tweede_wereldoorlog

Verschillen

Dit geeft de verschillen weer tussen de geselecteerde revisie en de huidige revisie van de pagina.

Link naar deze vergelijking

Beide kanten vorige revisie Vorige revisie
Volgende revisie
Vorige revisie
tweede_wereldoorlog [2017/06/25 11:32]
zaanlander
tweede_wereldoorlog [2021/12/29 15:42] (huidige)
zaanlander
Regel 2: Regel 2:
  
  
-De gevolgen van de  Tweede Wereldoorlog voor de Zaanstreek en  haar inwoners kunnen niet los worden gezien  van wat toen elders gebeurde. Bezetting, verlies van vrijheid, armoede, deportaties,  spoorwegstaking, honger, verzet en executies, de Zaanstreek kreeg er haar deel van.  +De gevolgen van de  Tweede Wereldoorlog voor de Zaanstreek en haar inwoners kunnen niet los worden gezien  van wat toen elders gebeurde. Bezetting, verlies van vrijheid, armoede, deportaties, spoorwegstaking, honger, verzet en executies, de Zaanstreek kreeg er haar deel van.  
  
 Voor de samenhang eerst algemene overzichten, een internationaal en een nationaal. Voor de samenhang eerst algemene overzichten, een internationaal en een nationaal.
Regel 8: Regel 8:
 === 1. Internationaal === === 1. Internationaal ===
  
- Op 1 september 1939 viel Duitsland, dat  sinds januari 1933 werd geleid door de nationaal-socialistische dictator cq Führer Adolf Hitler , binnen in Polen. Het was uit op verovering van Lebensraum, vooral in Oost-Europa. Twee dagen later verklaarden Engeland en Frankrijk de oorlog aan Duitsland.  Dat was het begin van de Tweede Wereldoorlog. Die duurde in Europa tot op 8 mei  1945 de restanten van het Duitse leger onvoorwaardelijk capituleerden. De Duitse  bondgenoot Italië, die in juni 1940 was gaan  meedoen aan de oorlog, had zich al in het  midden van 1943 overgegeven. De voornaamste overwinnaars in Europa waren Engeland, de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten, de zogenaamde Grote Drie. De strijd tegen Duitsland was hun gemeenschappelijke  belang geweest, ondanks aanzienlijke onderlinge tegenstellingen die na 1945 gingen  overheersen.  De Duitse bondgenoot Japan gaf zich feitelijk aan de Verenigde Staten over op 15 augustus 1945, formeel op 2 september 1945. Daaraan vooraf ging dat op 6 augustus boven Hiroshima en op 9 augustus boven Nagasaki elk een Amerikaanse atoombom tot ontploffing werd gebracht  en dat daar tussen, op 8 augustus, de Sovjet-Unie Japan de oorlog had verklaard + Op 1 september 1939 viel Duitsland, sinds januari 1933 geleid door de nationaal-socialistische dictator cq Führer Adolf Hitler, Polen binnenDe dictatuur was uit op verovering van Lebensraum, vooral in Oost-Europa. Twee dagen later verklaarden Engeland en Frankrijk de oorlog aan Duitsland waarmee het begin van de Tweede Wereldoorlog een feit wasDe strijd in Europa eindigde op 8 mei 1945 nadat de restanten van het Duitse leger onvoorwaardelijk capituleerden. Duitse bondgenoot Italië, vanaf juni 1940 actief aan de zijde van Hitler, had zich midden 1943 al gewonnen gegeven
  
-De Sovjet-Unie raakte ondanks een in 1939  gesloten niet-aanvalsverdrag met Duitsland  bij de oorlog betrokken door een onverhoedse Duitse inval op 22 juni 1941. In de oorlogswinter 1941-1942 drongen de Duitsers door tot een paar kilometer van Moskou, in de winter 1942-1943 tot in Stalingrad. Zij  werden tenslotte teruggedreven tot in Berlijn en aan de Elbe. De Verenigde Staten moesten zich rechtstreeks in de oorlog mengen nadat op 7 december 1941 de Japanse luchtmacht bij verrassing de Amerikaanse Pacificvloot in Pearl Harbour vernietigde en op 11  december 1941 Hitler de Verenigde Staten de oorlog verklaarde. De Verenigde Staten vochten op een aantal fronten: in de Pacific tegen Japan en samen met Engeland eerst in Noord-Afrika en daarna in Zuid-Europa tegen Italië en Duitsland; sinds 6 juni 1944, de dag van de invasie in Normandië, in West-Europa tegen Duitsland alleen. Zij werden gesteund door onder anderen Canadezen,  Australiërs en in Engeland gevormde strijdkrachten van Fransen, Polen en Nederlanders, strijdend in de Prinses Irene Brigade. +De voornaamste overwinnaars in Europa waren Engeland, de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten, de zogenaamde Grote Drie. De strijd tegen Duitsland was hun gemeenschappelijke belang geweest, ondanks aanzienlijke onderlinge tegenstellingen die na 1945 gingen overheersen. De Duitse bondgenoot Japan gaf zich feitelijk aan de Verenigde Staten over op 15 augustus 1945, formeel op 2 september 1945. Daaraan vooraf ging dat op 6 augustus boven Hiroshima en op 9 augustus boven Nagasaki elk een Amerikaanse atoombom tot ontploffing werd gebracht en dat daar tussen, op 8 augustus, de Sovjet-Unie Japan de oorlog had verklaard.   
 + 
 +De Sovjet-Unie raakte ondanks een in 1939 gesloten niet-aanvalsverdrag met Duitsland  bij de oorlog betrokken door een onverhoedse Duitse inval op 22 juni 1941. In de oorlogswinter 1941-1942 drongen de Duitsers door tot een paar kilometer van Moskou, in de winter 1942-1943 tot in Stalingrad. Zij werden teruggedreven tot in Berlijn en aan de Elbe. De Verenigde Staten moesten zich rechtstreeks in de oorlog mengen nadat op 7 december 1941 de Japanse luchtmacht bij verrassing de Amerikaanse Pacificvloot in Pearl Harbour vernietigde en op 11  december 1941 Hitler de Verenigde Staten de oorlog verklaarde.  
 + 
 +De Verenigde Staten vochten op een aantal fronten: in de Pacific tegen Japan en samen met Engeland eerst in Noord-Afrika en daarna in Zuid-Europa tegen Italië en Duitsland; sinds 6 juni 1944, de dag van de invasie in Normandië, in West-Europa tegen Duitsland alleen. Zij werden gesteund door onder anderen Canadezen, Australiërs en in Engeland gevormde strijdkrachten van Fransen, Polen en Nederlanders, strijdend in de Prinses Irene Brigade. 
  
 Ook de westelijke geallieerden waren op 8 mei 1945 diep in  Duitsland doorgedrongen. Hitler was toen al  dood. Op 30 april 1945 pleegde hij op 56-jarige leeftijd zelfmoord in zijn bunker in Berlijn. De Tweede Wereldoorlog heeft ca. 50 à 55  miljoen mensen het leven gekost, onder wie zes miljoen joodse, van wie de meesten zijn vergast. In het kader van hun rassentheorie beschouwden de nationaal-socialisten de joden als een groep van hun voornaamste vijanden. De Sovjet-Unie verloor 20 miljoen mensen, Duitsland 6 miljoen, Japan 2 miljoen, Frankrijk 600.000, Engeland 300.000, de Verenigde Staten 260.000 en Nederland 250.000.   Ook de westelijke geallieerden waren op 8 mei 1945 diep in  Duitsland doorgedrongen. Hitler was toen al  dood. Op 30 april 1945 pleegde hij op 56-jarige leeftijd zelfmoord in zijn bunker in Berlijn. De Tweede Wereldoorlog heeft ca. 50 à 55  miljoen mensen het leven gekost, onder wie zes miljoen joodse, van wie de meesten zijn vergast. In het kader van hun rassentheorie beschouwden de nationaal-socialisten de joden als een groep van hun voornaamste vijanden. De Sovjet-Unie verloor 20 miljoen mensen, Duitsland 6 miljoen, Japan 2 miljoen, Frankrijk 600.000, Engeland 300.000, de Verenigde Staten 260.000 en Nederland 250.000.  
Regel 17: Regel 21:
 Op vrijdag 10 mei 1940 om 4 uur 's morgens begon Duitsland een aanval op West-Europa: het viel Nederland, België en Luxemburg binnen en begon na maanden van passiviteit werkelijk oorlog te voeren tegen Frankrijk. De Nederlandse regering had ondanks haar sympathie voor Engeland en Frankrijk haar best gedaan zich neutraal in het conflict op te stellen. Daarom had zij ook langs de kust verdedigingswerken laten bouwen. Koningin Wilhelmina sprak 's morgens vroeg voor de radio over een 'voorbeeldloze schending van de goede trouw en de aantasting van wat tussen beschaafde staten behoorlijk is' Op vrijdag 10 mei 1940 om 4 uur 's morgens begon Duitsland een aanval op West-Europa: het viel Nederland, België en Luxemburg binnen en begon na maanden van passiviteit werkelijk oorlog te voeren tegen Frankrijk. De Nederlandse regering had ondanks haar sympathie voor Engeland en Frankrijk haar best gedaan zich neutraal in het conflict op te stellen. Daarom had zij ook langs de kust verdedigingswerken laten bouwen. Koningin Wilhelmina sprak 's morgens vroeg voor de radio over een 'voorbeeldloze schending van de goede trouw en de aantasting van wat tussen beschaafde staten behoorlijk is'
    
-Het leger, als eerste in deze oorlog geconfronteerd met massa's Duitse parachutisten in het binnenland, hield stand tot en met dinsdag 14 mei 1940 in de namiddag. Voorname weerstandspunten waren de Grebbeberg bij Rhenen en de toegang tot de Afsluitdijk bij Kornwerderzand in Friesland. De directe aanleiding tot de capitulatie waren het Duitse luchtbombardement op Rotterdam en de dreiging dat andere steden zouden worden gebombardeerd. Ongeveer 2.200 Nederlandse militairen en 2.500 burgers verloren in de vijf oorlogsdagen het leven. Eén dag vóór de capitulatie, op Tweede Pinksterdag 13 mei 1940, weken koningin Wilhelmina en de regering uit naar Engeland. Prinses Juliana en haar kinderen Beatrix en Irene gingen naar Canada. Na het vertrek van koningin en regering lag in het binnenland het hoogste gezag een paar dagen in handen van generaal Henri Gerard Winkelman, de opperbevelhebber van het Nederlandse leger. Daarna namen de Duitsers het over. +Het leger, als eerste in deze oorlog geconfronteerd met massa's Duitse parachutisten in het binnenland, hield stand tot en met dinsdag 14 mei 1940 in de namiddag. Voorname weerstandspunten waren de Grebbeberg bij Rhenen en de toegang tot de Afsluitdijk bij Kornwerderzand in Friesland. De directe aanleiding tot de capitulatie waren het Duitse luchtbombardement op Rotterdam en de dreiging dat andere steden zouden worden gebombardeerd.  
 + 
 +Ongeveer 2.200 Nederlandse militairen en 2.500 burgers verloren in de vijf oorlogsdagen het leven. Eén dag vóór de capitulatie, op Tweede Pinksterdag 13 mei 1940, weken koningin Wilhelmina en de regering uit naar Engeland. Prinses Juliana en haar kinderen Beatrix en Irene gingen naar Canada. Na het vertrek van koningin en regering lag in het binnenland het hoogste gezag een paar dagen in handen van generaal Henri Gerard Winkelman, de opperbevelhebber van het Nederlandse leger. Daarna namen de Duitsers het over. 
    
-Eind mei 1940 werd dr. Arthur Seyss-Inquart in Den Haag geïnstalleerd als rijkscommissaris voor het bezette Nederlandse gebied - de hoogste  Duitse autoriteit in ons land. Hij was overigens een Oostenrijker die een voorname en dubieuze rol had gespeeld bij de aansluiting van zijn land bij Duitsland. Seyss-Inquart kondigde aan dat het aan Duitsland verwante Nederland, beide Germaanse volkeren, met welwillendheid zou worden behandeld. Duitsland zou niet proberen Nederland een vreemde overtuiging op te dringen, zei hij. Spoedig bleek dat dit anders was. In strijd met de Nederlandse tradities van vrijheid en verdraagzaamheid werden al in de zomer van 1940 maatregelen genomen tegen de persvrijheid, de vrijheid van de politieke partijen en de vakbeweging, de vrijheid van meningsuiting, de vrijheid om te luisteren naar Engelse radiozenders en tegen de gelijkberechtiging van joodse en niet-joodse landgenoten. Binnen negen maanden werden de joodse Nederlanders in een uitzonderingspositie geplaatst. +Eind mei 1940 werd dr. Arthur Seyss-Inquart in Den Haag geïnstalleerd als rijkscommissaris voor het bezette Nederlandse gebied - de hoogste  Duitse autoriteit in ons land. Hij was overigens een Oostenrijker die een voorname en dubieuze rol had gespeeld bij de aansluiting van zijn land bij Duitsland. Seyss-Inquart kondigde aan dat het aan Duitsland verwante Nederland, beide Germaanse volkeren, met welwillendheid zou worden behandeld. Duitsland zou niet proberen Nederland een vreemde overtuiging op te dringen, zei hij. Spoedig bleek dat dit anders was.  
 + 
 +In strijd met de Nederlandse tradities van vrijheid en verdraagzaamheid werden al in de zomer van 1940 maatregelen genomen tegen de persvrijheid, de vrijheid van de politieke partijen en de vakbeweging, de vrijheid van meningsuiting, de vrijheid om te luisteren naar Engelse radiozenders en tegen de gelijkberechtiging van joodse en niet-joodse landgenoten. Binnen negen maanden werden de joodse Nederlanders in een uitzonderingspositie geplaatst. 
 Dit laatste was de aanleiding tot de Februaristaking van 1941. In juli 1942 begonnen vanuit Amsterdam de deportaties van joodse landgenoten naar concentratiekampen in vooral Duitsland en Polen. Ruim honderdduizend van hen overleefden die niet.  Dit laatste was de aanleiding tot de Februaristaking van 1941. In juli 1942 begonnen vanuit Amsterdam de deportaties van joodse landgenoten naar concentratiekampen in vooral Duitsland en Polen. Ruim honderdduizend van hen overleefden die niet. 
  
 Ook in de zomer van 1940 begon het afvoeren van Nederlandse voorraden naar Duitsland. De distributie van consumptiegoederen die in 1939 was ingevoerd voor suiker, werd nu uitgebreid met brood. bloem, koffie, thee, boter, margarine, spijsvetten, grutterswaren, zeep, vlees, vleeswaren, kaas, eieren, koek en gebak. Ook schoenen gingen op de bon. Naarmate de oorlog duurde vielen meer goederen onder de distributie en werden de rantsoenen steeds verminderd. Tot in januari 1945, gedurende de hongerwinter, in nog bezet gebied iedere Nederlander boven de kleuterjaren via de distributie niet meer kreeg dan 400 gram brood en een halve kilo aardappelen in de week.  Ook in de zomer van 1940 begon het afvoeren van Nederlandse voorraden naar Duitsland. De distributie van consumptiegoederen die in 1939 was ingevoerd voor suiker, werd nu uitgebreid met brood. bloem, koffie, thee, boter, margarine, spijsvetten, grutterswaren, zeep, vlees, vleeswaren, kaas, eieren, koek en gebak. Ook schoenen gingen op de bon. Naarmate de oorlog duurde vielen meer goederen onder de distributie en werden de rantsoenen steeds verminderd. Tot in januari 1945, gedurende de hongerwinter, in nog bezet gebied iedere Nederlander boven de kleuterjaren via de distributie niet meer kreeg dan 400 gram brood en een halve kilo aardappelen in de week. 
  
-In de zomer van 1940 begon ook het dwang uitoefenen op werkloze mannen om te gaan werken in Duitsland. Die dwang was door ambtenaren van het ministerie van Sociale Zaken bedacht vóór de Duitsers zich er mee bemoeiden. De dwang werd door de Duitsers opgevoerd, later ook op mannen die wel werk hadden in Nederland. Tenslotte werden jongens en mannen willekeurig op straat aangehouden bij zogenaamde razzia's en naar Duitse arbeidsplaatsen afgevoerd. Het duurde enige tijd eer ergernis en woede van de meeste Nederlanders over de inval en de eerste maatregelen zich kanaliseerden in een anti-Duitse stemming. Eerst waren er verwarring en onzekerheid. In die fase was er vooral bij haar vroegere aanhangers ontgoocheling over het vertrek van koningin Wilhelmina naar Londen. Liet zij het land in nood in de steek? Was zij gevlucht? +In de zomer van 1940 begon ook het dwang uitoefenen op werkloze mannen om te gaan werken in Duitsland. Die dwang was door ambtenaren van het ministerie van Sociale Zaken bedacht vóór de Duitsers zich er mee bemoeiden. De dwang werd door de Duitsers opgevoerd, later ook op mannen die wel werk hadden in Nederland. Tenslotte werden jongens en mannen willekeurig op straat aangehouden bij zogenaamde razzia's en naar Duitse arbeidsplaatsen afgevoerd.  
 + 
 +Het duurde enige tijd eer ergernis en woede van de meeste Nederlanders over de inval en de eerste maatregelen zich kanaliseerden in een anti-Duitse stemming. Eerst waren er verwarring en onzekerheid. In die fase was er vooral bij haar vroegere aanhangers ontgoocheling over het vertrek van koningin Wilhelmina naar Londen. Liet zij het land in nood in de steek? Was zij gevlucht? 
  
 Die periode duurde kort. Snel werd Wilhelmina, mede door haar felle radiotoespraken, ook voor Nederlanders die tevoren nauwelijks verwantschap met haar hadden gevoeld, het symbool van onverzettelijkheid tegen de bezetter en zijn handlangers, de NSB'ers. NSB'ers werden algemeen beschouwd als verraders.  Die periode duurde kort. Snel werd Wilhelmina, mede door haar felle radiotoespraken, ook voor Nederlanders die tevoren nauwelijks verwantschap met haar hadden gevoeld, het symbool van onverzettelijkheid tegen de bezetter en zijn handlangers, de NSB'ers. NSB'ers werden algemeen beschouwd als verraders. 
Regel 32: Regel 42:
 Er waren eerder gelijkgezinde groepjes geweest die weinig weerklank vonden. Dat kwam mede doordat hun voormannen wat querulant-achtige figuren waren. Mussert was anders. Hij leek een keurige meneer met een voorname functie. Hij sprak mensen aan, vooral in de middengroepen van de maatschappij. Geplaagd als zij waren door de gevolgen van de in 1929 uitgebroken economische wereldcrisis meenden zij dat ons parlementair stelsel geen afdoende oplossingen kon of wilde bieden voor hun problemen. Daarom moest 'een sterke man' de kans krijgen.  Er waren eerder gelijkgezinde groepjes geweest die weinig weerklank vonden. Dat kwam mede doordat hun voormannen wat querulant-achtige figuren waren. Mussert was anders. Hij leek een keurige meneer met een voorname functie. Hij sprak mensen aan, vooral in de middengroepen van de maatschappij. Geplaagd als zij waren door de gevolgen van de in 1929 uitgebroken economische wereldcrisis meenden zij dat ons parlementair stelsel geen afdoende oplossingen kon of wilde bieden voor hun problemen. Daarom moest 'een sterke man' de kans krijgen. 
  
-In 1935, bij de verkiezing van Provinciale Staten, de eerste waaraan de NSB meedeed, kreeg zij in het hele land bijna 8% van de stemmen. Uitschieters waren Den Haag met 12% en Amsterdam met 11%. Tot dan had de NSB zich verre gehouden van wat sinds 1933 in Duitsland gebeurde. Zo was de NSB toen bijvoorbeeld niet anti-joods. Joden mochten ook lid zijn. Na 1936, toen mr. Meinoud Marinus Rost van Tonningen bij de NSB was gekomen, hij nam daarvoor ontslag uit een betrekking bij de Volkenbond in Wenen, begon de NSB zich volledig te oriënteren op Nazi-Duitsland. Zij was blij met de inlijving van Oostenrijk bij Duitsland, met de bezetting van het Sudetenland en de verdere bezetting van Tsjechoslowakije, zij gaf in 1939 'de joden' de schuld van het uitbreken van de oorlog. Zij was toen ook anti-semitisch geworden. Eveneens met haar gewoonten, partijopbouw en kleding oriënteerde de NSB zich op Duitsland. +In 1935, bij de verkiezing van Provinciale Staten, de eerste waaraan de NSB meedeed, kreeg zij in het hele land bijna 8% van de stemmen. Uitschieters waren Den Haag met 12% en Amsterdam met 11%. Tot dan had de NSB zich verre gehouden van wat sinds 1933 in Duitsland gebeurde. Zo was de NSB toen bijvoorbeeld niet anti-joods. Joden mochten ook lid zijn.  
 + 
 +Na 1936, toen mr. Meinoud Marinus Rost van Tonningen bij de NSB was gekomen, hij nam daarvoor ontslag uit een betrekking bij de Volkenbond in Wenen, begon de NSB zich volledig te oriënteren op Nazi-Duitsland. Zij was blij met de inlijving van Oostenrijk bij Duitsland, met de bezetting van het Sudetenland en de verdere bezetting van Tsjechoslowakije, zij gaf in 1939 'de joden' de schuld van het uitbreken van de oorlog. Zij was toen ook anti-semitisch geworden. Eveneens met haar gewoonten, partijopbouw en kleding oriënteerde de NSB zich op Duitsland. 
  
 Het verkiezingssucces in 1935 en de toenemende oriëntatie op Duitsland van de NSB maakten anderen wakker. Hoe onderling verdeeld linkse partijen als de [[socialisme|Sociaal-Democratische Arbeiderspartij]] SDAP, de [[communisme|Communistische Partij Nederland]] CPN en de Revolutionair Socialistische Arbeiders Partij RSAP ook waren, zij keerden zich tegen de NSB. De generale synode van de [[gereformeerden|gereformeerde kerk]] en de [[katholieken|rooms-katholieke bisschoppen]] oordeelden afwijzend over de NSB. Ook groepen als Eenheid door Democratie en het Comité van Waakzaamheid bestreden haar.  Het verkiezingssucces in 1935 en de toenemende oriëntatie op Duitsland van de NSB maakten anderen wakker. Hoe onderling verdeeld linkse partijen als de [[socialisme|Sociaal-Democratische Arbeiderspartij]] SDAP, de [[communisme|Communistische Partij Nederland]] CPN en de Revolutionair Socialistische Arbeiders Partij RSAP ook waren, zij keerden zich tegen de NSB. De generale synode van de [[gereformeerden|gereformeerde kerk]] en de [[katholieken|rooms-katholieke bisschoppen]] oordeelden afwijzend over de NSB. Ook groepen als Eenheid door Democratie en het Comité van Waakzaamheid bestreden haar. 
Regel 38: Regel 50:
 Dat leidde er toe dat de NSB bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1937 nog maar 4% van de stemmen kreeg; een halvering sinds 1935. Zij zelf had juist een veelvoud verwacht. Mede doordat de regering de NSB onder 'het ambtenarenverbod' liet vallen, ambtenaren mochten niet langer lid zijn van de NSB; zij moesten kiezen tussen behoud van hun werk en behoud van hun lidmaatschap, nam het aantal officiële leden af. Er waren ook mensen in het geheim lid; zij bleven buiten de telling. Zo waren de NSB'ers al voor de oorlog in een isolement gekomen. Na 14 mei 1940 voelden zij zich beschermd door de Duitse bezetter. Zij namen bezit van de straat, ook de tot dan geheime leden.  Dat leidde er toe dat de NSB bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1937 nog maar 4% van de stemmen kreeg; een halvering sinds 1935. Zij zelf had juist een veelvoud verwacht. Mede doordat de regering de NSB onder 'het ambtenarenverbod' liet vallen, ambtenaren mochten niet langer lid zijn van de NSB; zij moesten kiezen tussen behoud van hun werk en behoud van hun lidmaatschap, nam het aantal officiële leden af. Er waren ook mensen in het geheim lid; zij bleven buiten de telling. Zo waren de NSB'ers al voor de oorlog in een isolement gekomen. Na 14 mei 1940 voelden zij zich beschermd door de Duitse bezetter. Zij namen bezit van de straat, ook de tot dan geheime leden. 
  
-Uiteraard voegden zich personen bij hen die meenden de huif tijdig naar de wind te moeten hangen. Dat moment was zeker aangebroken toen in juni 1940, na de Franse capitulatie in de Blitzkrieg, Duitsland in Europa heer en meester leek. Alleen Engeland was nog niet verslagen. De langduriger NSB'ers noemden deze nieuwe aanwas smalend meikevers. Oude, voormalige geheime en nieuwe NSB'ers, allen werden beschouwd, en vaak ook behandeld als verraders. Achteraf is komen vast te staan dat zij voorafgaande aan en in de oorlogsdagen van mei 1940 geen verraad hebben gepleegd in die zin dat zij militaire geheimen aan de Duitsers hebben doorgegeven of aan Duitse zijde hebben meegevochten. Wel stelden velen van hen zich tijdens de bezetting geheel beschikbaar voor de Duitsers, onder andere als vrijwilligers in de oorlog tegen de Russen, als ambtenaren, burgemeesters, politiefunctionarissen en als verklikkers. +Uiteraard voegden zich personen bij hen die meenden de huif tijdig naar de wind te moeten hangen. Dat moment was zeker aangebroken toen in juni 1940, na de Franse capitulatie in de Blitzkrieg, Duitsland in Europa heer en meester leek. Alleen Engeland was nog niet verslagen. De langduriger NSB'ers noemden deze nieuwe aanwas smalend meikevers. Oude, voormalige geheime en nieuwe NSB'ers, allen werden beschouwd, en vaak ook behandeld als verraders.  
 + 
 +Achteraf is komen vast te staan dat zij voorafgaande aan en in de oorlogsdagen van mei 1940 geen verraad hebben gepleegd in die zin dat zij militaire geheimen aan de Duitsers hebben doorgegeven of aan Duitse zijde hebben meegevochten. Wel stelden velen van hen zich tijdens de bezetting geheel beschikbaar voor de Duitsers, onder andere als vrijwilligers in de oorlog tegen de Russen, als ambtenaren, burgemeesters, politiefunctionarissen en als verklikkers. 
  
 Dan waren er ook de WA'ers, de zwart-geüniformeerden van de Weer-Afdeling van de NSB. Een soort straatvechters die probeerden onwelgezinden te intimideren. Aanvankelijk gingen ergernis en woede van de andere Nederlanders vooral uit naar al deze NSB'ers. Die deden hun kwalijke werk vrijwillig. Een Duitse soldaat heette tenslotte maar te zijn gestuurd. Pas na die gewone soldaten kwamen de harde partijgangers: de mannen van de SA of Sturm Abteilung, oorspronkelijk het orgaan voor opleiding en opvoeding, de SS of Schutz Staffel, het 'Germaans' elite-orgaan van de partij, de SD of Sicherheits Dienst, een veiligheidsorgaan, en de Gestapo ofwel de geheime staatspolitie. Onder aanvoering van dr. Arthur Seyss-Inquart en Hanns Albin Rauter, de hoogste Duitse politieman in Nederland, maakten zij gauw duidelijk wie hier werkelijk de baas waren geworden: zij, de Duitsers. En niet hun hulpjes van de NSB.   Dan waren er ook de WA'ers, de zwart-geüniformeerden van de Weer-Afdeling van de NSB. Een soort straatvechters die probeerden onwelgezinden te intimideren. Aanvankelijk gingen ergernis en woede van de andere Nederlanders vooral uit naar al deze NSB'ers. Die deden hun kwalijke werk vrijwillig. Een Duitse soldaat heette tenslotte maar te zijn gestuurd. Pas na die gewone soldaten kwamen de harde partijgangers: de mannen van de SA of Sturm Abteilung, oorspronkelijk het orgaan voor opleiding en opvoeding, de SS of Schutz Staffel, het 'Germaans' elite-orgaan van de partij, de SD of Sicherheits Dienst, een veiligheidsorgaan, en de Gestapo ofwel de geheime staatspolitie. Onder aanvoering van dr. Arthur Seyss-Inquart en Hanns Albin Rauter, de hoogste Duitse politieman in Nederland, maakten zij gauw duidelijk wie hier werkelijk de baas waren geworden: zij, de Duitsers. En niet hun hulpjes van de NSB.  
Regel 65: Regel 79:
 === 3.1. Namen van gesneuvelde Zaanse militairen === === 3.1. Namen van gesneuvelde Zaanse militairen ===
  
-Er sneuvelden veertien Zaanse militairen tijdens de meidagen:  +Er sneuvelden veertien Zaanse militairen tijdens de meidagen: 
-  * [[https://oorlogsgravenstichting.nl/persoon/18152/cornelis-hendricus-van-den-bos|Cornelis Hendricus van den Bos]],  + 
-  * [[https://oorlogsgravenstichting.nl/persoon/18159/johannes-hendrik-van-den-bos|Johannes Hendrik van den Bos]] en  +
-  * [[https://oorlogsgravenstichting.nl/persoon/77252/jan-ketema|Jan Ketema]] alle drie door bommen op de Haagse Nieuwe Alexanderkazerne, even voor vier uur in de ochtend van 10 mei, +
-  * [[https://oorlogsgravenstichting.nl/persoon/78227/leendert-van-klaveren|Leendert van Klaveren]] door bommen op Schiphol op hetzelfde tijdstip,  +
-  * [[https://oorlogsgravenstichting.nl/persoon/95106/herman-evert-van-lingen|Herman Evert van Lingen]] bij Doesburg,  +
-  * [[https://oorlogsgravenstichting.nl/persoon/96327/hendrik-van-t-loo|Hendrik van 't Loo]] in Overschie, +
-  * [[https://oorlogsgravenstichting.nl/persoon/137019/willem-schol|Willem Schol]] tussen Den Haag en Rotterdam,  +
-  * [[https://oorlogsgravenstichting.nl/persoon/140749/jan-sint|Jan Sint]] in Hardinxveld, +
-  * [[https://oorlogsgravenstichting.nl/persoon/164687/nicolaas-teunis-de-vries|Nicolaas Teunis de Vries]] vliegveld Ypenburg,  +
-  * [[https://oorlogsgravenstichting.nl/persoon/49586/albert-glas|Albert Glas]] in Rhenen,+
   * [[https://oorlogsgravenstichting.nl/persoon/17165/pieter-christiaan-bonkerk|Pieter Christiaan Bonkerk]] in Ede,    * [[https://oorlogsgravenstichting.nl/persoon/17165/pieter-christiaan-bonkerk|Pieter Christiaan Bonkerk]] in Ede, 
-  * [[https://oorlogsgravenstichting.nl/persoon/52851/cornelis-de-graaf|Cornelis de Graaf]] in Rotterdam, +  * [[bos_cornelis_hendricus_van_den|Cornelis Hendricus van den Bos]] Den Haag 1905-1940 
-  * [[https://oorlogsgravenstichting.nl/persoon/165529/bernardus-vrolijk|Bernardus Vrolijk]] bij vliegveld Ypenburg,  +  * [[bos_johannes_hendrik_van_den|Johannes Hendrik van den Bos]] Den Haag 1905-1940 
-  * [[https://oorlogsgravenstichting.nl/persoon/121878/cornelis-posch|Cornelis Posch]] in Rhenen. +  * [[https://oorlogsgravenstichting.nl/persoon/49586/albert-glas|Albert Glas]] in Rhenen,   
 +  * [[https://oorlogsgravenstichting.nl/persoon/52851/cornelis-de-graaf|Cornelis, Cees, Kees de Graaf]] in Rotterdam, 1917-1940 
 +  * [[ketema_jan|Jan Ketema]] Den Haag 1905-1940 
 +  * [[klaveren_leendert_van|Leendert van Klaveren]] Schiphol 1910-1940  
 +  * [[lingen_herman_evert_van|Herman Evert van Lingen]] Doesburg 1916-1940  
 +  * [[https://oorlogsgravenstichting.nl/persoon/96327/hendrik-van-t-loo|Hendrik van 't Loo]] Overschie 1916-1940 
 +  * [[https://oorlogsgravenstichting.nl/persoon/121878/cornelis-posch|Cornelis Posch]] (1912-1940) in Rhenen.  
 +  * [[schol_willem|Willem Schol]] Delft 1917-1940 
 +  * [[sint_jan|Jan Sint]] Hardinxveld 1914-1940 
 +  * [[vries_nicolaas_teunis_de|Nicolaas Teunis de Vries]] Ypenburg 1918-1940  
 +  * [[vrolijk_ben|Bernardus Vrolijk]] Ypenburg 1912-1940  
  
-In de nacht van de capitulatie pleegden sommige mensen zelfmoord, onder wie de leraar van het [[zaanlands|Zaanlands Lyceum]] [[lootsma|Sipke Lootsma]] (52), een bekend publicist over de Zaanse geschiedenis. Zaandams burgemeester [[veld|mr. dr. Joris In 't Veld]] greep de begrafenis aan om te reageren op de verwarring rondom het vertrek naar Engeland van koningin en regering: 'Het enige dat ons is overgebleven is de saamhorigheid'. Op 21 mei sprak hij weer daarover, nu bij de opening van een christelijk tehuis voor Nederlandse militairen in gebouw Christelijke Belangen aan de Botenmakersstraat. Hij hield de aanwezigen voor dat Wilhelmina niet was vertrokken uit lafheid, maar om haar werk voort te zetten. 'Het heeft mij pijn gedaan dat in vele kringen over haar wordt gesproken op een manier die te betreuren is.' En tot slot: 'Het is merkwaardig dat ik als [[socialisme|sociaal-democraat]] de koningin moet verdedigen tegen hen die haar trouwste aanhangers waren.' Dat was een verwijzing naar het verleden waarin de sociaal-democraten zich verre van het Oranjehuis hadden gehouden. Pas in de jaren `30 was daarin verandering gekomen. Na die toespraak zei de Gereformeerde predikant Rinze Jacob van der Meulen tegen In `t Veld: 'Ik heb de laatste dagen niet meer voor de koningin kunnen bidden, maar nu doe ik het weer.` De aanwezigen zongen het Wilhelmus. Volgens In `t Veld heeft het nooit meer indruk op hem gemaakt dan die keer. Enkele regionale kranten konden nog wel melding maken van die toespraak, landelijke kranten al niet meer. Na de aankondiging van Seyss-Inquart dat Duitsland Nederland niet een vreemde overtuiging wilde opdringen zei In 't Veld in de eerste vergadering van de gemeenteraad tijdens de bezetting: 'Laten wij die dan ook niet aannemen.'+In de nacht van de capitulatie pleegden sommige mensen zelfmoord, onder wie de leraar van het [[zaanlands_lyceum|Zaanlands Lyceum]] [[lootsma|Sipke Lootsma]] (52), een bekend publicist over de Zaanse geschiedenis. Zaandams burgemeester [[veld|mr. dr. Joris In 't Veld]] greep de begrafenis aan om te reageren op de verwarring rondom het vertrek naar Engeland van koningin en regering: 'Het enige dat ons is overgebleven is de saamhorigheid'. Op 21 mei sprak hij weer daarover, nu bij de opening van een christelijk tehuis voor Nederlandse militairen in gebouw Christelijke Belangen aan de Botenmakersstraat. Hij hield de aanwezigen voor dat Wilhelmina niet was vertrokken uit lafheid, maar om haar werk voort te zetten. 'Het heeft mij pijn gedaan dat in vele kringen over haar wordt gesproken op een manier die te betreuren is.' En tot slot: 'Het is merkwaardig dat ik als [[socialisme|sociaal-democraat]] de koningin moet verdedigen tegen hen die haar trouwste aanhangers waren.' Dat was een verwijzing naar het verleden waarin de sociaal-democraten zich verre van het Oranjehuis hadden gehouden. Pas in de jaren '30 was daarin verandering gekomen. Na die toespraak zei de Gereformeerde predikant Rinze Jacob van der Meulen tegen In `t Veld: 'Ik heb de laatste dagen niet meer voor de koningin kunnen bidden, maar nu doe ik het weer.` De aanwezigen zongen het Wilhelmus. Volgens In `t Veld heeft het nooit meer indruk op hem gemaakt dan die keer. Enkele regionale kranten konden nog wel melding maken van die toespraak, landelijke kranten al niet meer. Na de aankondiging van Seyss-Inquart dat Duitsland Nederland niet een vreemde overtuiging wilde opdringen zei In 't Veld in de eerste vergadering van de gemeenteraad tijdens de bezetting: 'Laten wij die dan ook niet aannemen.'
  
 Inmiddels waren exporterende Zaanse bedrijven hun afzetgebieden Engeland en Frankrijk kwijt. Hun directies bezonnen zich er in de eerste maand van de bezetting op hoe dat probleem te ondervangen zou zijn. De uitslag van hun beraad was: 'Duitsland is reeds lang een belangrijk afnemer van verschillende Zaanse producten. Waarschijnlijk zal het de Zaanse ondernemers de minste zorg geven in dit rijk hun afzetgelegenheid te vergroten.' Zij hadden een ander probleem dan ir. F.Q. den Hollander, de directeur van de in Zaandam gevestigde [[artillerie|Artillerie-Inrichting]], de grootste wapen- en munitiefabriek van het land. In de middag van 14 mei had hij opdracht gegeven het opblazen van het bedrijf te gaan voorbereiden. Maar generaal Winkelman had hem de uitvoering van dat voornemen verboden. Winkelman wilde, met de capitulatie in zicht, de Duitsers niet voor het hoofd stoten. Daarom ook stuurde hij de dag na de overgave een verzoek aan alle burgemeesters in nog niet bezet gebied om de bezetting zoveel mogelijk te vergemakkelijken. Den Hollander was minder bereidwillig. De dag na de capitulatie stopte hij de productie. Dat verwierf de instemming van secretaris-generaal Cornelis Ringeling van het ministerie van Defensie.  Inmiddels waren exporterende Zaanse bedrijven hun afzetgebieden Engeland en Frankrijk kwijt. Hun directies bezonnen zich er in de eerste maand van de bezetting op hoe dat probleem te ondervangen zou zijn. De uitslag van hun beraad was: 'Duitsland is reeds lang een belangrijk afnemer van verschillende Zaanse producten. Waarschijnlijk zal het de Zaanse ondernemers de minste zorg geven in dit rijk hun afzetgelegenheid te vergroten.' Zij hadden een ander probleem dan ir. F.Q. den Hollander, de directeur van de in Zaandam gevestigde [[artillerie|Artillerie-Inrichting]], de grootste wapen- en munitiefabriek van het land. In de middag van 14 mei had hij opdracht gegeven het opblazen van het bedrijf te gaan voorbereiden. Maar generaal Winkelman had hem de uitvoering van dat voornemen verboden. Winkelman wilde, met de capitulatie in zicht, de Duitsers niet voor het hoofd stoten. Daarom ook stuurde hij de dag na de overgave een verzoek aan alle burgemeesters in nog niet bezet gebied om de bezetting zoveel mogelijk te vergemakkelijken. Den Hollander was minder bereidwillig. De dag na de capitulatie stopte hij de productie. Dat verwierf de instemming van secretaris-generaal Cornelis Ringeling van het ministerie van Defensie. 
Regel 101: Regel 117:
 Dit laatste argument was opmerkelijk omdat In 't Veld zich althans in het openbaar had ingespannen om de collecten in Zaandam tot een succes te maken. Winterhulp dat voor de oorlog al in Duitsland bestond en in Nederland moest worden nagevolgd beoogde zekere materiële steun te geven aan de armsten. De bevolking wilde niets weten van Winterhulp. //Geen knoop van mijn gulp voor Winterhulp// was een gangbaar rijmpje. Na de mislukte eerste Collecte in Zaandam op 29 en 30 november 1940 zei In `t Veld: Alle middelen moeten worden aangewend om de volgende collecten beter te doen slagen. In 't Veld schreef daarover later in de eerder vermelde brief aan W. Swart in 1980: //De bevolking had geen moeite door de schijn heen te kijken. Ik meende mij niet aan Winterhulp te moeten onttrekken, vooral omdat velen aanvankelijk van mening waren dat er wat goeds uit kon komen als wij er in slaagden de zaak in eigen hand te houden. Men kan dit achteraf een naïef standpunt noemen, maar men moet het zien in het licht van de omstandigheden. Er was nog altijd een kleine hoop dat de Duitsers niet al te brutaal het Land oorlogsreglement aan hun laars zouden lappen. Wij moesten niet zelf hun de weg naar een volkenrechtelijk verantwoord beleid afsnijden door botweg elke medewerking te weigeren, ook in zaken die op het oog niet onredelijk leken.//  Dit laatste argument was opmerkelijk omdat In 't Veld zich althans in het openbaar had ingespannen om de collecten in Zaandam tot een succes te maken. Winterhulp dat voor de oorlog al in Duitsland bestond en in Nederland moest worden nagevolgd beoogde zekere materiële steun te geven aan de armsten. De bevolking wilde niets weten van Winterhulp. //Geen knoop van mijn gulp voor Winterhulp// was een gangbaar rijmpje. Na de mislukte eerste Collecte in Zaandam op 29 en 30 november 1940 zei In `t Veld: Alle middelen moeten worden aangewend om de volgende collecten beter te doen slagen. In 't Veld schreef daarover later in de eerder vermelde brief aan W. Swart in 1980: //De bevolking had geen moeite door de schijn heen te kijken. Ik meende mij niet aan Winterhulp te moeten onttrekken, vooral omdat velen aanvankelijk van mening waren dat er wat goeds uit kon komen als wij er in slaagden de zaak in eigen hand te houden. Men kan dit achteraf een naïef standpunt noemen, maar men moet het zien in het licht van de omstandigheden. Er was nog altijd een kleine hoop dat de Duitsers niet al te brutaal het Land oorlogsreglement aan hun laars zouden lappen. Wij moesten niet zelf hun de weg naar een volkenrechtelijk verantwoord beleid afsnijden door botweg elke medewerking te weigeren, ook in zaken die op het oog niet onredelijk leken.// 
  
-Op 8 maart werd politiecommissaris Cornelis Roscher van zijn functie ontheven wegens zijn anti-Duitse gezindheid en ontslagen per 30 mei 1941. In `t Veld werd vervangen door de NSB'er Cornelis van Ravenswaay, een kapitein buiten dienst te Nunspeet, die behalve burgemeester regeringscommissaris werd. Dit laatste hield in dat feitelijk de gemeenteraad was afgezet, een voorschot op wat later met alle gemeenteraden en Provinciale Staten gebeurde. Enige tijd handhaafde Van Ravenswaay de wethouders als 'adviseurs'. In april 1941 ontsloeg hij de Vrijzinnig Democraat Hendrik Lodewijk Hallie en Johannes Fredericus Marie Josephus Kamphuijs van de Rooms-Katholieke Staatspartij. In mei 1941 vroegen de sociaal-democratische wethouders Luwe Kelder en [[plooijer|Reinier Plooijer]] zelf ontslag. Van Ravenswaay omringde zich met vier nieuwe wethouders van buiten de afgezette gemeenteraad: Jan Eijdenberg, Dirk Out, A. van der Stok en A. Zuidervliet. De laatstgenoemde twee waren NSB'ers. +Op 8 maart werd politiecommissaris Cornelis Roscher van zijn functie ontheven wegens zijn anti-Duitse gezindheid en ontslagen per 30 mei 1941. In `t Veld werd vervangen door de NSB'er Cornelis van Ravenswaay, een kapitein buiten dienst te Nunspeet, die behalve burgemeester regeringscommissaris werd. Dit laatste hield in dat feitelijk de gemeenteraad was afgezet, een voorschot op wat later met alle gemeenteraden en Provinciale Staten gebeurde. Enige tijd handhaafde Van Ravenswaay de wethouders als 'adviseurs'. In april 1941 ontsloeg hij de Vrijzinnig Democraat [[hallie|Hendrik Lodewijk Hallie]] en Johannes Fredericus Marie Josephus Kamphuijs van de Rooms-Katholieke Staatspartij. In mei 1941 vroegen de sociaal-democratische wethouders Luwe Kelder en [[plooijer2|Reinier Plooijer]] zelf ontslag. Van Ravenswaay omringde zich met vier nieuwe wethouders van buiten de afgezette gemeenteraad: Jan Eijdenberg, Dirk Out, A. van der Stok en A. Zuidervliet. De laatstgenoemde twee waren NSB'ers. 
  
 Van het oude dagelijks bestuur van Zaandam was toen alleen de sociaal-democratische gemeentesecretaris [[scholten|dr. mr. Hubart Gerhard Scholten]] nog over. Hij werd 7 juli 1941 ontslagen wegens zijn anti-Duitse gezindheid. Hij weigerde samen te werken met NSB-burgemeester Van Ravenswaay, werd op wachtgeld gezet en daarna als gijzelaar naar het interneringskamp in St. Michielsgestel gebracht, waar hij van juli 1942 tot december 1943 verbleef. Scholten werd vervangen door G. Blom. In plaats van politiecommissaris Cornelis Roscher werd in juni 1941 de NSB sympathiserende Johannes Kemper benoemd.  Van het oude dagelijks bestuur van Zaandam was toen alleen de sociaal-democratische gemeentesecretaris [[scholten|dr. mr. Hubart Gerhard Scholten]] nog over. Hij werd 7 juli 1941 ontslagen wegens zijn anti-Duitse gezindheid. Hij weigerde samen te werken met NSB-burgemeester Van Ravenswaay, werd op wachtgeld gezet en daarna als gijzelaar naar het interneringskamp in St. Michielsgestel gebracht, waar hij van juli 1942 tot december 1943 verbleef. Scholten werd vervangen door G. Blom. In plaats van politiecommissaris Cornelis Roscher werd in juni 1941 de NSB sympathiserende Johannes Kemper benoemd. 
Regel 111: Regel 127:
 Op 8 mei 1941 werd burgemeester [[kalff1|Jan Kalff]] van Krommenie gearresteerd en naar de gevangenis van Scheveningen gebracht. Per 15 januari 1942 kreeg hij ontslag. In zijn plaats werd voorlopig geen ander benoemd. Zo lang hielden de voor-oorlogse wethouders Jan Blanken en Frederik Leonardus Groep de zaak gaande. Vanaf de dag in juli 1942 waarop de NSB'er Anton Gerrit Jongsma werd benoemd tot Kalffs opvolger, hij liet zich installeren in WA-uniform, weigerden Blanken en Groep nog in het gemeentehuis te komen. Andere Zaanse burgemeesters bleven nog lang zitten. Pas in mei 1944, toen zij inwoners moesten aanwijzen voor het helpen aanleggen van verdedigingswerken aan de kust, weigerden [[slager|Albertus Slager]] uit Wormerveer en [[gelderen|Anthonie Hendrik van Gelderen]]uit Zaandijk. Slager werd gearresteerd, Van Gelderen dook onder, [[boer_jan_de|Jan de Boer]] uit Assendelft kon een medische verklaring tonen die hem noopte onmiddellijk zijn werk te beëindigen.  Op 8 mei 1941 werd burgemeester [[kalff1|Jan Kalff]] van Krommenie gearresteerd en naar de gevangenis van Scheveningen gebracht. Per 15 januari 1942 kreeg hij ontslag. In zijn plaats werd voorlopig geen ander benoemd. Zo lang hielden de voor-oorlogse wethouders Jan Blanken en Frederik Leonardus Groep de zaak gaande. Vanaf de dag in juli 1942 waarop de NSB'er Anton Gerrit Jongsma werd benoemd tot Kalffs opvolger, hij liet zich installeren in WA-uniform, weigerden Blanken en Groep nog in het gemeentehuis te komen. Andere Zaanse burgemeesters bleven nog lang zitten. Pas in mei 1944, toen zij inwoners moesten aanwijzen voor het helpen aanleggen van verdedigingswerken aan de kust, weigerden [[slager|Albertus Slager]] uit Wormerveer en [[gelderen|Anthonie Hendrik van Gelderen]]uit Zaandijk. Slager werd gearresteerd, Van Gelderen dook onder, [[boer_jan_de|Jan de Boer]] uit Assendelft kon een medische verklaring tonen die hem noopte onmiddellijk zijn werk te beëindigen. 
  
-In Zaandijk en Wormerveer werden NSB'ers benoemd, Assendelft kreeg de burgemeester van Krommenie als waarnemer. Later moest Hendrik Vitters, een NSB'er die in juli 1942 in Zaandam Van Ravenswaay was opgevolgd ook het burgemeesterswerk van Koog en Westzaan gaan doen. Nagenoeg het hele openbare Zaanse bestuur was in handen van NSB'ers. Een paar meelopers mochten blijven. In januari 1942 kregen de joden in West-Nederland die niet in Amsterdam woonden opdracht zich in Amsterdam te vestigen. Een nieuwe stap op weg naar hun isolement. De Zaandamse joden waren de eersten wie dit lot overkwam. Woensdag de 14e kregen zij aanzegging van de gewone Nederlandse politie dat zij zaterdag de 17e gereed moesten zijn voor vertrek. Zij mochten alleen handbagage meenemen. Met de boot die van Zaandam naar Amsterdam v.v. voer werden zij weggebracht. Zij werden gevestigd in woningen die waren leeggekomen na deportatie van de eerdere bewoners of zij moesten gaan inwonen bij andere joden. Zo gingen er die dag 270. +In Zaandijk en Wormerveer werden NSB'ers benoemd, Assendelft kreeg de burgemeester van Krommenie als waarnemer. Later moest Hendrik Vitters, een NSB'er die in juli 1942 in Zaandam Van Ravenswaay was opgevolgd ook het burgemeesterswerk van Koog en Westzaan gaan doen. Nagenoeg het hele openbare Zaanse bestuur was in handen van NSB'ers. Een paar meelopers mochten blijven. In januari 1942 kregen de joden in West-Nederland die niet in Amsterdam woonden opdracht zich in Amsterdam te vestigen. Een nieuwe stap op weg naar hun isolement. De Zaandamse joden waren de eersten wie dit lot overkwam. Woensdag de 14e kregen zij aanzegging van de gewone Nederlandse politie dat zij zaterdag de 17e gereed moesten zijn voor vertrek. Zij mochten alleen handbagage meenemen. Met de boot die van Zaandam naar Amsterdam v.v. voer werden zij weggebracht. Zij werden gevestigd in woningen die waren leeggekomen na deportatie van de eerdere bewoners of zij moesten gaan inwonen bij andere joden. Zo gingen er die dag 270. [[https://www.joodsmonumentzaanstreek.nl/in-memoriam/|184 van hen]] keerden niet meer terug.
  
 Statenloze joden uit Zaandam moesten die dag meteen naar het kamp Westerbork. Dat waren er 98. Bij het verlaten van hun woningen moesten de mensen hun huissleutels afgeven aan de politie. Later werden hun bezittingen in opdracht van de Duitsers weggehaald. Het is niet bekend waarom de Zaandamse joden als eersten werden aangewezen. Mr. Lodewijk Ernst Visser, de afgezette joodse president van de Hoge Raad, protesteerde schriftelijk tegen de onnoemelijke ellende die de Zaandamse joden overkwam, maar dat protest leidde niet tot verbetering van hun positie. In maart kwamen de joden uit Koog en Oostzaan aan de beurt, in april die uit Assendelft, Wormer, Wormerveer en Zaandijk. In de Zaanstreek hebben slechts weinig joden kunnen onderduiken. Hun aantal wordt geschat op hoogstens enkele tientallen.  Statenloze joden uit Zaandam moesten die dag meteen naar het kamp Westerbork. Dat waren er 98. Bij het verlaten van hun woningen moesten de mensen hun huissleutels afgeven aan de politie. Later werden hun bezittingen in opdracht van de Duitsers weggehaald. Het is niet bekend waarom de Zaandamse joden als eersten werden aangewezen. Mr. Lodewijk Ernst Visser, de afgezette joodse president van de Hoge Raad, protesteerde schriftelijk tegen de onnoemelijke ellende die de Zaandamse joden overkwam, maar dat protest leidde niet tot verbetering van hun positie. In maart kwamen de joden uit Koog en Oostzaan aan de beurt, in april die uit Assendelft, Wormer, Wormerveer en Zaandijk. In de Zaanstreek hebben slechts weinig joden kunnen onderduiken. Hun aantal wordt geschat op hoogstens enkele tientallen. 
Regel 137: Regel 153:
 In september 1944 sprongen negen leden van de bemanning boven de Zaanstreek uit een aangeschoten Amerikaans vliegtuig. Zij kwamen terecht in de [[kalverpolder|Kalverpolder]] en het [[guisveld|Guisveld]]. Voor de Duitsers hen konden aanhouden had het verzet alle negen al laten onderduiken. Wegens de aangekondigde omvangrijke represailles op de bevolking van Zaandijk besloot het verzet overigens er drie aan de Duitsers over te leveren. Daaraan was een heftige discussie vooraf gegaan want een deel van het verzet voelde er niets voor te wijken voor de dreigende represaille. Naarmate de oorlog vorderde werden de wraakacties na aanslagen en sabotagedaden heftiger. Dat waren zichtbare vormen van verzet.  In september 1944 sprongen negen leden van de bemanning boven de Zaanstreek uit een aangeschoten Amerikaans vliegtuig. Zij kwamen terecht in de [[kalverpolder|Kalverpolder]] en het [[guisveld|Guisveld]]. Voor de Duitsers hen konden aanhouden had het verzet alle negen al laten onderduiken. Wegens de aangekondigde omvangrijke represailles op de bevolking van Zaandijk besloot het verzet overigens er drie aan de Duitsers over te leveren. Daaraan was een heftige discussie vooraf gegaan want een deel van het verzet voelde er niets voor te wijken voor de dreigende represaille. Naarmate de oorlog vorderde werden de wraakacties na aanslagen en sabotagedaden heftiger. Dat waren zichtbare vormen van verzet. 
  
-Pas na de oorlog werd bekend dat [[aten4|Remmert Aten]] en Jaap Bol in september 1944 uit de Hembrug de springlading hadden verwijderd die de bezetter er in had aangebracht om de brug te kunnen vernietigen. [[korte|Dirk de Korte]] was de eerste Zaanse verzetsman die door de Duitsers werd gedood. Dat gebeurde in april 1942. Totaal werden zestig Zaankanters gedood wegens hun verzetsactiviteit. In een aantal gevallen waren deze mensen aangehouden als gevolg van de speurzin van  de Duitsers, zoals bij het oprollen van de Stijkelgroep die beoogde te spioneren voor de geallieerden en bij het inrekenen van uit Engeland gedropte agenten die slachtoffers werden van het zogenaamde England-Spiel. De Duitsers kenden de zogenaamd geheime zendverbindingen met Engeland en maakten daar gebruik van. Zaankanters die het leven verloren na hun activiteit in de Stijkelgroep zijn; [[smit6|Pieter Adrianus Smit]] uit Zaandam, [[ero|Hendrik Ero]], [[http://stijkelgroep.nl/stijkelgroep/louise-u-ero-chambon|Louise Ero-Chambon]], Jan Groot, Evert Honig, P.H. de Jong, Jan Neuteboom, Dirk de Vries, allen uit Koog, Jacobus C. Thomas uit Wormerveer en Jan van Hinte uit Wormer. +Pas na de oorlog werd bekend dat [[aten_remmert|Remmert Aten]] en Jaap Bol in september 1944 uit de Hembrug de springlading hadden verwijderd die de bezetter er in had aangebracht om de brug te kunnen vernietigen. [[korte|Dirk de Korte]] was de eerste Zaanse verzetsman die door de Duitsers werd gedood. Dat gebeurde in april 1942. Totaal werden zestig Zaankanters gedood wegens hun verzetsactiviteit. In een aantal gevallen waren deze mensen aangehouden als gevolg van de speurzin van  de Duitsers, zoals bij het oprollen van de Stijkelgroep die beoogde te spioneren voor de geallieerden en bij het inrekenen van uit Engeland gedropte agenten die slachtoffers werden van het zogenaamde England-Spiel. De Duitsers kenden de zogenaamd geheime zendverbindingen met Engeland en maakten daar gebruik van. Zaankanters die het leven verloren na hun activiteit in de Stijkelgroep zijn; [[smit6|Pieter Adrianus Smit]] uit Zaandam, [[ero|Hendrik Ero]], [[http://stijkelgroep.nl/stijkelgroep/louise-u-ero-chambon|Louise Ero-Chambon]], Jan Groot, Evert Honig, P.H. de Jong, Jan Neuteboom, Dirk de Vries, allen uit Koog, Jacobus C. Thomas uit Wormerveer en Jan van Hinte uit Wormer. 
  
 [[jambroes|George Louis Jambroes]], voormalig leraar aan het Zaanlands Lyceum die naar Engeland was gegaan overleed als slachtoffer van het England-Spiel in september 1944 in een concentratiekamp. De Zaandammer Henk Op den Velde die radiocontact met Engeland had werd na uitpeiling door de Duitsers gearresteerd. Hij overleed december 1944 in een kamp.  [[jambroes|George Louis Jambroes]], voormalig leraar aan het Zaanlands Lyceum die naar Engeland was gegaan overleed als slachtoffer van het England-Spiel in september 1944 in een concentratiekamp. De Zaandammer Henk Op den Velde die radiocontact met Engeland had werd na uitpeiling door de Duitsers gearresteerd. Hij overleed december 1944 in een kamp. 
Regel 145: Regel 161:
 Van de groep Kleiman verloren Dirk Kleiman, Hans Fuijkschot en Klaas Versnel het leven, van de toen gearresteerde CPN'ers Albert Huisman, Simon Kwadijk, Jan Stolp, Josephus Swolfs, H. de Vries, Jacob Willemszoon en Cornelis Zwart. Ook de Zaandamse Geertje Pel Groot overleefde het kamp niet. Een Duits gezinde politie- en buurman had haar aangebracht omdat zij een joods meisje verborgen hield. Omdat zij soms letterlijk zo levensgevaarlijk waren besloot het verzet nu en dan verraders uit de weg te ruimen. Tijdens een vuurgevecht in de Westzijde in Zaandam verloren daarbij de verdachte politieman [[ragut|Willem Ragut]] en de verzetsman Jan Bonekamp het leven.  Van de groep Kleiman verloren Dirk Kleiman, Hans Fuijkschot en Klaas Versnel het leven, van de toen gearresteerde CPN'ers Albert Huisman, Simon Kwadijk, Jan Stolp, Josephus Swolfs, H. de Vries, Jacob Willemszoon en Cornelis Zwart. Ook de Zaandamse Geertje Pel Groot overleefde het kamp niet. Een Duits gezinde politie- en buurman had haar aangebracht omdat zij een joods meisje verborgen hield. Omdat zij soms letterlijk zo levensgevaarlijk waren besloot het verzet nu en dan verraders uit de weg te ruimen. Tijdens een vuurgevecht in de Westzijde in Zaandam verloren daarbij de verdachte politieman [[ragut|Willem Ragut]] en de verzetsman Jan Bonekamp het leven. 
  
-Hannie Schaft was betrokken bij deze aanslag in juni 1944. Hannie Schaft, vlak voor de bevrijding in opdracht van de Duitsers door een Nederlander doodgeschoten, is na de oorlog een symbool van het verzet geworden. Zij is niet de enige vrouw in het verzet geweest. Vrouwen verrichtten vaak koeriersdiensten, vervoerden wapens en illegale kranten. Bij het liquideren van verraders ontstond eenmaal een vreselijk misverstand. In een deel van het verzet deden kwaadaardige geruchten de ronde over de Wormerveerse verzetsman Pieter J. Zwart. In die kring werd besloten hem uit de weg te ruimen. Een maand voor de bevrijding werd het vonnis voltrokken ter hoogte van De Waakzaamheid. De geruchten bleken later op niets te zijn gebaseerd+Hannie Schaft was betrokken bij deze aanslag in juni 1944. Hannie Schaft, vlak voor de bevrijding in opdracht van de Duitsers door een Nederlander doodgeschoten, is na de oorlog een symbool van het verzet geworden. Zij is niet de enige vrouw in het verzet geweest. Vrouwen verrichtten vaak koeriersdiensten, vervoerden wapens en illegale kranten. Bij het liquideren van verraders ontstond eenmaal een vreselijk misverstand. In een deel van het verzet deden kwaadaardige geruchten de ronde over de Wormerveerse verzetsman Pieter J. Zwart. In die kring werd besloten hem uit de weg te ruimen. Een maand voor de bevrijding werd het vonnis voltrokken ter hoogte van De Waakzaamheid. De geruchten bleken later op niets te zijn gebaseerd.
  
  
Regel 151: Regel 167:
    
  
-  * Achterberg Jac.. Zaandam20-12-1914. omgekomen concentratiekamp 29-11-1944.  +  * [[achterberg_jacob_jaap|Jaap Achterberg]], Zaandam20-12-1914. Neuengamme 29-11-1944.  
-  * [[beernink|Beernink, Antoon]]  Wormerveer, 12-9-1919. Aussenkommando Fallersleben 2-4-1945. +  * [[beernink|Antoon Beernink]]  Wormerveer, 12-9-1919. Aussenkommando Fallersleben 2-4-1945. 
-  * [[bierman|Bierman, Jan]], Krommenie, 5 juli 1915. Sachsenhausen, 4 maart 1945.  +  * [[bierman|Jan Bierman]], Krommenie, 5 juli 1915. Sachsenhausen, 4 maart 1945.  
-  * [[binken|Binken, Wim]], Wormer, 26 maart 1893Bergen-Belsen, 9 maart 1945.  +  * [[binken|Wim Binken]], Wormer, 26 maart 1893 Bergen-Belsen, 9 maart 1945.  
-  * [[blank|Blank, Hendrik]], Krommenie, 4 november 1888, gefusilleerd 2 mei 1943  +  * [[blank|Hendrik Blank]], Krommenie, 4 november 1888, Amsterdam, 2 mei 1943  
-  * Boon PetrusAssendelft16-4-1891. vermist.  +  * [[boon1|Petrus Boon]], Assendelft16 april 1891 - Klötze (D), 17 mei 1945   
-  * [[bouwmeester1|Bouwmeester, Jan]], Zaandam, 27-4-1912, overleden 4-1-1945.  +  * [[bouwmeester1|Jan Bouwmeester]], Zaandam, 27-4-1912, overleden 4 januari 1945.  
-  * Brandsma HaringKoog31-10-1917. overleden 3-1945.  +  * [[brandsma|Haring Brandsma]], Koog31-10-1917, Sachsenhausen, 19 april 1945.  
-  * Brinkman WillemZaandam10-11-1901, omgekomen tuchthuis 20-2-1945.  +  * [[brinkman2|Willem Brinkman]], Zaandam10 november 1901, omgekomen tuchthuis 20 februari 1945.  
-  * Docter GerhardusZaandam, l-3-1917. gefusilleerd 23-2-1945. +  * [[docter|Gerhardus Docter]], Zaandam, l-3-1917. gefusilleerd 23-2-1945. 
-  * Ero Hendrik, Koog10-7-1886. gefusilleerd 4-6-1943  +  * [[ero|Hendrik Ero]], Koog10-7-1886. gefusilleerd te Berlijn-Tegel 4-6-1943  
-  * Ero-Chambon Louise. Koog11-2-1891, vermist.  +  * [[ero_chambon|Louise Ero-Chambon]], Koog aan de Zaan, 11-2-1891, vermist.  
-  * Eshuijs Jan C., Koog, 1-12-1912, gefusilleerd 23-2-1944.  +  * [[eshuijs|Jan Eshuijs]], Koog, 1-12-1912, gefusilleerd 23-2-1944.  
-  * Fuijkschot Johannes D., Wormerveer 12-2-1919. omgekomen tuchthuis 26-4-1945.  +  * [[Fuijkschot|Hans Fuijkschot]], Wormerveer12-2-1919. omgekomen tuchthuis 26-4-1945.  
-  * Gerssen Harm H. Koog6-4-1912gefusilleerd 23-2-1944.  +  * [[gerssen|Harm Gerssen]], Koog6-4-1912gefusilleerd 23-2-1944.  
-  * Glijnis Teunis, Krommenie, 16-6-1902. overleden 3-5-1945.  +  * [[glijnis|Teunis Glijnis]], Krommenie, 16-6-1902. overleden 3-5-1945.  
-  * Goris Jacobus. Zaandam, 17-1-1901. gefusilleerd 12-3-1945.  +  * [[goris_jacob|Jacob Goris]], Zaandam, 17-1-1901. gefusilleerd 12-3-1945.  
-  * Groot JanKoog5-3-1893. gefusilleerd 4-6-1943. +  * [[groot|Jan Groot]], Koog5-3-1893. gefusilleerd te Berlijn-Tegel 4-6-1943. 
-  * Hall Walraven vanZaandam, 10-2-1906. gefusilleerd 12-2-1945.  +  * [[hall|Walraven van Hall]], Zaandam, 10-2-1906. gefusilleerd 12-2-1945.  
-  * Hartog PieterWormerveer22-10-1919. overleden 13-9-1944,  +  * [[hartog2|Pieter Hartog]], Wormerveer22-10-1919. overleden 13-9-1944,  
-  * Heidra J. J.. Wormerveer9-8-1918, overleden 23-2-1944.  +  * [[heidra|Koos Heijdra]], Wormerveer9-8-1918, overleden 23-2-1944.  
-  * Hellema Johan D. A.Koog, 24-5-1896. overleden 10-2-1945.  +  * [[hellema|Johan D. A. Hellema]], Koog, 24-5-1896. overleden 10-2-1945.  
-  * Hey Hendrikus. Krommenie, 16-4-1914, vermist.  +  * [[hey|Henk Heij]], Krommenie, 16-4-1914, vermist.  
-  * Hinte Jan vanWormer20-3-1890vermist.  +  * [[hinte|Jan van Hinte]], Wormer20-3-1890vermist.  
-  * Hofland DirkWormerveer17-12-1893. gefusilleerd 11-10-1944.  +  * [[hofland|Dirk Hofland]],  Wormerveer17-12-1893. gefusilleerd 11-10-1944.  
-  * Honig EvertKoog, 9-11-1914, gefusilleerd 4-6-1943.  +  * [[honig_evert|Evert Honig]], Koog, 9-11-1914, gefusilleerd te Berlijn-Tegel 4-6-1943.  
-  * Huisman AlbertZaandam6-7-1918. gefusilleerd 24-7-1944.  +  * [[huisman|Albert Huisman]], Zaandam6-7-1918. gefusilleerd 24-7-1944.  
-  * [[jambroes|Jambroes, George Louis]], Zaandam22 april 1905, Mauthausen 6 september 1944.  +  * [[jambroes|George Louis Jambroes]], Zaandam22 april 1905, Mauthausen 6 september 1944.  
-  * Jong P. H. de, Koog, 6-11-1912, gefusilleerd 4-6-1943.  +  * [[jong4|Pieter Hendrik de Jong]], Koog, 6-11-1912, gefusilleerd te Berlijn-Tegel 4-6-1943.  
-  * Kerkhoven Jacob, Wormer, 30-8-1915vermist.  +  * [[kerkhoven1|Jacob Kerkhoven]], Wormer, 30-8-1915vermist.  
-  * Kleiman Dirk, Zaandijk, 20-1-1886, omgekomen tuchthuis 15-3-1945.  +  * [[kleiman|Dirk Kleiman Hzn]], Zaandijk, 20-1-1886, omgekomen tuchthuis, Waldheim 15 maart 1945.  
-  * [[korte|Korte Dirk de]], Zaandam, 31 maart 1912, Leusden, 24 april 1942.  +  * [[korte|Dirk de Korte]], Zaandam, 31 maart 1912, Leusden, 24 april 1942.  
-  * Kramer Paulus E., Wormer, 22-12-1896, vermist.  +  * [[kramer|Paulus E. Kramer]], Wormer, 22-12-1896, vermist.  
-  * Kuiper Jan, Wormer, 29-10-1907, overleden 29-11-1944.  +  * [[kuiper|Jan Kuijper]]Wormerveer, 29-10-1907, gefusilleerd, Wormer, 29-11-1944.  
-  * [[kuntz|Kuntz P. J. M.]], Zaandam, 1 februari 1918, Oranienburg, 11 mei 1942.  +  * [[kuntz|Petrus Josephus Maria Kuntz]], Zaandam, 1 februari 1918, Oranienburg, 11 mei 1942.  
-  * Kwadijk Simon, Zaandijk, 14-4-1902, vermist.  +  * [[kwadijk1|Siem Kwadijk]], Zaandijk, 14-4-1902, Neustadt (D) 3 mei 1945.  
-  * Lemmeren Joh. van, Krommenie, 15-11-1902, gefusilleerd 2-5-1943.  +  * [[lemmeren|Johannes Antonius van Lemmeren]], Krommenie, 15-11-1902, gefusilleerd 2-5-1943.  
-  * Marle Machiel van, Zaandam, 8-4-1915, gefusilleerd 6-4-1945  +  * [[marle|Machiel van Marle]], Zaandam, 8-4-1915, gefusilleerd 6-4-1945  
-  * Mastenbroek Gerke G., Krommenie, 21-10-1898, overleden 1-6-1945.  +  * [[Mastenbroek|Gerke G. Mastenbroek]], Krommenie, 21-10-1898, overleden 1-6-1945.  
-  * Neuteboom Jan, Koog, 29-4-1903, gefusilleerd 4-6-1943.  +  * [[neuteboom1|Jan Neuteboom]], Koog, 29-4-1903, gefusilleerd te Berlijn-Tegel 4-6-1943.  
-  * Oosthuizen Klaas, Krommenie. 15-10-1899. omgekomen concentratiekamp 26-9-1943.  +  * [[oosthuizen|Klaas Oosthuizen]], Krommenie. 15-10-1899. omgekomen concentratiekamp Vught 26-9-1943.  
-  * Op den Velde Jan H., Zaandam. 1-6-1901omgekomen concentratiekamp 1945.  +  * [[op|Jan H. Op den Velde]], Zaandam. 1-6-1901omgekomen concentratiekamp 1945.  
-  * Pel-Groot Geertruida, Zaandam, 13-9-1889omgekomen concentratiekamp 2-1945.  +  * [[pel-groot|Geertruida Pel-Groot]], Zaandam, 13-9-1889omgekomen concentratiekamp 20-2-1945.  
-  * Rijkhoff Theodorus, Assendelft, 11-6-1914, gefusilleerd 2-5-1943.  +  * [[rijkhoff_theodorus|Theodorus Rijkhoff]], Assendelft, 11-6-1914, gefusilleerd 2-5-1943.  
-  * Smit Pieter A., Zaandam, 25-9-1913, gefusilleerd 3-6-1944.  +  * [[smit6|Pieter Adrianus Smit]], Zaandam, 25-9-1913, gefusilleerd 3-6-1944.  
-  * Stelling Dirk, Wormerveer, 18-4-1904, omgekomen concentratiekamp 16-7-1944.  +  * [[stelling|Dirk Stelling]], Wormerveer, 18-4-1904, omgekomen concentratiekamp 16-7-1944.  
-  * Stolp Jan, Zaandam, 14-2-1909, vermist.  +  * [[stolp|Jan Stolp]], Zaandam, 14-2-1909, Neuengamme 31-12-1944.  
-  * Swolfs Josephus, Zaandam, 8-5-1915, gefusilleerd 24-7-1944.  +  * [[swolfs|Josephus Swolfs]], Zaandam, 8-5-1915, gefusilleerd 24-7-1944.  
-  * Thomas Jacobus C., Wormerveer, 21-8-1909. gefusilleerd 4-6-1943.  +  * [[thomas1|Jacobus C. Thomas]], Wormerveer, 21-8-1909. gefusilleerd te Berlijn-Tegel 4-6-1943.  
-  * Veen Klaas van, Krommenie, 13-2-1921, omgekomen concentratiekamp 13-7-1944.  +  * [[Veen2|Klaas van Veen]], Krommenie, 13-2-1921, omgekomen concentratiekamp Dachau 13-7-1944.  
-  * Veer Willem van `t, Krommenie, 26-4-1911. omgekomen concentratiekamp 26-2-1945.  +  * [[veer_willem_van_t|Willem van 'Veer]], Krommenie, 26-4-1911. omgekomen concentratiekamp 26-2-1945.  
-  * Verdonk Gerrit, Zaandijk, 11-8-1889, gefusilleerd 13-9-1944.  +  * [[verdonk|Gerrit Verdonk]], Zaandijk, 11-8-1889, gefusilleerd 13-9-1944.  
-  * Versnel Klaas, Wormerveer, l7-2-1900, omgekomen concentratiekamp 20-2-1945.  +  * [[versnel|Klaas Versnel]], Wormerveer, l7-2-1900, omgekomen concentratiekamp 20-2-1945.  
-  * Vries Dirk de, Koog, 10-6-1915, gefusilleerd 4-6-1943.  +  * [[vries1|Dick de Vries]], Koog, 10-6-1915, gefusilleerd te Berlijn-Tegel 4-6-1943.  
-  * Vught Cornelis van, Zaandam, 27-7-1905, gefusilleerd 4-9-1944.  +  * [[vught|Cornelis van Vught]], Zaandam, 27-7-1905, gefusilleerd 4-9-1944.  
-  * Wiersma Gerard, Krommenie, 12-2-1905, gefusilleerd 2-5-1943.  +  * [[wiersma_gerard|Gerard Wiersma]], Krommenie, 12-2-1905, gefusilleerd 2-5-1943.  
-  * Willemszoon Jacob, Zaandam, 15-2-1894, overleden 3-1-1945.  +  * [[willemszoon|Jacob Willemszoon]], Zaandam, 15-2-1894, overleden 3-1-1945.  
-  * Wit Gerrit J. de, Krommenie, 17-4-1899, omgekomen concentratiekamp 5-1-1945.  +  * [[wit|Gerrit Jan de Wit]], Krommenie, 17-4-1899, omgekomen concentratiekamp 5-1-1945.  
-  * Zwart Cornelis, Zaandam, 12-2-1895, omgekomen concentratiekamp 1-2-1944.  +  * [[zwart|Cornelis Zwart]], Zaandam, 12-2-1895, omgekomen concentratiekamp 1-2-1944.  
-  * Zwart Pieter J., Wormerveer, 11-3-1909, overleden 5-4-1945.  +  * [[zwart_piet|Pieter Jacob Zwart]], Wormerveer, 11-3-1909, overleden Flossenbürg 5-4-1945. 
-  * +
  
-W. Swart 
  
 +Wim Swart
  
  
 {{tag>tweede_wereldoorlog}} {{tag>tweede_wereldoorlog}}
  • /home/zaanwiki/domains/zaanwiki.nl/private_html/encyclopedie/data/attic/tweede_wereldoorlog.1498383137.txt.gz
  • Laatst gewijzigd: 2020/09/06 17:42
  • (Externe bewerking)