * PAS | Plaatselijk Arbeids  Secretariaat     * PAS | Plaatselijk Arbeids  Secretariaat 
Regel 22: Regel 22:
  
 === 1 Literatuur  === === 1 Literatuur  ===
- De Zaandamse geschiedenisleraar [[hoen1|Jacobus Johannes 't Hoen]] publiceerde als eerste gegevens over de  historie van het socialisme in de Zaanstreek.  Zijn twee belangrijkste boeken //Op naar het licht// uit 1968 en //De Rode Zaanstreek// uit 1979  zijn als bron van informatie voor dit artikel  gebruikt.  Voorts is geput uit een aantal scripties van  met name studenten van de twee Amsterdamse leraren-opleidingen. Het onderwerp socialisme leent zich namelijk uitstekend voor onderzoek van de nieuwste geschiedenis op lokaal niveau. Het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis te Amsterdam is een verzamelpunt van alle literatuur over dit  onderwerp. Aan het eind van deze bijdrage is een literatuurverantwoording opgenomen. + De Zaandamse geschiedenisleraar [[hoen_jaap_t|Jaap 't Hoen]] publiceerde als eerste gegevens over de  historie van het socialisme in de Zaanstreek.  Zijn twee belangrijkste boeken //Op naar het licht// uit 1968 en //De Rode Zaanstreek// uit 1979  zijn als bron van informatie voor dit artikel  gebruikt.  Voorts is geput uit een aantal scripties van  met name studenten van de twee Amsterdamse leraren-opleidingen. Het onderwerp socialisme leent zich namelijk uitstekend voor onderzoek van de nieuwste geschiedenis op lokaal niveau. Het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis te Amsterdam is een verzamelpunt van alle literatuur over dit  onderwerp. Aan het eind van deze bijdrage is een literatuurverantwoording opgenomen. 
  
 === 2. Het democratisch socialisme === === 2. Het democratisch socialisme ===
- Karl Marx was 30 jaar oud toen hij in 1848, samen met zijn vriend Friedrich Engels (1820-1895), het //Communistisch Manifest// publiek maakte. Het was vooral bedoeld als beginselprogramma voor de //Communistenbond// als internationale organisatie van revolutionaire socialisten. Zijn hoofdwerk werd evenwel //Das Kapital//, voor een deel na zijn dood samengesteld en gepubliceerd. Hoewel deze geschriften thans voor de meeste socialisten allang hebben afgedaan, groeide het socialisme onder invloed van deze publicaties tot een machtige beweging. + [[https://nl.wikipedia.org/wiki/Karl_Marx|Karl Marx]] was 30 jaar oud toen hij in 1848, samen met zijn vriend [[https://nl.wikipedia.org/wiki/Friedrich_Engels|Friedrich Engels]] (1820-1895), het //Communistisch Manifest// publiek maakte. Het was vooral bedoeld als beginselprogramma voor de //Communistenbond// als internationale organisatie van revolutionaire socialisten. Zijn hoofdwerk werd evenwel //Das Kapital//, voor een deel na zijn dood samengesteld en gepubliceerd. Hoewel deze geschriften thans voor de meeste socialisten allang hebben afgedaan, groeide het socialisme onder invloed van deze publicaties tot een machtige beweging. 
  
 Nog in 1891 nam de grootste socialistische partij van dat moment, die in Duitsland, een streng-Marxistisch partijprogramma aan. Rond dezelfde tijd ontstond echter ook al twijfel over de houdbaarheid van Marx' werk. In het bijzonder de voorspelde instorting van de burgerlijke maatschappij werd door [[https://nl.wikipedia.org/wiki/Eduard_Bernstein|Eduard Bernstein]] (1850-1932) bestreden. De door hem vertegenwoordigde stroming, het reformisme, vormde in West-Europa na de Russische Revolutie in 1917 de politieke praktijk. Onder invloed van de Belgische socialist [[https://nl.wikipedia.org/wiki/Hendrik_de_Man|Hendrik de Man]] (1885-1953) week de sociaal-democratie nog verder af van het aanvankelijk revolutionaire perspectief. De Man bracht met zijn denkbeelden enerzijds vele socialisten tot meer ethische uitgangspunten, anderzijds legde hij de theoretische grondslag voor de uitbouw van de arbeiderspartijen tot brede volksbewegingen.  Nog in 1891 nam de grootste socialistische partij van dat moment, die in Duitsland, een streng-Marxistisch partijprogramma aan. Rond dezelfde tijd ontstond echter ook al twijfel over de houdbaarheid van Marx' werk. In het bijzonder de voorspelde instorting van de burgerlijke maatschappij werd door [[https://nl.wikipedia.org/wiki/Eduard_Bernstein|Eduard Bernstein]] (1850-1932) bestreden. De door hem vertegenwoordigde stroming, het reformisme, vormde in West-Europa na de Russische Revolutie in 1917 de politieke praktijk. Onder invloed van de Belgische socialist [[https://nl.wikipedia.org/wiki/Hendrik_de_Man|Hendrik de Man]] (1885-1953) week de sociaal-democratie nog verder af van het aanvankelijk revolutionaire perspectief. De Man bracht met zijn denkbeelden enerzijds vele socialisten tot meer ethische uitgangspunten, anderzijds legde hij de theoretische grondslag voor de uitbouw van de arbeiderspartijen tot brede volksbewegingen. 
Regel 42: Regel 42:
  Zowel door de lokale autonomie als door deze, bijna anarchistische, versnippering konden binnen de SDB op den duur meningsverschillen niet uitblijven. Ze gingen vooral over de manier waarop politieke actie moest worden gevoerd. De tegenstellingen vonden een climax tijdens het //Groninger congres// in 1893. Met geringe meerderheid werd daar besloten onder geen voorwaarde hoegenaamd, ook niet als agitatiemiddel, mee te doen aan verkiezingen. Door Domela Nieuwenhuis de weg gewezen, koos de SDB hiermee een steeds duidelijker anarchistische koers. Een jaar later werd de naam SDB veranderd in Socialistenbond.   Zowel door de lokale autonomie als door deze, bijna anarchistische, versnippering konden binnen de SDB op den duur meningsverschillen niet uitblijven. Ze gingen vooral over de manier waarop politieke actie moest worden gevoerd. De tegenstellingen vonden een climax tijdens het //Groninger congres// in 1893. Met geringe meerderheid werd daar besloten onder geen voorwaarde hoegenaamd, ook niet als agitatiemiddel, mee te doen aan verkiezingen. Door Domela Nieuwenhuis de weg gewezen, koos de SDB hiermee een steeds duidelijker anarchistische koers. Een jaar later werd de naam SDB veranderd in Socialistenbond. 
  
- Na het Groninger congres verlegde de hoofdstroom van het democratisch socialisme in Nederland zich naar een nieuw opgerichte partij: de door onder meer Pieter Jelles Troelstra (1860-1930) in 1894 opgerichte Sociaal Democratische Arbeiders Partij (zie 3.2.). De Socialistenbond ging in 1899 in deze partij op. In de Zaanstreek heeft, meer en langer dan elders, het idealistische, opstandige en anarchistische karakter van het vroege SDB socialisme stand gehouden. + Na het Groninger congres verlegde de hoofdstroom van het democratisch socialisme in Nederland zich naar een nieuw opgerichte partij: de door onder meer [[https://nl.wikipedia.org/wiki/Pieter_Jelles_Troelstra|Pieter Jelles Troelstra]] (1860-1930) in 1894 opgerichte Sociaal Democratische Arbeiders Partij (zie 3.2.). De Socialistenbond ging in 1899 in deze partij op. In de Zaanstreek heeft, meer en langer dan elders, het idealistische, opstandige en anarchistische karakter van het vroege SDB socialisme stand gehouden. 
  
 == 3.2. De Sociaal-Democratische Arbeiders Partij SDAP == == 3.2. De Sociaal-Democratische Arbeiders Partij SDAP ==
  De eerste jaren na de scheuring leek het er nog niet op dat de SDAP later zo'n grote aanhang zou krijgen. De weerklank onder de Nederlandse socialisten was vooralsnog gering. Weliswaar kwamen er uit het buitenland sympathie-betuigingen, maar die maakten weinig indruk. De SDAP ging weliswaar uit van de noodzaak van tegen de bezitters gerichte klassenstrijd, maar wilde zijn doel meer dan met het direct economische machtsmiddel van stakingen, bereiken langs politieke weg, door te streven naar algemeen kiesrecht. Directe verbetering van levensomstandigheden der arbeiders stond wel op het programma, maar mocht geen doel op zich zijn.   De eerste jaren na de scheuring leek het er nog niet op dat de SDAP later zo'n grote aanhang zou krijgen. De weerklank onder de Nederlandse socialisten was vooralsnog gering. Weliswaar kwamen er uit het buitenland sympathie-betuigingen, maar die maakten weinig indruk. De SDAP ging weliswaar uit van de noodzaak van tegen de bezitters gerichte klassenstrijd, maar wilde zijn doel meer dan met het direct economische machtsmiddel van stakingen, bereiken langs politieke weg, door te streven naar algemeen kiesrecht. Directe verbetering van levensomstandigheden der arbeiders stond wel op het programma, maar mocht geen doel op zich zijn. 
  
- In de strijd voor de uitbreiding van het kiesrecht stond de SDAP lijnrecht tegenover de uit de SDB voortgekomen Socialistenbond. De nieuwe partij had aanvankelijk meer theoretici dan aanhangers, //meer officieren dan soldaten//. De stijging van het ledental ging langzaam maar geleidelijk: in 1896 waren er 1000 leden, een jaar later 1500, in 1898 waren er 2200, in 1899 2500 en in 1900 3200. Deze trage aanwas is toe te schrijven aan de doorwerking van de polarisatie als gevolg van de SDB-idealen. Door elkaar te verketteren dreef men naar uitersten: parlementair socialisme versus anarchisine+ In de strijd voor de uitbreiding van het kiesrecht stond de SDAP lijnrecht tegenover de uit de SDB voortgekomen Socialistenbond. De nieuwe partij had aanvankelijk meer theoretici dan aanhangers, //meer officieren dan soldaten//. De stijging van het ledental ging langzaam maar geleidelijk: in 1896 waren er 1000 leden, een jaar later 1500, in 1898 waren er 2200, in 1899 2500 en in 1900 3200. Deze trage aanwas is toe te schrijven aan de doorwerking van de polarisatie als gevolg van de SDB-idealen. Door elkaar te verketteren dreef men naar uitersten: parlementair socialisme versus anarchisme
  
  Ook binnen de [[vakverenigingen|vakorganisaties]] ontstond een scheiding: de SDAP verwijderde zich van het Nationaal Arbeids Secretariaat NAS met zijn plaatselijke arbeidssecretariaten PAS. Eerst na de beruchte [[staking|Spoorwegstaking]] van 1903 ging het NAS zich meer op onderhandelingen dan op acties richten. Niettemin was de SDAP zeer ingenomen met de oprichting van het NVV, het Nederlands Verbond van Vakverenigingen in 1906, een //moderne// bond. In de 20e eeuw maakte de sociaal-democratie een gestage, zij het vooreerst nog trage groei door. In de jaren voor de Eerste Wereldoorlog nam het aantal leden snel toe. Enkele cijfers: in 1904 waren er 5600 leden, in 1911 was dit aantal opgelopen tot 11000 en in 1914 werd het 25000e lid ingeschreven.  Ook binnen de [[vakverenigingen|vakorganisaties]] ontstond een scheiding: de SDAP verwijderde zich van het Nationaal Arbeids Secretariaat NAS met zijn plaatselijke arbeidssecretariaten PAS. Eerst na de beruchte [[staking|Spoorwegstaking]] van 1903 ging het NAS zich meer op onderhandelingen dan op acties richten. Niettemin was de SDAP zeer ingenomen met de oprichting van het NVV, het Nederlands Verbond van Vakverenigingen in 1906, een //moderne// bond. In de 20e eeuw maakte de sociaal-democratie een gestage, zij het vooreerst nog trage groei door. In de jaren voor de Eerste Wereldoorlog nam het aantal leden snel toe. Enkele cijfers: in 1904 waren er 5600 leden, in 1911 was dit aantal opgelopen tot 11000 en in 1914 werd het 25000e lid ingeschreven.
Regel 55: Regel 55:
  Kort na het royement van de Tribunisten waren er verkiezingen. De SDAP behaalde zeven zetels. Vier jaar later werden er zelfs dertien zetels van de toen nog 100 Tweede Kamer-zetels gewonnen. Er was toen nog een districtenstelsel met beperkt kiesrecht. Deze 13 zetels leidden tot een uitnodiging om aan de regering deel te nemen, maar de drie aangeboden ministersposten werden afgewezen. Het zou tot 1939 duren alvorens de SDAP weer voor deelname aan een kabinet werd aangezocht.   Kort na het royement van de Tribunisten waren er verkiezingen. De SDAP behaalde zeven zetels. Vier jaar later werden er zelfs dertien zetels van de toen nog 100 Tweede Kamer-zetels gewonnen. Er was toen nog een districtenstelsel met beperkt kiesrecht. Deze 13 zetels leidden tot een uitnodiging om aan de regering deel te nemen, maar de drie aangeboden ministersposten werden afgewezen. Het zou tot 1939 duren alvorens de SDAP weer voor deelname aan een kabinet werd aangezocht. 
  
- De benoeming van [[Laan3|Kornelis ter Laan]] tot burgemeester van Zaandam was een overwinning van de deelname-gezinden en had voor de gehele SDAP gevolgen. Twee jaar eerder was overigens al, ook in Zaandam, [[Duijs|J.E.W. Duijs]] tot eerste socialistische wethouder in ons land benoemd. Een deel van de SDAP-aanhang, zeker in de Zaanstreek, was echter nog steeds revolutionair-gezind.+ De benoeming van [[laan_klaas_ter|Kornelis ter Laan]] tot burgemeester van Zaandam was een overwinning van de deelname-gezinden en had voor de gehele SDAP gevolgen. Twee jaar eerder was overigens al, ook in Zaandam, [[Duijs|mr Jan Duijs]] tot eerste socialistische wethouder in ons land benoemd. Een deel van de SDAP-aanhang, zeker in de Zaanstreek, was echter nog steeds revolutionair-gezind.
  
  Toen Troelstra in 1918, na de gebeurtenissen in Rusland en in de lijn van deze revolutionaire gezindheid, in de Kamer opmerkte //dat de revolutie zeker niet bij Zevenaar halt zou houden//, kostte hem dat veel van zijn prestige, niet alleen in confessionele en liberale kring, maar ook bij het reformistische deel van de eigen SDAP-aanhang. In de jaren '20 verdween het orthodoxe, revolutionaire marxisme uit de belangstelling van de toonaangevende SDAP-ers.   Toen Troelstra in 1918, na de gebeurtenissen in Rusland en in de lijn van deze revolutionaire gezindheid, in de Kamer opmerkte //dat de revolutie zeker niet bij Zevenaar halt zou houden//, kostte hem dat veel van zijn prestige, niet alleen in confessionele en liberale kring, maar ook bij het reformistische deel van de eigen SDAP-aanhang. In de jaren '20 verdween het orthodoxe, revolutionaire marxisme uit de belangstelling van de toonaangevende SDAP-ers. 
Regel 112: Regel 112:
  Voordien waren al veel vrije socialisten in de SDB en het PAS verenigd. Juist de decentraal georganiseerde Plaatselijke Arbeids Secretariaten waren uitermate geschikt voor het voeren van actie. Toen de invloed van het PAS na de spoorwegstaking van 1903 verminderde, nam ook die van de vrije socialisten af, hoewel er na 1910 weer een korte opleving was. Omdat de SDB-aanhangers en vrije socialisten vooral volks- en zelfontwikkeling nastreefden, richtten zij bijvoorbeeld muziek-, zang- en toneelverenigingen op, terwijl bij hen ook het ontstaan van de geheelonthouders-beweging moet worden gezocht. Deze organisaties waren in zekere zin een kenmerk van de Zaanse arbeidersbeweging. Door de SDB en de vrije socialisten was er in de streek aanvankelijk ook weinig belangstelling voor de SDAP als //scheurpartij// en voor het NVV.   Voordien waren al veel vrije socialisten in de SDB en het PAS verenigd. Juist de decentraal georganiseerde Plaatselijke Arbeids Secretariaten waren uitermate geschikt voor het voeren van actie. Toen de invloed van het PAS na de spoorwegstaking van 1903 verminderde, nam ook die van de vrije socialisten af, hoewel er na 1910 weer een korte opleving was. Omdat de SDB-aanhangers en vrije socialisten vooral volks- en zelfontwikkeling nastreefden, richtten zij bijvoorbeeld muziek-, zang- en toneelverenigingen op, terwijl bij hen ook het ontstaan van de geheelonthouders-beweging moet worden gezocht. Deze organisaties waren in zekere zin een kenmerk van de Zaanse arbeidersbeweging. Door de SDB en de vrije socialisten was er in de streek aanvankelijk ook weinig belangstelling voor de SDAP als //scheurpartij// en voor het NVV. 
  
-Pas na 1912, toen [[duijs|J.E.W. Duijs]] in Zaandam 's lands eerste socialistische wethouder werd, kreeg de SDAP gaandeweg meer invloed. De mentaliteit van de vrije socialisten heeft echter nog lang in de Zaanse arbeidersbeweging, socialistisch dan wel communistisch, doorgewerkt. Nog in 1927 en 1931 wist de vrije socialist A.C. (Toon) [[Seymour|Seymour]] in Koog een raadszetel voor zijn 'Anti-Stemdwangpartijte verwerven. Hij trok vooral stemmen van voormalige aanhangers van Domela Nieuwenhuis. Met zijn zetel in 1931 voorkwam Seymour overigens dat de CPH en RSP (zie 4.4.) invloed in de Koogse raad konden uitoefenen. In 1935 ging de zetel van zijn eenmansfractie verloren. +Pas na 1912, toen [[duijs|mr Jan Eliza Wilhelm (Jan) Duijs]] in Zaandam 's lands eerste socialistische wethouder werd, kreeg de SDAP gaandeweg meer invloed. De mentaliteit van de vrije socialisten heeft echter nog lang in de Zaanse arbeidersbeweging, socialistisch dan wel communistisch, doorgewerkt. Nog in 1927 en 1931 wist de vrije socialist [[seijmour_toon|Antonie Cornelis (Toon) Seijmour]] in Koog een raadszetel voor zijn Anti-Stemdwangpartij te verwerven. Hij trok vooral stemmen van voormalige aanhangers van Domela Nieuwenhuis. Met zijn zetel in 1931 voorkwam Toon Seymour overigens dat de CPH en RSP (zie 4.4.) invloed in de Koogse raad konden uitoefenen. In 1935 ging de zetel van zijn eenmansfractie verloren. 
  
 == 4.3. De SDAP == == 4.3. De SDAP ==
  
- De Sociaal-Democratische Arbeiderspartij en - na de Tweede Wereldoorlog - de Partij van de Arbeid zijn vanaf ongeveer 1910 de belangrijkste politieke factor in de Zaanstreek geweest. Hoewel de partij slechts zelden een absolute meerderheid in één of meer van de tien Zaanse gemeenteraden behaalde (Zaandam 1913, Wormerveer 1919, Zaandijk 1919, 1927 en 1935), had zij in vrijwel al deze raden tussen 1910 en 1940 de grootste fractie. Alleen in de randgemeenten Assendelft, Jisp, Westzaan en Wormer waren andere partijen soms groter of van gelijke grootte. In Assendelft was de r.k.-raadsfractie altijd het grootst, terwijl in Jisp 'Gemeentebelangen' - links georiënteerd - de meeste raadszetels bezette. In tegenstelling tot de gevestigde mening is de Zaanstreek in de beginjaren van de SDAP geen steunpunt van deze partij geweest. De vrije socialisten behielden de overhand en de eerste poging tot oprichting van een SDAP-afdeling in Zaandam mislukte. Met hulp van buiten de streek is die afdeling tenslotte in 1899 toch tot stand gekomen+ De Sociaal-Democratische Arbeiderspartij en - na de Tweede Wereldoorlog - de Partij van de Arbeid zijn vanaf ongeveer 1910 de belangrijkste politieke factor in de Zaanstreek geweest. Hoewel de partij slechts zelden een absolute meerderheid in één of meer van de tien Zaanse gemeenteradenZaandam 1913, Wormerveer 1919, Zaandijk 1919, 1927 en 1935  behaalde, had zij in vrijwel al deze raden tussen 1910 en 1940 de grootste fractie. Alleen in de randgemeenten Assendelft, Jisp, Westzaan en Wormer waren andere partijen soms groter of van gelijke grootte. 
  
-Die hulp of invloed kwam uit Delft. In de laatste jaren voor de eeuwwisseling werden de [[Artillerie]] uit die gemeente naar Zaandam verplaatstDe uit Delft meegekomen arbeiders werden in de voor hen gebouwde Russische Buurt gehuisvest en vormden voor en na de oprichting van de SDAP in Zaandam de kern daarvan. Zoals dat ook elders gebeurde, was een onderwijzer (A. Klaver) de eerste jaren de stuwende kracht. Omdat de landelijke SDAP de streek electoraal belangrijk vond, stuurde men in 1902 een partijfunctionaris als propagandist naar Zaandam, [[mendels|mrM. Mendels]]. Doordat de partij niet kapitaalkrachtig genoeg was om hem te betalen, sprong de dichter [[gorter|Herman Gorter]] bij. Daarnaast begon Mendels een advocatenpraktijk in Zaandam, min of meer als bijverdiensteHet grootste deel van zijn tijd wijdde hij aan de partij. Mendels' invloed werd snel duidelijk+In Assendelft was de r.k.-raadsfractie altijd het grootst, terwijl in Jisp het links georiënteerd //Gemeentebelangen// de meeste raadszetels bezette. In tegenstelling tot de gevestigde mening is de Zaanstreek in de beginjaren van de SDAP geen steunpunt van deze partij geweestDe vrije socialisten behielden de overhand en de eerste poging tot oprichting van een SDAP-afdeling in Zaandam mislukteMet hulp van buiten de streek is die afdeling tenslotte in 1899 toch tot stand gekomen
  
-In september 1902 verscheen onder zijn redactie het eerste nummer van 'De Voorpost, arbeiders-weekblad voor de Zaan en omstreken'. Het bestaande [[Volksblad|Volksblad]] had in zijn ogen geen propagandistische waarde, omdat het teveel polemieken bevatteHij stimuleerde scholing en de oprichting van tal van organisaties, zoals de socialistische zang- en muziekverenigingen 'Morgenrood' en 'Excelsior'toneelverenigingenrijwielclubscoöperaties, vrouwen- en geheelonthoudersverenigingen. Socialistische politiek was echter zijn eerste doelIn 1901 werd hij kandidaat gesteld voor de Tweede Kamer en in 1903 voor de Zaandamse gemeenteraadbeide malen nog vergeefs. In 1904 kwam hij bij een tussentijdse verkiezing toch als eerste sociaal-democraat in de Zaandamse raad. Mendels was niet de eerste socialist die een Zaanse raadszetel veroverde. Paul [[Leguit|Leguit]] was al in 1891onder veel tumult, in Koog gekozenLater (in 1900) sloot Leguit zich bij de toen opgerichte SDAP-afdeling in zijn woonplaats aan, waarna hij voor deze partij in 1905 opnieuw een raadszetel bekleeddeDe invloed van de eerste sociaal-democraten in de Zaanse gemeenteraden was gering. Mendels concentreerde zich, als eenling, met weinig succes op de verbetering van de arbeidsvoorwaarden van het gemeentepersoneel en het stimuleren van volkswoningbouw+Die hulp of invloed kwam uit Delft. In de laatste jaren voor de eeuwwisseling werden de [[artillerie|Artillerie Inrichtingen AI]] uit die gemeente naar Zaandam verplaatstDe uit Delft meegekomen arbeiders werden in de voor hen gebouwde Russische Buurt gehuisvest en vormden voor en na de oprichting van de SDAP in Zaandam de kern daarvan. Zoals dat ook elders gebeurdewas een onderwijzerA. Klaverde eerste jaren de stuwende krachtOmdat de landelijke SDAP de streek electoraal belangrijk vondstuurde men in 1902 een partijfunctionaris als propagandist naar Zaandam, [[mendels|mrMaurits Mendels]]. Doordat de partij niet kapitaalkrachtig genoeg was om hem te betalen, sprong de dichter [[gorter|Herman Gorter]] bij. Daarnaast begon Mendels een advocatenpraktijk in Zaandammin of meer als bijverdiensteHet grootste deel van zijn tijd wijdde hij aan de partij. Mendels' invloed werd snel duidelijk
  
-Buiten de raad boekte hij meer resultaat: de partij-aanhang groeide en de verhouding met de vakbeweging verbeterdeZijn opvolger [[duijs|mr. J.E.W. Duijs]], kreeg in 1906 (Mendels was naar Den Haag vertrokken) dan ook meteen de steun van een bloeiende partij-afdeling. Als geen ander drukte Duijs een persoonlijk stempel op de politiek in de Zaanstreek. Hij was een begaafd spreker, die demagogie niet schuwde, en had ook een bijtende pen. Hij kreeg in korte tijd een grote populariteit. Mede of vooral door zijn optreden kreeg de streek de naam 'de rode Zaan'. Sprak hij op een propaganda-avonddan puilde de zaal uitOnder zijn redactie steeg de oplage van 'De Voorpost' zienderogen. In de raad overdonderde hij zijn politieke tegenstanders, ook al waren zijn toespraken niet steeds ter zake. Hij liet zich ook dikwijls in de andere Zaanse dorpen zien voor propaganda (hij colporteerde bijvoorbeeld zelf met 'De Voorpost'). Ook buiten de streek kreeg hij bekendheid, zeker nadat hij in 1909 tot lid van de Tweede Kamer was benoemd; illustratief is dat de in de Eerste Wereldoorlog gemobiliseerde Zaankanters 'de jongens van Duys' werden genoemd. Zijn invloed is groot geweestmaar werd veel later miskend en liefst verzwegen doordat hij zich voor de Tweede Wereldoorlog tot de NSB bekeerde+In september 1902 verscheen onder zijn redactie het eerste nummer van //De Voorpost, arbeiders-weekblad voor de Zaan en omstreken//Het bestaande [[Volksblad|Volksblad]] had in zijn ogen geen propagandistische waarde, omdat het teveel polemieken bevatte. Hij stimuleerde scholing en de oprichting van tal van organisaties, zoals de socialistische zangen muziekverenigingen //Morgenrood// en //Excelsior//, toneelverenigingenrijwielclubs, coöperaties, vrouwen- en geheelonthoudersverenigingenSocialistische politiek was echter zijn eerste doel. In 1901 werd hij kandidaat gesteld voor de Tweede Kamer en in 1903 voor de Zaandamse gemeenteraadbeide malen nog vergeefs
  
-In 1907 waren Duijs en Leguit niet meer de enige socialistische raadsleden. In Wormerveer trad de lithograaf B.W. Binnendijk in de raad, in Assendelft onderwijzer M. Sikkes. Binnendijk werd als gevolg van zijn benoeming ontslagen door zijn werkgever, de nv Verwer's Vernisen Metaaldrukkerij in Krommenie. Duys' optreden jegens de andere Zaandamse raadsleden had tot gevolg dat hij uit raadscommissies werd geweerdTot de commissie van toezicht op het lager onderwijs werd de SDAP zelfs jaren later nog niet toegelaten, onder de drogreden dat er geen socialistische variant van het bijzonder onderwijs bestondAls tweede SDAP-er maakte in 1908 Klaas [[Prins_klaas|Prins]] zijn intrede in de Zaandamse gemeenteraadIn 1913 werd reeds ongeveer een kwart van alle Zaanse raadszetels door sociaal-democraten bezetDoor het sluiten van een verbond hadden anti-revolutionairenkatholieken en liberalen vergeefs getracht de politieke invloed van de socialisten te beteugelenVooral in Zaandamwaar 10 van de 19 zetels aan socialisten toevielenging de SDAP de plaatselijke politiek beheersenDuys had in 1912 al de wethouderspost van de liberaal Van Holk overgenomen en werd daarmee de eerste socialistische wethouder van ons land. Dat bracht in de landelijke SDAP een discussie teweegMocht men bestuursverantwoordelijkheid aanvaarden zolang er in de raad geen socialistische meerderheid was? Men moest dan immers meewerken aan niet door de SDAP gesteunde besluiten? Het partijbestuur hakte die knoop eenvoudig door: het was Duys wel toevertrouwd zich kritisch te blijven opstellen. Het probleem was - wat Zaandam betreft - trouwens een jaar later achterhaald, doordat de SDAP inderdaad een raadsmeerderheid kreeg+In 1904 kwam hij bij een tussentijdse verkiezing toch als eerste sociaal-democraat in de Zaandamse raadMendels was niet de eerste socialist die een Zaanse raadszetel veroverde. [[Leguit|Paul Leguit]] was al in 1891, onder veel tumult, in Koog gekozen. Hij had een eigen smederij, maar verloor door zijn lidmaatschap van de Sociaal Demcratische Bond veel klanten. De fabrieksbazen wilden niet meer met hem samenwerkenLeguit werd later ook wethouder na een scherp conflict met burgemeester f. Th Roeters van LennepTijdens een raadsvergadering in 1896 had Jan Dekkermedestrijder van Leguit, de nieuwe politieverordening een 'judas-evangelie' genoemd. De burgemeester ging daarna zo heftig tekeer tegen beide socialisten dat zij hun functie neerlegdenNieuwe verkiezingen waren nodigwaarna het tweetal werd herkozen. Toen Leguit bovendien wethouder werd besloot Roeters van Lennep te vertrekken. In 1900 sloot Leguit zich bij de toen opgerichte SDAP-afdeling in zijn woonplaats aan, waarna hij voor deze partij in 1905 opnieuw een raadszetel bekleeddeDe invloed van de eerste sociaal-democraten in de Zaanse gemeenteraden was geringMendels concentreerde zich, als eenling, met weinig succes op de verbetering van de arbeidsvoorwaarden van het gemeentepersoneel en het stimuleren van volkswoningbouw
  
-[[donia|Dirk Donia]] werd toen de tweede sociaal-democratische wethouderWel diende zich nu meteen een volgend probleem aan: de twee socialistische wethouders stonden in B&W tegenover een niet-socialistische burgemeester en een dito wethouder en de stemmen staakten keer op keer0m dit op te lossen eiste de SDAP een vierde wethouderspost voor zich op. Jhr. mr.  C.A. Elias zag hierin aanleiding om voor het burgemeesterschap te bedanken. Zo kwam opeens, in 1914, de weg vrij voor de benoeming van de eerste socialistische burgemeester in Nederlandhet kamerlid Kornelis ter [[Laan3|Laan]]Ter Laan kwam niet in een opgemaakt bedNog afgezien van de aanvankelijke discussie binnen de SDAP of een socialist wel burgemeester mocht wordenbleef hij steeds de ogen van zijn partij in de rug voelen. Ook was het duidelijk dat 'Den Haag' met meer dan gewone aandacht zijn optreden in Zaandam volgde: liberaal en confessioneel Nederland wachtte in spanning op de van hem verwachte blundersGezegd mag worden dat Ter Laan ze steeds met veel inventiviteit wist te vermijden. Nog vóór jhr. Elias vertrok, voerde Zaandam de achturige werkdag voor het gemeentepersoneel in. Daardoor en door een gul salarisbeleid kon de gemeentebegroting slechts moeizaam sluitend worden gemaakt. Kritiek was er ook op het besluit niet te vlaggen op de verjaardagen van leden van het koninklijk huis+Buiten de raad boekte hij meer resultaat: de partij-aanhang groeide en de verhouding met de vakbeweging verbeterde. Zijn opvolger [[duijs|mr. Jan Duijs]], kreeg in 1906 toen Mendels naar Den Haag vertrokken dan ook meteen de steun van een bloeiende partij-afdelingAls geen ander drukte Duijs een persoonlijk stempel op de politiek in de Zaanstreek. Hij was een begaafd spreker die demagogie niet schuwde en had ook een bijtende pen. Hij kreeg in korte tijd een grote populariteit. Mede of vooral door zijn optreden kreeg de streek de naam //de rooie Zaan//Sprak hij op een propaganda-avonddan puilde de zaal uit. Onder zijn redactie steeg de oplage van De Voorpost zienderogen. In de raad overdonderde hij zijn politieke tegenstandersook al waren zijn toespraken niet steeds ter zakeHij liet zich vaak in de andere Zaanse dorpen zien waar hij colporteerde met De VoorpostOok buiten de streek kreeg hij bekendheidzeker nadat hij in 1909 tot lid van de Tweede Kamer was benoemd; illustratief is dat de in de Eerste Wereldoorlog gemobiliseerde Zaankanters //de jongens van Duys// werden genoemdZijn invloed is groot geweest, maar werd veel later miskend en liefst verzwegen doordat hij zich voor de Tweede Wereldoorlog tot de NSB bekeerde
  
-Een en ander viel echter in het niet bij de onrust tengevolge van de [[houtwerkersstakingen|houtwerkersstaking]] in 1914. Ter Laan manoeuvreerde voorzichtig en slim; hoewel de landelijke pers felle kritiek uitte, kon de minister van Binnenlandse Zaken (Cort van der Lindenniet anders dan constateren dat de Zaandamse burgemeester binnen de ruimte van de wet opereerde. De jaren van de Eerste Wereldoorlog beproefden de overwegend socialistische raad in niet geringe mate. Impopulaire maatregelen waren nodig om begrotingstekorten te vermijden. Een adres van de geheelonthoudersbeweging tegen de kermis werd niet door de SDAP gesteund omdat men de kermisgelden niet kon missen. Dat  kostte de stemmen van de (vele) geheelonthouders. Toen Duijs bovendien de door Troelstra verkondigde revolutie verdedigde (in een toespraak vanaf het balkon van '[[ons1|Ons Huis]]`. viel ook de steun van de meer gematigde socialisten weg. \\+In 1907 waren Duijs en Leguit niet meer de enige socialistische raadsleden. In Wormerveer trad de lithograaf Bernardus Willem Binnendijk (geb.1880) in de raad, in Assendelft onderwijzer Maarten Sikkes. Binnendijk werd als gevolg van zijn benoeming ontslagen door zijn werkgever, de nv Verwer's Vernis- en Metaaldrukkerij in Krommenie. Duys' optreden jegens de andere Zaandamse raadsleden had tot gevolg dat hij uit raadscommissies werd geweerd. Tot de commissie van toezicht op het lager onderwijs werd de SDAP zelfs jaren later nog niet toegelaten, onder de drogreden dat er geen socialistische variant van het bijzonder onderwijs bestond.  
 + 
 +Als tweede SDAP-er deed in 1908 [[Prins_klaas|Klaas Prins]] zijn intrede in de Zaandamse gemeenteraad. In 1913 werd reeds ongeveer een kwart van alle Zaanse raadszetels door sociaal-democraten bezet. Door het sluiten van een verbond hadden anti-revolutionairen, katholieken en liberalen vergeefs getracht de politieke invloed van de socialisten te beteugelen. Vooral in Zaandam, waar 10 van de 19 zetels aan socialisten toevielen, ging de SDAP de plaatselijke politiek beheersen. Duys had in 1912 al de wethouderspost van de liberaal Gerrit van Holk (1867-1927) [[http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110547005:mpeg21:a0044|overgenomen]] en werd daarmee de eerste socialistische wethouder van ons land. Dat bracht in de landelijke SDAP een discussie teweeg. Mocht men bestuursverantwoordelijkheid aanvaarden zolang er in de raad geen socialistische meerderheid was? Men moest dan immers meewerken aan niet door de SDAP gesteunde besluiten? Het partijbestuur hakte die knoop eenvoudig door: het was Duys wel toevertrouwd zich kritisch te blijven opstellen. Het probleem was, wat Zaandam betreft, trouwens een jaar later achterhaald, doordat de SDAP inderdaad een raadsmeerderheid kreeg.  
 + 
 +[[donia|Dirk Donia]] werd toen de tweede sociaal-democratische wethouder. Wel diende zich nu meteen een volgend probleem aan: de twee socialistische wethouders stonden in B&W tegenover een niet-socialistische burgemeester en een dito wethouder en de stemmen staakten keer op keer. 0m dit op te lossen eiste de SDAP een vierde wethouderspost voor zich op. [[elias|Jhr. mr. dr. Carl Adolph Elias]] zag hierin aanleiding om voor het burgemeesterschap te bedanken. Zo kwam opeens, in 1914, de weg vrij voor de benoeming van de eerste socialistische burgemeester in Nederland, het kamerlid  [[laan_klaas_ter|Kornelis ter Laan]].  
 + 
 +Ter Laan kwam niet in een opgemaakt bed. Nog afgezien van de aanvankelijke discussie binnen de SDAP of een socialist wel burgemeester mocht worden, bleef hij steeds de ogen van zijn partij in de rug voelen. Ook was het duidelijk dat //Den Haag// met meer dan gewone aandacht zijn optreden in Zaandam volgde: liberaal en confessioneel Nederland wachtte in spanning op de van hem verwachte blunders. Gezegd mag worden dat Ter Laan ze steeds met veel inventiviteit wist te vermijden. Nog vóór jhr. Elias vertrok, voerde Zaandam de achturige werkdag voor het gemeentepersoneel in. Daardoor en door een gul salarisbeleid kon de gemeentebegroting slechts moeizaam sluitend worden gemaakt. Kritiek was er ook op het besluit niet te vlaggen op de verjaardagen van leden van het koninklijk huis.  
 + 
 +Een en ander viel echter in het niet bij de onrust tengevolge van de [[houtwerkersstakingen|houtwerkersstaking]] in 1914. Ter Laan manoeuvreerde voorzichtig en slim; hoewel de landelijke pers felle kritiek uitte, kon de minister van Binnenlandse Zaken [[https://nl.wikipedia.org/wiki/Pieter_Cort_van_der_Linden|Cort van der Linden]] niet anders dan constateren dat de Zaandamse burgemeester binnen de ruimte van de wet opereerde. De jaren van de Eerste Wereldoorlog beproefden de overwegend socialistische raad in niet geringe mate.  
 + 
 +Impopulaire maatregelen waren nodig om begrotingstekorten te vermijden. Een brief van de geheelonthoudersbeweging tegen de kermis werd niet door de SDAP gesteund omdat men de kermisgelden niet kon missen. Dat  kostte de stemmen van de (vele) geheelonthouders. Toen Duijs bovendien de door Troelstra verkondigde revolutie verdedigde in een toespraak vanaf het balkon van [[ons1|Ons Huis]]viel ook de steun van de meer gematigde socialisten weg. \\
 Bij de verkiezingen van 1919 verloor de SDAP in Zaandam twee zetels, waarmee de raadsmeerderheid verloren ging. Opmerkelijk is dat Ter Laan's burgemeesterschap toen niet ter discussie is gesteld, hij was er kennelijk in geslaagd, ook landelijk, door de andere partijen te worden geaccepteerd. Bij de verkiezingen van 1919 verloor de SDAP in Zaandam twee zetels, waarmee de raadsmeerderheid verloren ging. Opmerkelijk is dat Ter Laan's burgemeesterschap toen niet ter discussie is gesteld, hij was er kennelijk in geslaagd, ook landelijk, door de andere partijen te worden geaccepteerd.
  
- Sinds het begin van de jaren '20 werd de SDAP steeds meer als gevestigde partij erkend. Het radicale karakter zo dat er nog was verdween, zodat er zelfs een (bescheidenpolitieke aanhang kon ontstaan van zich ontwikkelende of afsplitsende partijtjes ter linkerzijde. In Oostzaan werd de SDAP in de jaren '30 de grootste partij. In Jisp daarentegen kwakkelde het democratisch socialisme. Hier kon het zich pas na de Tweede Wereldoorlog in de PvdA beter organiseren. Maar in alle andere Zaangemeenten gingen SDAP- vertegenwoordigers mede-verantwoordelijkheid voor het bestuur dragen. In de crisis van de jaren '30 was dat overigens niet eenvoudig: overal moest de tering naar de nering worden gezet. De socialisten streefden naar werkverruiming, invoering en/of behoud van de CAO-lonen en goede steunregelingen voor werklozen, maar de gemeenten kregen weinig speelruimte van de landsregering. In het socialistische Zaandam werd geprobeerd de gemeentelijke tarieven te verlagen, althans zo laag mogelijk te houden. Ook weigerde de SDAP hier medewerking aan de uitzending van werklozen naar de polders in de kop van Noord-Holland en zelfs Overijssel, in het kader van de werkverschaffing. Dreigementen en inhouding van subsidie op de steunverlening door de regering Colijn brachten daarin pas na veel gemeentelijke tegenstand verandering; er werden toch werklozen naar Giethoorn gestuurd. Ter Laan en zijn opvolger ([[veld|mr. dr. J. in `t Veld]], burgemeester vanaf 1937) zagen met lede ogen dat de autonomie van hun bestuur steeds verder ingeperkt werd en er geen ruimte overbleef voor het in de praktijk brengen van hun socialistische ideeën. Een van de weinige mogelijkheden was de beschikbaarstelling van gemeentegrond voor de zogenaamde 'werklozentuintjes'. Afgezien daarvan kreeg de gemeente nauwelijks kans voor eigen initiatieven. + Sinds het begin van de jaren '20 werd de SDAP steeds meer als gevestigde partij erkend. Het radicale karakterzo dat er nog wasverdween, zodat er zelfs een bescheiden politieke aanhang kon ontstaan van zich ontwikkelende of afsplitsende partijtjes ter linkerzijde. In Oostzaan werd de SDAP in de jaren '30 de grootste partij. In Jisp daarentegen kwakkelde het democratisch socialisme. Hier kon het zich pas na de Tweede Wereldoorlog in de PvdA beter organiseren. Maar in alle andere Zaangemeenten gingen SDAP- vertegenwoordigers mede-verantwoordelijkheid voor het bestuur dragen. In de crisis van de jaren '30 was dat overigens niet eenvoudig: overal moest de tering naar de nering worden gezet. De socialisten streefden naar werkverruiming, invoering en/of behoud van de CAO-lonen en goede steunregelingen voor werklozen, maar de gemeenten kregen weinig speelruimte van de landsregering.  
 + 
 +In het socialistische Zaandam werd geprobeerd de gemeentelijke tarieven te verlagen, althans zo laag mogelijk te houden. Ook weigerde de SDAP hier medewerking aan de uitzending van werklozen naar de polders in de kop van Noord-Holland en zelfs Overijssel, in het kader van de werkverschaffing. Dreigementen en inhouding van subsidie op de steunverlening door de regering Colijn brachten daarin pas na veel gemeentelijke tegenstand verandering; er werden toch werklozen naar Giethoorn gestuurd. Ter Laan en zijn opvolger burgemeester [[veld|mr. dr. Joris in 't Veld]], zagen vanaf 1937 met lede ogen dat de autonomie van hun bestuur steeds verder ingeperkt werd en er geen ruimte overbleef voor het in de praktijk brengen van hun socialistische ideeën. Een van de weinige mogelijkheden was de beschikbaarstelling van gemeentegrond voor de zogenaamde //werklozentuintjes//. Afgezien daarvan kreeg de gemeente nauwelijks kans voor eigen initiatieven. 
  
  
 == 4.4 RSP, RSAP en OSP == == 4.4 RSP, RSAP en OSP ==
- Deze kleine partijen hebben incidenteel in Zaandam, Koog-Zaandijk, Wormerveer en Krommenie aan de gemeenteraadsverkiezingen deelgenomen. Alleen in Zaandam had dat resultaat en dan nog uitsluitend voor de RSAP: twee zetels in 1935, één in 1939. De reden kan gezocht worden bij de eerdere arrestatie van partijleider H. Sneevliet (zie 3.3), die propagandistisch werd uitgebuit en bij de meer radicale socialisten verontwaardiging wekte. Binnen de Zaanse (feitelijk ZaandamseRSP en latere RSAP stond Fokke [[Bosman|Bosman]] centraal. Hij kwam uit de CPI-I en was daarin zelfs lid geweest van het landelijk bestuur, maar verliet de communistische partij uit onvrede met wat hij de 'Komintern-directievennoemde. Bij de raadsverkiezingen van 1931 was hij kandidaat voor de RSP; hij behaalde geen zetel doordat een communistische actie twijfel aan zijn betrouwbaarheid zaaide. De RSP kreeg in dat jaar evenmin een zetel in Wormerveer en Zaandijk, ondanks kandidaatstelling. Terwijl er toch tamelijk intensief propaganda is gevoerd heeft de OSP in de Zaanstreek geen succes gehad. De enige raadszetel (in Zaandam, bezet door Stan [[Poppe|Poppe]]was in feite een SDAP-zetel. Poppe was namelijk voor de SDAP in de gemeenteraad gekomen, maar ging bij de vorming van de OSP in 1932 naar deze nieuwe partij over en weigerde zijn zetel op te geven. + Deze kleine partijen hebben incidenteel in Zaandam, Koog-Zaandijk, Wormerveer en Krommenie aan de gemeenteraadsverkiezingen deelgenomen. Alleen in Zaandam had dat resultaat en dan nog uitsluitend voor de RSAP: twee zetels in 1935, één in 1939. De reden kan gezocht worden bij de eerdere arrestatie van partijleider [[https://nl.wikipedia.org/wiki/Henk_Sneevliet|Henk Sneevliet]] (zie 3.3), die propagandistisch werd uitgebuit en bij de meer radicale socialisten verontwaardiging wekte. Binnen de Zaansefeitelijk Zaandamse RSP en latere RSAP stond [[Bosman|Fokke Bosman]] centraal. Hij kwam uit de CPI-I en was daarin zelfs lid geweest van het landelijk bestuur, maar verliet de communistische partij uit onvrede met wat hij de //Komintern-directieven// noemde. Bij de raadsverkiezingen van 1931 was hij kandidaat voor de RSP; hij behaalde geen zetel doordat een communistische actie twijfel aan zijn betrouwbaarheid zaaide. De RSP kreeg in dat jaar evenmin een zetel in Wormerveer en Zaandijk, ondanks kandidaatstelling. Terwijl er toch tamelijk intensief propaganda is gevoerd heeft de OSP in de Zaanstreek geen succes gehad. De enige raadszetel in Zaandam, bezet door [[Poppe|Stan Poppe]] was in feite een SDAP-zetel. Poppe was namelijk voor de SDAP in de gemeenteraad gekomen, maar ging bij de vorming van de OSP in 1932 naar deze nieuwe partij over en weigerde zijn zetel op te geven. 
  
-Dit in tegenstelling tot het Zaandijkse raadslid J. Burgerjon, die eveneens OSP-er werd, maar zijn SDAP-zetel in de raad beschikbaar stelde. De fusie van RSP en OSP tot RSAP (1935wekte aanvankelijk wel enige geestdrift in de Zaanstreek. Bosman en Poppe werden in de Zaandamse raad gekozen en ook elders in de streek werden meer stemmen behaald dan tevoren. Toch werd al snel duidelijk dat het 'huwelijktussen de meer radicale splinterpartijen niet erg harmonisch was. In de ogen van de eerdere RSP-aanhang waren de OSPers te 'burgerlijk'. Het gebrek aan eenheid werkte door bij de gemeenteraadsverkiezingen in 1939; het aantal stemmen liep fors terug. Ook dat RSAP-voorman Bosman regelmatig conflicteerde met de landelijke partijleider Sneevliet speelde een rol. In Zaandam kon nog juist een raadszetel worden behaald. Zoals eerder vermeld is de RSAP na de Tweede Wereldoorlog niet in het politieke krachtenveld teruggekeerd. +Dit in tegenstelling tot het Zaandijkse raadslid Joseph Burgerjon (geb.1899), die eveneens OSP-er werd, maar zijn SDAP-zetel in de raad beschikbaar stelde. De fusie van RSP en OSP tot RSAP in 1935 wekte aanvankelijk wel enige geestdrift in de Zaanstreek. Bosman en Poppe werden in de Zaandamse raad gekozen en ook elders in de streek werden meer stemmen behaald dan tevoren. Toch werd al snel duidelijk dat het huwelijk tussen de meer radicale splinterpartijen niet erg harmonisch was. In de ogen van de eerdere RSP-aanhang waren de OSPers te //burgerlijk//. Het gebrek aan eenheid werkte door bij de gemeenteraadsverkiezingen in 1939; het aantal stemmen liep fors terug. Ook dat RSAP-voorman Fokke Bosman regelmatig conflicteerde met de landelijke partijleider Henk Sneevliet speelde een rol. In Zaandam kon nog juist een raadszetel worden behaald. Zoals eerder vermeld is de RSAP na de Tweede Wereldoorlog niet in het politieke krachtenveld teruggekeerd. 
  
  
 == 4.5. De PvdA == == 4.5. De PvdA ==
- De Partij van de Arbeid (zie 3.4.) trad na de oorlog bijna geruisloos in de voetsporen van de SDAP. Bij de verkiezingen van 1946 werd de PvdA (die overigens pas een jaar later een eerste partijprogramma formuleerdein vrijwel alle Zaangemeenten meteen de grootste partij. Alleen Assendelft, met van oudsher een sterke KVP, en Krommenie vormden een uitzondering. In Krommenie was de CPN-aanhang groter. In de eerste naoorlogse jaren was er weinig politieke strijd. Door de wederopbouw bleven de tegenstellingen op de achtergrond. Toch stelde de PvdA zich meteen ook al tot doel de in 1946 aan de CPN verloren stemmen terug te winnen. De communisten ageerden heftig en in de Zaanstreek met opmerkelijk succes tegen wat zij noemden 'de wederopbouw van het land over de ruggen van de arbeiders'. Zij kritiseerden ook de rol van de PvdA in het dekolonisatie-beleid (de politieke opstelling in het conflict met Nederlands-Indië/Indonesië en de daaruit voortvloeiende politionele acties). Naar communistische opvatting werd vooral door dat laatste de kans op een toenadering tussen beide partijen gemist. + De Partij van de Arbeid (zie 3.4.) trad na de oorlog bijna geruisloos in de voetsporen van de SDAP. Bij de verkiezingen van 1946 werd de PvdAdie overigens pas een jaar later een eerste partijprogramma formuleerdein vrijwel alle Zaangemeenten meteen de grootste partij. Alleen Assendelft, met van oudsher een sterke KVP, en Krommenie vormden een uitzondering. In Krommenie was de CPN-aanhang groter. In de eerste naoorlogse jaren was er weinig politieke strijd. Door de wederopbouw bleven de tegenstellingen op de achtergrond. Toch stelde de PvdA zich meteen ook al tot doel de in 1946 aan de CPN verloren stemmen terug te winnen. De communisten ageerden heftig en in de Zaanstreek met opmerkelijk succes tegen wat zij noemden //de wederopbouw van het land over de ruggen van de arbeiders//. Zij kritiseerden ook de rol van de PvdA in het dekolonisatie-beleidde politieke opstelling in het conflict met Nederlands-Indië/Indonesië en de daaruit voortvloeiende politionele acties. Naar communistische opvatting werd vooral door dat laatste de kans op een toenadering tussen beide partijen gemist. 
  
-De inmiddels ontstane 'koude oorlogkostte de CPN echter veel stemmen, terwijl de PvdA mede door de bewondering voor 'vader Dreesjuist groeide. Dat werd al duidelijk bij de raadsverkiezingen van 1949. In Koog, Oostzaan en Westzaan viel de CPN terug van l naar 3 zetels, in Krommenie van 5 naar 4, in Wormer van 3 naar 2 en in Zaandam van 8 naar 6. De PvdA won daarentegen in alle gemeenten gezamenlijk 5 zetels Sindsdien kreeg de partij, met slechts enkele uitzonderingen, steeds zoveel stemmen dat in vrijwel alle gemeenten de grootste raadsfractie die van de PvdA was. Die uitzonderingen vinden we in: \\ +De inmiddels ontstane //koude oorlog// kostte de CPN echter veel stemmen, terwijl de PvdA mede door de bewondering voor //vader Drees// juist groeide. Dat werd al duidelijk bij de raadsverkiezingen van 1949. In Koog, Oostzaan en Westzaan viel de CPN terug van l naar 3 zetels, in Krommenie van 5 naar 4, in Wormer van 3 naar 2 en in Zaandam van 8 naar 6. De PvdA won daarentegen in alle gemeenten gezamenlijk 5 zetelsSindsdien kreeg de partij, met slechts enkele uitzonderingen, steeds zoveel stemmen dat in vrijwel alle gemeenten de grootste raadsfractie die van de PvdA was. Die uitzonderingen vinden we in: \\ 
-  * -Assendelft, waar de KVP (later het CDAsteeds de grootste partij bleef;  +  * Assendelft, waar de KVPlater het CDAsteeds de grootste partij bleef;  
-  * -Jisp (1957, 1962, 1966) door toedoen van de plaatselijke partij 'Gemeentebelangen';  +  * Jisp (1957, 1962, 1966) door toedoen van de plaatselijke partij //Gemeentebelangen//;  
-  * -Krommenie, toen in 1970 KVP en ARP onder de gelegenheidsnaam PCG met een gezamenlijke lijst succes hadden;  +  * Krommenie, toen in 1970 KVP en ARP onder de gelegenheidsnaam PCG met een gezamenlijke lijst succes hadden;  
-  * -Oostzaan, waar in 1970 de CPN juist één zetel meer veroverde en in 1990 Groen Links de PvdA overvleugelde;  +  * Oostzaan, waar in 1970 de CPN juist één zetel meer veroverde en in 1990 Groen Links de PvdA overvleugelde;  
-  * -Westzaan, waar Gemeentebelangen in 1970 maar liefst van de 11 zetels won. +  * Westzaan, waar Gemeentebelangen in 1970 maar liefst vier van de elf zetels won. 
 \\ \\
  
-Het valt in dit lijstje op dat 1970 voor de Zaanse PvdA blijkbaar een moeilijk jaar was. Dat zou kunnen samenhangen met de voorgenomen samenvoeging van (toen nogtien gemeenten tot Zaanstad, waarvan de partij zich als voorvechter leek op te werpen. Aannemelijker is echter dat de activiteit van Nieuw Links een aantal meer gematigde PvdA-ers ertoe bracht een andere keuze te maken. Na het naar de achtergrond verdwijnen van deze stroming keerde de verloren gegane aanhang trouwens weer grotendeels tot de PvdA terug. +Het valt in dit lijstje op dat 1970 voor de Zaanse PvdA blijkbaar een moeilijk jaar was. Dat zou kunnen samenhangen met de voorgenomen samenvoeging van toen nog tien gemeenten tot Zaanstad, waarvan de partij zich als voorvechter leek op te werpen. Aannemelijker is echter dat de activiteit van Nieuw Links een aantal meer gematigde PvdA-ers ertoe bracht een andere keuze te maken. Na het naar de achtergrond verdwijnen van deze stroming keerde de verloren gegane aanhang trouwens weer grotendeels tot de PvdA terug. 
  
-De dominante positie van de PvdA in de gemeenteraden vond vanzelfsprekend een weerslag in de benoeming van Zaanse burgemeesters. Met uitzondering van Assendelft (waar na de Tweede Wereldoorlog benoemde burgemeesters tot de KVP behoordenen Wormer (waar A. Loggers, burgemeester van 1946 tot 1976, als partijloos goldwaren alle benoemde eerste burgers PvdA-ers. De partij had vanaf de oprichting afdelingen in alle Zaanse gemeenten (Koog en Zaandijk vormden samen een afdeling)+De dominante positie van de PvdA in de gemeenteraden vond vanzelfsprekend een weerslag in de benoeming van Zaanse burgemeesters. Met uitzondering van Assendelft waar na de Tweede Wereldoorlog benoemde burgemeesters tot de KVP behoorden en Wormer waar [[loggers|Amelius Loggers]], burgemeester van 1946 tot 1976, als partijloos gold waren alle benoemde eerste burgers PvdA-ers. De partij had vanaf de oprichting afdelingen in alle Zaanse gemeentenKoog en Zaandijk vormden samen een afdeling. 
  
-Zes van de negen afdelingen moesten begin jaren '70 de samenvoeging tot Zaanstad mede voorbereiden. Ze werden daartoe met behoud van hun zelfstandigheid tot een federatie verenigd. De eerste taak was daarbij het opstellen van een programma en de samenstelling van een kandidatenlijst voor de in 1973 gehouden raadsverkiezing. Bij het laatste was, gezien plaatselijke chauvinistische gevoeligheden, een verdeelsleutel nodig; overeengekomen werd dat onder de eerste tien plaatsen een kandidaat uit elk van de zeven deelgemeenten moest voorkomen. Bij de verwachte verkiezingsuitslag moest dat ertoe leiden dat in de raad van Zaanstad elke deelgemeente door tenminste één socialist vertegenwoordigd zou zijn. Er werden 14 zetels behaald. Dit was minder dan sommigen hadden verwacht. De oorzaak was niet alleen dat er meer partijen aan deze verkiezingen deelnamen (er waren zelfs ongeveer twintig lijsten ingeleverd), maar vooral dat kleine partijen, die in de  kleine gemeenten de kiesdrempel nooit hadden overschreden, in de grotere raad van Zaanstad wel een zetel konden behalen. Zaanstad kreeg in 1974 dan ook een gemeenteraad met niet minder dan acht fracties, waarvan de PvdA overigens veruit de grootste was. +Zes van de negen afdelingen moesten begin jaren '70 de samenvoeging tot Zaanstad mede voorbereiden. Ze werden daartoe met behoud van hun zelfstandigheid tot een federatie verenigd. De eerste taak was daarbij het opstellen van een programma en de samenstelling van een kandidatenlijst voor de in 1973 gehouden raadsverkiezing. Bij het laatste was, gezien plaatselijke chauvinistische gevoeligheden, een verdeelsleutel nodig; overeengekomen werd dat onder de eerste tien plaatsen een kandidaat uit elk van de zeven deelgemeenten moest voorkomen. Bij de verwachte verkiezingsuitslag moest dat ertoe leiden dat in de raad van Zaanstad elke deelgemeente door tenminste één socialist vertegenwoordigd zou zijn. Er werden 14 zetels behaald. Dit was minder dan sommigen hadden verwacht. De oorzaak was niet alleen dat er meer partijen aan deze verkiezingen deelnamener waren ongeveer twintig lijsten ingeleverd, maar vooral dat kleine partijen, die in de  kleine gemeenten de kiesdrempel nooit hadden overschreden, in de grotere raad van Zaanstad wél een zetel konden behalen. Zaanstad kreeg in 1974 dan ook een gemeenteraad met niet minder dan acht fracties, waarvan de PvdA veruit de grootste was. 
  
-De verkiezingsuitslag van 1973 maakte het mogelijk een zogenaamd 'links program-collegete vormen, bestaande uit wethouders van de PvdA, CPN en PPR/PSP. Landelijk gezien was dit vrij uniek. Na de verkiezingen van 1978 kon dit linkse program-college gehandhaafd blijven, maar na de verkiezingen van 1982 werd de linkse meerderheid in de raad te klein geacht en koos men voor wethouders uit PvdA, CDA en CPN. Ook dat was in landelijk opzicht een ongebruikelijke combinatie. In 1986 zakte de CPN van naar raadszetels, terwijl de PvdA aan populariteit won. Er kwam een combinatie van alleen PvdA- en CDA-wethouders. +De verkiezingsuitslag van 1973 maakte het mogelijk een //links program-college// te vormen, bestaande uit wethouders van de PvdA, CPN en PPR/PSP. Landelijk gezien was dit vrij uniek. Na de verkiezingen van 1978 kon dit linkse program-college gehandhaafd blijven, maar na de verkiezingen van 1982 werd de linkse meerderheid in de raad te klein geacht en koos men voor wethouders uit PvdA, CDA en CPN. Ook dat was in landelijk opzicht een ongebruikelijke combinatie. In 1986 zakte de CPN van vijf naar twee raadszetels, terwijl de PvdA aan populariteit won. Er kwam een combinatie van alleen PvdA- en CDA-wethouders. 
  
-In 1990, toen het aantal socialistische stemmen was teruggelopen, werd deze formatie uitgebreid met een wethouder afkomstig uit D'66. Sinds het ontstaan van Zaanstad heeft de PvdA lange tijd drie of vier wethouders in het college van B&W gehad. Het werd al gauw niet meer van belang geacht uit welke deelgemeente de kandidaat-raadsleden afkomstig waren. Wel poogde de partij naarstig meer vrouwen bij het raadswerk te betrekken. In 1986 waren van de 18 PvdA-raadsleden vrouwen, in 1990 werd [[horselenberg-koomen|M. Horselenberg-Koomen]], eerder al fractievoorzitter, de eerste vrouwelijke wethouder van Zaanstad. Een poging via 'wijkraden' (feitelijk stadsdeelradenenige politieke inbreng namens de vroegere deelgemeenten tot stand te brengen, leed schipbreuk doordat de in deze raden gekozen afgevaardigden zich meenden te moeten schikken naar directieven van hun fracties in de raad van Zaanstad. Deze wijkraden vormden daardoor enigszins een schijnvertoning. Ook uit kostenoverwegingen (Zaanstad was in het begin nog niet bijzonder kostenbewustzijn ze na enkele jaren alweer opgeheven. +In 1990, toen het aantal socialistische stemmen was teruggelopen, werd deze formatie uitgebreid met een wethouder afkomstig uit D'66. Sinds het ontstaan van Zaanstad heeft de PvdA lange tijd drie of vier wethouders in het college van B&W gehad. Het werd al gauw niet meer van belang geacht uit welke deelgemeente de kandidaat-raadsleden afkomstig waren. Wel poogde de partij naarstig meer vrouwen bij het raadswerk te betrekken. In 1986 waren vier van de 18 PvdA-raadsleden vrouwen, in 1990 werd [[horselenberg-koomen|Margreet Horselenberg-Koomen]], eerder al fractievoorzitter, de eerste vrouwelijke wethouder van Zaanstad. Een poging via //wijkraden//, feitelijk stadsdeelraden enige politieke inbreng namens de vroegere deelgemeenten tot stand te brengen, leed schipbreuk doordat de in deze raden gekozen afgevaardigden zich meenden te moeten schikken naar directieven van hun fracties in de raad van Zaanstad. Deze wijkraden vormden daardoor enigszins een schijnvertoning. Ook uit kostenoverwegingenZaanstad was in aanvang nog niet bijzonder kostenbewustzijn ze na enkele jaren alweer opgeheven. 
  
-De raadsverkiezingen in 1990 brachten de PvdA een fors stemmenverlies. Niet alleen in de Zaanstreek, maar in het gehele land. In en buiten de partij is naar oorzaken gezocht. Aannemelijk lijkt de verklaring dat de samenleving zoveel vooruitgang boekte, dat de socialistische droom althans materieel gezien -  minder aansprak. Daarbij komt dat enerzijds de partijprogramma's van zowel liberalen als confessionelen inmiddels elementen bevatten die in vroeger jaren socialistisch heetten, terwijl anderzijds de PvdA zelf meer pragmatische in plaats van idealistische standpunten ging huldigen. Hoewel dat wordt bestreden nam bij vele voormalige socialisten de belangstelling ook af door opportunisme binnen de politieke praktijk.+De raadsverkiezingen in 1990 brachten de PvdA een fors stemmenverlies. Niet alleen in de Zaanstreek, maar in het gehele land. In en buiten de partij is naar oorzaken gezocht. Aannemelijk lijkt de verklaring dat de samenleving zoveel vooruitgang boekte, dat de socialistische droomalthans materieel gezienminder aansprak. Daarbij komt dat enerzijds de partijprogramma's van zowel liberalen als confessionelen inmiddels elementen bevatten die in vroeger jaren socialistisch heetten, terwijl anderzijds de PvdA zelf meer pragmatische in plaats van idealistische standpunten ging huldigen. Hoewel dat wordt bestreden nam bij vele voormalige socialisten de belangstelling ook af door opportunisme binnen de politieke praktijk.
  
  == 4.6. PSP en PPR ==  == 4.6. PSP en PPR ==
  
- 'Klein linkswas in de Zaanstreek traditioneel sterk vertegenwoordigd. Dat geldt niet alleen de CPN (die in de Zaanse verhoudingen zelfs onmogelijk bij de kleinere partijen gerangschikt mocht worden), maar ook voor de PSP en de PPR. Opvallend bijvoorbeeld is dat de PSP al in het jaar na zijn oprichting (bij de verkiezingen in 1958een raadszetel in Krommenie, Westzaan en Wormer behaalde. In Zaandam en Wormerveer direct al twee. De stemmen kwamen van zowel de voormalige PvdA- als van de CPN-aanhang. De Zaanse raadszetels in 1958 namen in 1962 toe tot zelfs 21, maar daalden daarna tot 10 in 1966 en voor de partij dramatisch tot in 1970. Daarmee was de politieke rol vrijwel uitgespeeld. + //Klein links// was in de Zaanstreek traditioneel sterk vertegenwoordigd. Dat geldt niet alleen de CPN die in de Zaanse verhoudingen zelfs onmogelijk bij de kleinere partijen gerangschikt mocht worden, maar ook voor de PSP en de PPR. Opvallend is dat de PSP al in het jaar na zijn oprichtingbij de verkiezingen in 1958een raadszetel in Krommenie, Westzaan en Wormer behaalde. In Zaandam en Wormerveer direct al twee. De stemmen kwamen van zowel de voormalige PvdA- als van de CPN-aanhang. De zeven Zaanse raadszetels in 1958 namen in 1962 toe tot zelfs 21, maar daalden daarna tot tien in 1966 envoor de partij dramatischtot twee in 1970. Daarmee was de politieke rol vrijwel uitgespeeld. 
  
-De PPR had minder spectaculaire verkiezingsresultaten. In 1970 kreeg de partij twee zetels in Zaandam. Nadat Zaanstad ontstond (1974) werden drie zetels in de gemeenteraad bezet. Het vooruitzicht dat deze verloren zouden gaan bracht de PPR tot een lijstverbinding met de PSP; in Zaanstad werden via een gezamenlijke lijst respectievelijk (1978), (1982) en (1986) zetels behaald. In Oostzaan behaalde de combinatie PPR/PSP in 1979 één zetel; bij de voorgaande verkiezingen in 1974 had een verbond tussen PvdA, PPR en PSP tot vier zetels geleid. In Wormer gingen PPR, PSP en CPN als een soort 'Groen links avant la lettre' in 1986 samen, met 3 raadszetels als resultaat. In Jisp ging de PPR zelfs al sinds de oprichting een lijstverbinding met de CPN aan, waardoor afwisselend een of twee zetels in de zevenmans-raad van dit dorp werden bezet. In Wormerveer, tenslotte, ging de PPR in 1970 samen met de PvdA in zee; mogelijk hierdoor werden 5 zetels behaald (in 1966 had de PvdA er 4)+De PPR had minder spectaculaire verkiezingsresultaten. In 1970 kreeg de partij twee zetels in Zaandam. Nadat Zaanstad  in 1974 ontstond werden drie zetels in de gemeenteraad bezet. Het vooruitzicht dat deze verloren zouden gaan bracht de PPR tot een lijstverbinding met de PSP; in Zaanstad werden via een gezamenlijke lijst respectievelijk twee (1978), drie (1982) en twee (1986) zetels behaald. In Oostzaan behaalde de combinatie PPR/PSP in 1979 één zetel; bij de voorgaande verkiezingen in 1974 had een verbond tussen PvdA, PPR en PSP tot vier zetels geleid. 
  
-De PSP had meteen na de oprichting (1957al een afdeling Zaandam. In de raad van Zaanstad was de partij een groot voorstander van de wijkraden, waaraan men naar het oordeel van de PSP grotere bevoegdheden had moeten toekennen. In 1974 en 1978 maakten de PPR en PSP gezamenlijk deel uit van het linkse program-college van Zaanstad, dat onder de leiding van de PvdA stond. In de raad maakte de PPR/PSP-fractie zich niet alleen sterk voor een krachtige aanpak van de milieu-problematiek, maar bijvoorbeeld ook voor een gemeenschappelijk standpunt tegen de apartheid in Zuid-Afrika, waarbij voor een boycot van olieproducent Shell werd gepleit. Met dat laatste leek het radicale socialisme van weleer voor even teruggekeerd. Hoewel de PPR en de PSP elkaar op gemeentelijk niveau blijkbaar gemakkelijk konden vinden, waren hun wortels toch wel zo verschillend dat zij vooralsnog zelfstandig wensten te blijven. In Zaanstad opteerde men in 1982 gezamenlijk voor voortzetting van het linkse program-college; toen de PvdA voor samenwerking met het CDA koos, reageerden PSP en PPR verbitterd. +In Wormer gingen PPR, PSP en CPN als een soort //Groen links avant la lettre// in 1986 samen, met drie raadszetels als resultaat. In Jisp ging de PPR een lijstverbinding met de CPN aan, waardoor afwisselend één of twee zetels in de zevenmans-raad van dit dorp werden bezet. In Wormerveer, tenslotte, ging de PPR in 1970 samen met de PvdA in zee; mogelijk hierdoor werden vijf zetels behaald, in 1966 had de PvdA er vier.  
 + 
 +De PSP had meteen na de oprichting in 1957 al een afdeling Zaandam. In de raad van Zaanstad was de partij een groot voorstander van de wijkraden, waaraan men naar het oordeel van de PSP grotere bevoegdheden had moeten toekennen. In 1974 en 1978 maakten de PPR en PSP gezamenlijk deel uit van het linkse program-college van Zaanstad, dat onder de leiding van de PvdA stond. In de raad maakte de PPR/PSP-fractie zich niet alleen sterk voor een krachtige aanpak van de milieu-problematiek, maar bijvoorbeeld ook voor een gemeenschappelijk standpunt tegen de apartheid in Zuid-Afrika, waarbij voor een boycot van olieproducent Shell werd gepleit. Met dat laatste leek het radicale socialisme van weleer voor even teruggekeerd. Hoewel de PPR en de PSP elkaar op gemeentelijk niveau blijkbaar gemakkelijk konden vinden, waren hun wortels toch wel zo verschillend dat zij vooralsnog zelfstandig wensten te blijven. In Zaanstad opteerde men in 1982 gezamenlijk voor voortzetting van het linkse program-college; toen de PvdA voor samenwerking met het CDA koos, reageerden PSP en PPR verbitterd. 
  
 == 4.7. D66 en DS'70 == == 4.7. D66 en DS'70 ==
Regel 175: Regel 189:
  
 == 4.8. Groen Links == == 4.8. Groen Links ==
-Nadat in augustus 1989 landelijk een vereniging was opgericht waarin de EVP (Evangelische Volks Partij), de PPR, de PSP, de CPN en een aantal partijlozen samenkwamen, kwam snel ook in de Zaanstreek de samenwerking in Groen Links tot stand. PSP Zaanstad had grote moeite met het opgaan in de nieuwe partij; liefst drie ledenvergaderingen waren nodig voor de beslissing kon worden genomen; een aantal PSP-leden zegde het lidmaatschap op. In januari 1990 werd de samenwerking in Groen Links voor de komende jaren bekrachtigd bij het aannemen van het verkiezingsprogramma en de kandidatenlijst. Bij de raadsverkiezingen in maart 1990 haalde Groen Links zetels (was in 1986 voor PSP/PPR en voor CPN). In Oostzaan werden eveneens in januari 1990 het verkiezingsprogramma en de kandidatenlijst aangenomen. Bij de raadsverkiezingen van maart 1990 haalde de partij vijf zetels (1986: voor de CPN); Groen Links kreeg hiermee de grootste raadsfractie. In de nieuw gevormde gemeente Wormerland haalde Groen Links bij de raadsverkiezingen in november '90 twee zetels. +Nadat in augustus 1989 landelijk een vereniging was opgericht waarin de Evangelische Volks Partij EVP, de PPR, de PSP, de CPN en een aantal partijlozen samenkwamen, kwam snel ook in de Zaanstreek de samenwerking in Groen Links tot stand. PSP Zaanstad had grote moeite met het opgaan in de nieuwe partij; liefst drie ledenvergaderingen waren nodig voor de beslissing kon worden genomen; een aantal PSP-leden zegde het lidmaatschap op.  
 + 
 +In januari 1990 werd de samenwerking in Groen Links voor de komende jaren bekrachtigd bij het aannemen van het verkiezingsprogramma en de kandidatenlijst. Bij de raadsverkiezingen in maart 1990 haalde Groen Links zes zetelswas in 1986 twee voor PSP/PPR en twee voor CPN).  
 + 
 +In Oostzaan werden eveneens in januari 1990 het verkiezingsprogramma en de kandidatenlijst aangenomen. Bij de raadsverkiezingen van maart 1990 haalde de partij vijf zetels1986: twee voor de CPN; Groen Links kreeg hiermee de grootste raadsfractie. In de nieuw gevormde gemeente Wormerland haalde Groen Links bij de raadsverkiezingen in november '90 twee zetels. 
  
 === 5. Besluit === === 5. Besluit ===
- De ongeveer honderdjarige geschiedenis van het socialisme in de Zaanstreek is eigenlijk te boeiend om zo beperkt te worden samengevat. Voor een encyclopedie zijn feitelijke en cijfermatige gegevens van groter belang dan een poging de motivatie en het idealisme van de aanvankelijke socialisten te achterhalen. Zelfs 't Hoen kwam met zijn overigens lofwaardige studies van samen meer dan 800 bladzijden niet boven het niveau van een opsomming uit. Toch lijkt het ons dienstig om tenslotte, zij het heel in het algemeen, juist de integere bedoelingen, het doorzettingsvermogen en de opofferingsgezindheid van de vroegere Zaanse socialisten te onderstrepen. Dat lijkt des te meer nodig omdat in het verleden de overigens door socialisten zelf nagestreefde klassenstrijd tot verharde standpunten leidde, waarbij voor een meer genuanceerd oordeel geen plaats was. Stellig is het zo dat de opkomst van de arbeidersbeweging de Zaanstreek ten diepste heeft beïnvloed, niet in het minst in bestuurlijk opzicht. Even zeker kan achteraf worden vastgesteld dat het socialisme in hoge mate de volksontwikkeling heeft bevorderd. Het streefde die ook bewust na. Juist in een streek met een bevolking van (zoals dat langs de Zaan vroeger het geval wasoverwegend in de industrie werkzame arbeiders mag niet worden ontkend dat belangrijke stimulansen tot deze ontwikkeling of het nu studie of ontspanning, in welke vorm dan ook, betrof ontleend waren aan socialistische idealen. In  dat opzicht had de liberale 19e eeuw, ondanks loffelijke instellingen zoals de [[maatschappij1|Maatschappij]] tot Nut van 't Algemeen, de minst bedeelden weinig of niets geboden. En tenslotte is het niet eens gewaagd te veronderstellen dat onze tegenwoordige consumptiemaatschappij, waarmee grote economische belangen zijn verweven, niet zou zijn ontstaan zonder de door socialisten gevoerde strijd om lotsverbetering. Dat het elan van de beweging in de voortdurend veranderende samenleving op den duur aan erosie onderhevig is geraakt, zal als eindconclusie niet verbazen.  + De ongeveer honderdjarige geschiedenis van het socialisme in de Zaanstreek is eigenlijk te boeiend om zo beperkt te worden samengevat. Voor een encyclopedie zijn feitelijke en cijfermatige gegevens van groter belang dan een poging de motivatie en het idealisme van de aanvankelijke socialisten te achterhalen.  
 + 
 +Zelfs [[hoen_jaap_t|Jaap 't Hoen]] kwam met zijn overigens lofwaardige studies van samen meer dan 800 bladzijden niet boven het niveau van een opsomming uit. Toch lijkt het ons dienstig om tenslotte, zij het heel in het algemeen, juist de integere bedoelingen, het doorzettingsvermogen en de opofferingsgezindheid van de vroegere Zaanse socialisten te onderstrepen. Dat lijkt des te meer nodig omdat in het verleden de overigens door socialisten zelf nagestreefde klassenstrijd tot verharde standpunten leidde, waarbij voor een meer genuanceerd oordeel geen plaats was.  
 + 
 +Stellig is het zo dat de opkomst van de arbeidersbeweging de Zaanstreek ten diepste heeft beïnvloed, niet in het minst in bestuurlijk opzicht. Even zeker kan achteraf worden vastgesteld dat het socialisme in hoge mate de volksontwikkeling heeft bevorderd. Het streefde die ook bewust na. Juist in een streek met een bevolking vanzoals dat langs de Zaan vroeger het geval wasoverwegend in de industrie werkzame arbeiders mag niet worden ontkend dat belangrijke stimulansen tot deze ontwikkelingof het nu studie of ontspanning, in welke vorm dan ook, betrofontleend waren aan socialistische idealen. In  dat opzicht had de liberale 19e eeuw, ondanks loffelijke instellingen zoals de [[maatschappij1|Maatschappij tot Nut van 't Algemeen]], de minst bedeelden weinig of niets geboden.  
 + 
 +En tenslotte is het niet eens gewaagd te veronderstellen dat onze tegenwoordige consumptiemaatschappij, waarmee grote economische belangen zijn verweven, niet zou zijn ontstaan zonder de door socialisten gevoerde strijd om lotsverbetering. Dat het elan van de beweging in de voortdurend veranderende samenleving op den duur aan erosie onderhevig is geraakt, zal als eindconclusie niet verbazen.  
  
 Ger Jan Onrust/Eindredactie    Ger Jan Onrust/Eindredactie   
Regel 188: Regel 212:
   * P. van Horssen en D. Rietveld, De Sociaal-Democratische Bond, in: 'Geschiedenis van de Nederlandse arbeidersbeweging in de 19e eeuw`. Den Haag 1978 en in 'Tijdschrift voor sociale Geschiedenis', 1977;    * P. van Horssen en D. Rietveld, De Sociaal-Democratische Bond, in: 'Geschiedenis van de Nederlandse arbeidersbeweging in de 19e eeuw`. Den Haag 1978 en in 'Tijdschrift voor sociale Geschiedenis', 1977; 
   * J.C.H. Blom, De Muiterij op de Zeven Provinciën, Utrecht 1983;    * J.C.H. Blom, De Muiterij op de Zeven Provinciën, Utrecht 1983; 
-  * J.J. `t Hoen, De Rode Zaanstreek, Zaandam 1978; +  * Jaap 't Hoen, De Rode Zaanstreek, Zaandam 1978; 
   * F.M. Galesloot, Partijformaties in een tanend liberaal bolwerk, de opmars van confessionelen en socialisten in Zaandam in de periode 1880-1929, in 'Broeders sluit u aan', Den Haag 1985;    * F.M. Galesloot, Partijformaties in een tanend liberaal bolwerk, de opmars van confessionelen en socialisten in Zaandam in de periode 1880-1929, in 'Broeders sluit u aan', Den Haag 1985; 
   * H. Winkel, De vrije socialisten in de Zaanstreek 1899-1914, scriptie, Krommenie 1981;    * H. Winkel, De vrije socialisten in de Zaanstreek 1899-1914, scriptie, Krommenie 1981; 
  • /home/zaanwiki/domains/zaanwiki.nl/private_html/encyclopedie/data/attic/socialisme.1488505405.txt.gz
  • Laatst gewijzigd: 2020/09/06 17:49
  • (Externe bewerking)