wegenstructuur

De wegenstructuur van de Zaanstreek vindt haar oorsprong rond het jaar 1300. Aanvankelijk bouwde men uit angst zo ver mogelijk van het water vandaan. Hierdoor ontstonden bijvoorbeeld Oost- en Westzaan. Later werd het water beteugeld door de aanleg van de IJ-dijken, de Lage- of Schinkeldijkenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSchinkeldijk

Een binnendijk, die aansluit op een hogere zeedijk en daarmee een hoek vormt. In de Zaanstreek werd de lagedijk aan de oostkant van de Zaan, (van de Dam tot `t Kalf) Schinkeldijk genoemd. Na 1811 werd de naam `Oostzijde`. De eerste vermelding van de Schinkeldijk dateert uit 1414.
en de dammen in de Zaan. Door de op gang komende bedrijvigheid ontstond ook langs de dijken bebouwing. Die bedrijvigheid concentreerde zich voornamelijk op punten waar de transportroutes over het water onderbroken werden door dammen (bijvoorbeeld de Zaandam).

Paden

Er kwamen ook padenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigPadgemeenschappen en -reglementen

In de Zaanstreek is in het verleden door de bewoners van vele paden een zogenoemde padgemeenschap gesticht met het oog op gezamenlijke belangen en plichten. Deze padgemeenschappen zijn er in vele gevallen toe overgegaan de gemaakte afspraken notarieel vast te leggen. Hiermee werden op een voor Holland unieke manier gedragsregels vastgelegd waaraan alle bewoners van het pad zich moesten houden. Vermoedelijk waren notariële bewonersovereenkomsten elders onbekend.…
die de oude en nieuwe bebouwing met elkaar verbonden. Voorbeelden hiervan zijn:

  • het Weerpadplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWeerpad

    Voormalig (kerk)pad van de Oostzaner kerk naar de Zuiddíjk te Oostzaandam: te Zaandam draagt een kort deel van dit pad tussen Poelenburg en de sloot de Watering nog steeds deze naam. Te Oostzaan werd de naam veranderd in Kerkstraat en te Zaandam in P.J. Troelstralaan.
    tussen Oostzaan en Zaandam,
  • het Weiverplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWeiver

    Naam van verschillende buurten, meestal aan het einde van het dorp, dwars van de hoofdweg en de verbindingsweg vormende naar een naburig dorp. In de Zaanstreek vindt men een aantal Weivers:

    * in Westzaan tussen de Kerkbuurt en de Middel,
    tussen Oostzaan en het Kalf,
  • het Guispadplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGuispad

    Mr. D. Vis merkte over de naam Guispad nog op 'De pogingen tot verklaring zijn niet overtuigend. Er is m.i. een voor de hand liggende verklaring waar nog nooit de aandacht op is gevestigd. Paden kregen vaak de naam van de eigenaar van het eerste pand, waar het pad begon: Arie de Bruynspad, Dr Roggertspad etc. In het begin van de 17e eeuw was de kalkbrander Gaeff Jacobszoon de eigenaar van het eerste pand aan het Guispad. Waarschijnlijk heeft men het daar ontstane pad eerst Gaefspad geno…
    tussen Westzaan en Zaandijk,
  • het pad tussen Krommenie en Krommeniedijk.

Ook ontstonden er paden over de dijken, zoals de Dorpsweg tussen Jisp en Wormer die over de, destijds mogelijk als noordelijke afbakening van het ingedijkte Zaanse land, aangelegde dijk liep. Zo groeide in het waterrijke slagenlandschapplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSlagenlandschap

Karakteristiek landschap voor de Zaanstreek. dat zich kenmerkt door lange, rechthoekige slagen land. met daartussen sloten en (haaks daarop) dwarssloten. Zie: Landschap 2., 3., 3.6. en Natuur in de Zaanstreek in de Zaanstreek 5.1., 5.2.
de langgerekte woonbebouwing langs de dijken met tussen de dijk en de bebouwing een dijksloot en haaks daarop sloten als afscheiding van de percelen. Bij de latere toenemende behoefte aan meer bebouwing dan alleen langs de dijken, werd er steeds verder van dijken afgebouwd en ontstonden paden parallel aan de erf-scheidingssloten.

In de rijkere buurten werden de huizen langs die paden met de voorkanten naar elkaar toe gebouwd. In de armere buurten echter niet, daar keek men vanuit de woonkamer op het privaat van de overburen. Het eigendom van de paden en ook de onderhoudsplicht gold voor de lengte van het pad grenzend aan het eigendom. Deze onderhoudsplicht liet vaak te wensen over, daar de verschillende eigenaren eigen opvattingen hadden over dit onderhoud. Eigenaren van de paden die ook door anderen voor doorgaand verkeer gebruikt werden, vonden dat zij niet verantwoordelijk waren voor de toestand van hun pad.

Om aan de slechte toestand van de wegen en paden een eind te maken besloten de diverse Zaangemeenten in het begin van de 19e eeuw om de gemeente het onderhoud te laten verrichten op kosten van de eigenaren. Ook dwong men op sommige punten de gebruikers door middel van een tolheffingplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigTol

Betaling die men verschuldigd is voor het gebruik van zekere wegen, bruggen, tunnels, kanalen, vaarten en rivieren. In de Zaanstreek waren tolgelden tot in de laren '30 van de 20e eeuw een gemeentelijke bron van inkomsten. Op 'strategische plekken' in de streek waren tolhekken geplaatst. Tegen de tolheffing is in de jaren '20 en '30 veelvuldig actie gevoerd, het voortouw daartoe werd genomen door de
tot betalen. Voorbeelden hiervan zijn de tolplaatsen op de Zuiddijk bij het Kattegatplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKattegat, het

Tegenwoordige straat in Zaandam-oost, dwarsstraat van de Zuiddijk richting de Zaan. Zowel in Zaandam als in Loosdrecht heeft men ooit een water die naam gegeven omdat iemand met de bijnaam Kat of de Kat het gegraven had of er langs woonde. Dergelijke soort naamspelingen worden over het algemeen alleen gevormd met de blik schuin gericht naar de aardrijkskundige namen of naamtypen die aan iedereen bekend zijn. In dat geval vormt de
en bij het Doodsluisjeplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigDoodsluis

Voormalige schutsluis in de banne van Wormer naar de Watering. De Wormer beschuitventers gebruikten de Doodsluis als zij naar Amsterdam gingen, maar deze route raakte begin 18e eeuw in onbruik toen het Barndegat dichtslibde en de Bamdegatsluis werd gesloopt (1714). De schippers van Wormer gebruikten nadien de
aan het Kalf.

Voor de Westzijde werd de zogenaamde Vierbuurtsrekening afgesproken tussen Westzaandam, Koog, Zaandijk en Wormerveer, waarbij de eerste gemeente 4/7 deel van de kosten van onderhoud van de weg langs de westkant van de Zaan voor haar rekening nam en de andere drie 1/7 deel betaalden. Op deze basis werd in 1825 de brug over de Papenpadsluisplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigPapenpad, Papenpadsloot en -sluis

Straat, sloot en sluis te Zaandam (west), lopend van de Zaan naar het Westzijderveld. Straat, sloot, sluis en kerk zijn vernoemd naar het woord Paap, een deels in onbruik geraakt mild scheldwoord voor een katholiek persoon. Het woord was van oorsprong een scheldwoord voor de paus. Het is dan ook een verbastering van Papa, oftewel paus. Niet alleen de paus, maar ook de lokale geestelijke werd dorpspaap, parochiepaap of mispaap genoemd. Later werd het de benaming…
verbreed. Dat ook toen ongevallenconcentraties leidden tot wegreconstructies blijkt uit het feit dat men in 1853 een plan aannam tot verbreding van de Westzijde door de wegsloot te dempen, omdat er in vier jaar vijf ongelukken gebeurd waren op de smalle weg. Door de aanhoudende bebouwing en het minder belangrijk worden van de Zaan als transportweg, veranderde de wegenstructuur van de Zaanstreek maar bleef de oorspronkelijke vorm herkenbaar. Belangrijke wijzigingen in die structuur zijn veroorzaakt door de aanleg van de spoorbaanplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSpoorwegen

Voor de aanleg van de Noord Hollandsche Staatsspoorweg Uitgeest-Zaandam werd reeds in 1856 concessie verleend. De lijn werd van het noordwesten uit aangelegd en in 1869 door de Hollandsche IJzeren Spoorwegmaatschappij (H.IJ.S.M.) in exploitatie genomen. Langs de lijn kwam in de Zaanstreek een viertal stations. Het station Krommenie/Assendelft lag vlak ten zuiden van Krommenie (2500 inw. ). maar op het grondgebied van de gemeente Assendelft, Wormerveer (1000 inwoners) kreeg een statio…
Amsterdam-Alkmaar en de daaraan parallel lopende Provincialewegplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigProvincialeweg (N203)

Belangrijke doorgangsweg door de Zaanstreek, die van Limmen tot het Noordzeekanaal, over het grondgebied van Krommenie, Wormerveer, Zaandijk, Koog aan de Zaan en Zaandam tot aan de Hempont loopt.

De weg, die tussen 1932 en 1934 geopend werd, zorgde mede voor het verdwijnen van het dorpse isolement. De weg werd, zoals de naam aangeeft, aangelegd op initiatief van de provincie Noord-Holland. Het toenemende wegverkeer had niet genoeg aan de bestaande verbindingen. Door de g…
.

In Wormerveer is echter gebruik gemaakt van de toen al bestaande Wandelwegplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWandelweg

Doorgaande verkeersweg te Wormerveer, die fungeert als het “Wormerveerse deel' van de Provincialeweg. De Wandelweg werd in 1887 aangelegd als een statige straat met bomen aan weerszijden. ln 1912 werd de weg van de Warmoesstraat doorgetrokken naar Plein '13 (de naam daarvan herinnert aan de openstelling in 1913). In 1931-1932 werd de weg opgenomen in het traject van de Provincialeweg; daardoor verdwenen de bomen en werd de straat verbreed. Uitgangspunt destijds was dat de winkelstand …
en gaat het doorgaande verkeer dwars door de bebouwing heen. Nog een belangrijke doorsnijding was de doorbraak in 1966 in Zaandam ten behoeve van een oost-west verbinding voor het gemotoriseerde verkeer via de Peperstraatplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigPeperstraat

Belangrijke doorgaande weg door het centrum van Zaandam-Oost, tussen de Beatrixbrug en de H. Gerhardstraat.

Ofschoon op geen enkele wijze meer als zodanig te herkennen was de Peperstraat een van de eerste paden in de Zaanstreek. Volgens een vermelding zou de Peperstraat al in 1622 een padreglement hebben gehad, indien juist is dit het oudst bekende padreglement. De Peperstraat moet al voor 1600 bebouwd zijn geweest. Aangezien wijn- en bierhandelaars hun kelders aan het pad hadden,…
en de Gedempte Grachtplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGedempte Gracht

De Gedempte Gracht anno 1966 Hoofdwinkelstraat in Zaandam-west, liggend evenwijdig aan en ten noorden van de Rozengracht en ten zuiden van de Vinkenstraat, lopend van de Westzijde tot het Rustenburg.

De naam Gedempte Gracht ontstond in 1858 toen de sloot tussen het Zilverpad (zuidkant) en het
die sinds 1991 autovrij is gemaakt.

Van grote invloed op de structuur van de Zaanstreek is de aanleg van de autosnelweg A8 geweest. Deze snijdt bovendien dwars door de bebouwing van Koog aan de Zaan. Dat deel van de Coentunnelweg is in 1968 in gebruik genomen. Eerder was de Coentunnelplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigCoentunnel

Door Rijkswaterstaat, directie Sluizen en Stuwen ontworpen en tussen 1961 en 1965 aangelegde, 1283 meter lange ondertunneling van het Noordzeekanaal als deel van de Ringweg A 10 Amsterdam en de Coentunnelweg A8 tussen de Zaanstreek en achterliggend Noord-Holland. De lengte van het onderwatergedeelte is 587 meter, de afrit aan de Zaanse kant 300 meter. De tunnel is zo diep aangelegd dat het Noordzeekanaal ter plaatse een diepte van 15,5 meter beneden NAP kan behouden bij een bodembree…
en het stuk snelweg tot aan de Thorbeckeweg in gebruik genomen vanaf 21 juni 1966. Het deel van de Coentunnelweg tot aan de Nauernasche Vaartplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigNauernasche Vaart

Kanaal met een lengte van 8,5 kilometer tussen de Tochtsloot bij Westknollendam en Zijkanaal D van het Noordzeekanaal bij Nauerna.

Het kanaal is in 1633 aangelegd. Daarbij is de loop van het doodlopende water 't Twiske gebruikt. Het werd aangelegd om voldoende afwateringsmogelijkheden voor de Schermerboezem te verkrijgen, toen de Schermer werd ingepolderd. Men koos de gemakkelijkste oplossing door gebruik te maken van het al aanwezige Twiske en van de eveneens aanwezige Naue…
kwam in 1972 in gebruik na omlegging van de Guisweg tussen Zaandijk en Westzaan. Hierbij hield men toen nog rekening met een aansluiting van de Hemautoweg.

Hoofdwegennet

Tot het hoofdwegennet behoren nagenoeg alle Rijkswegen van Nederland, aangevuld met een aantal zeer voorname provinciale wegen. Het hoofdwegennet wordt gedefinieerd in de Nota Mobiliteit. In andere publicaties van Rijkswaterstaat wordt het hoofdwegennet gedefinieerd zijnde alle wegen in bezit van het Rijk. Wegen die niet tot het hoofdwegennet behoren, vallen onder het onderliggend wegennet.

De Atlas Hoofdwegennet (download pdf 160Mb!) illustreert het gebruik van het hoofdwegennet met kaartbeelden en cijfers. Zo ontstaat een beeld van de vraag naar mobiliteit naar aantallen weggebruikers en reismotieven. Ook geeft de atlas inzicht in het huidige en toekomstige aanbod van wegcapaciteit. Zo bevat de atlas informatie over uit welke wegen het hoofdwegennet is opgebouwd, de aantallen kilometers weglengte, het aantal rijstroken, de filelocaties en de afstanden die de gebruikers afleggen via het hoofdwegennet. De atlas is een naslagwerk voor iedereen die betrokken is bij vraagstukken rond het hoofdwegennet, of daarin is geïnteresseerd.

In en rond de Zaanstreek spelen de volgende wegen een rol binnen het hoofdwegennet:

  • de Provincialeweg N203 langs de spoorlijn,
  • de Coentunnelweg,
  • de A7, de snelweg vanaf het klaverblad richting Purmerend,
  • de provinciale weg van Westzaan naar Westknollendam,
  • de provinciale weg van Beverwijk via Westzaan en Zaandijk naar de A7,
  • de Thorbeckeweg,
  • de Prins Bernhardweg,
  • de weg tussen de Thorbeckeweg en de Provincialeweg Zaandam/Krommenie via de Dr. J.M. den Uylbrugplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigUylbrug, dr. J.M. den

    Brug over de Voorzaan te Zaandam, voor verkeer opengesteld in december 1990. In 1984 nam de gemeenteraad van Zaanstad het principebesluit tot de bouw van de Voorzaanbrug. Voordelen van deze brug waren onder meer een veel snellere aansluiting van Zaandam-West (inclusief de nieuwe bedrijventerreinen ten westen van de spoorlijn) op de Coentunnelweg en een verkeersontlasting van het Zaandamse Centrum.
  • De Noordweg, als verbinding van Wormer met de provinciale weg Westzaan-Westknollendam via de Noordbrug,
  • De in 2017 veelbesproken eventuele doortrekking van de A8, de Coentunnelweg, naar de A9.

Ter ondersteuning van het hoofdwegennet dient een net van hoofdontsluitingswegen:

  • de weg tussen de Zaanbrug en Plein 13 in Wormerveer. Deze route loopt via de Zaanweg, de Dubbelebuurt en het Zuideinde ter ontlasting van de Wandelweg die als Provincialeweg dwars door Wormerveer loopt,
  • de Westzanerweg en Nauernascheweg richting Pont Buitenhuizen, die vanaf de Hoofdtocht langs het Noordzeekanaal richting pont Buitenhuizen loopt (s150),
  • de Cornelis Bruijnzeelweg/Gerrit Bolkade/Kanaalkade vanaf de Provincialeweg Zaandam/Krommenie langs het Noordzeekanaal richting Westzaan (s150),
  • de Houtveldweg vanaf de Albert Heijnweg door de wijk Westerwatering die daarmee de eenzijdige ontsluiting van en naar het westen vormt.

De hoofdontsluitingswegen vertakken zich verder in respectievelijk:

  • wijkontsluitingswegen,
  • buurtverzamelwegen,
  • wijkstraten,
  • woonstraten,
  • erven,
  • stegen
  • paden.

Voor (brom)fietsers geldt een voor een groot deel overeenkomend net van hoofdontsluitingswegen, belangrijke uitzonderingen hierop zijn:

  • de Kippebrug over de Thorbeckeweg als kortsluiting tussen de Noorder IJ en Zeedijk en Poelenburg,
  • de Westzanerdijk als vervanger voor de Hoofdtocht,
  • de fietspaden door het In 't Veldpark,
  • de fietspaden door het Jagersveld,
  • het fietspad vanuit het Peldersveld bij de Noordwachter onder de A8 door richting Wijde Wormer,
  • de fietspaden langs de spoorbaan richting Kogerveld,
  • de fietspaden langs de spoorbaan in oostelijke richting naar Oostzaan en het Twiske,
  • de fietsroute vanaf het Kalf via Haaldersbroek, de D. Sonoyweg, de Zaanse Schans, de Kalverringdijk en de Enge Wormerringdijk naar Wormer,
  • de fietstunnel onder de spoorbaan bij station Zaandam tussen de Houtveldweg en de Korte Rozengracht,
  • de Westerwateringfietstunnel onder de spoorbaan en Provincialeweg N203 tussen de Vincent van Goghweg en de Houtveldweg,
  • de omstreden (fiets)brug tussen tussen Westerkoog en Westerwatering die tevens als Busbrugplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBusbrug De Binding

    Busbrug De Binding over de Mallegatsloot vormt een verbinding tussen de Zaandamse nieuwbouwwijk Westerwatering en de woonwijk Westerkoog te Koog aan de Zaan. Aanvankelijk bedoeld voor fietsers en openbaar vervoer, later zou het verkeer zich van en naar Westerwatering via een al aangelegde corridor door de wijk Westerkoog kunnen verplaatsen. Op de corridor werden echter bouwwerken geplaatst.
    door het leven gaat.

Jan van Zijp

Literatuur:

  • Dr. M.A. Verkade, e.a., Zaandam 150 jaar stad, Zaandam 1962;
  • T. Woudt, Wandeling door Oost- en Westzaandam;
  • J. Aten, Wormerveer langs weg en Zaan;
  • W. Klinkenberg, Adieu Zaandam;
  • A. van Braam, e.a. Historische Atlas van de Zaanlanden.
  • /home/zaanwiki/domains/zaanwiki.nl/private_html/encyclopedie/data/pages/wegenstructuur.txt
  • Laatst gewijzigd: 2020/09/07 12:07
  • (Externe bewerking)