zaandam

Verschillen

Dit geeft de verschillen weer tussen de geselecteerde revisie en de huidige revisie van de pagina.

Link naar deze vergelijking

Beide kanten vorige revisie Vorige revisie
Vorige revisie
zaandam [2018/03/15 00:05]
zaandam [2020/09/14 15:18] (huidige)
82.199.94.132 ↷ Links aangepast vanwege een verplaatsing
Regel 1: Regel 1:
 ==== Zaandam ==== ==== Zaandam ====
-Voormalige zelfstandige gemeente, die zowel wat betreft inwonertal als economische betekenis de belangrijkste bewoningskern van de Zaanstreek vormde. Zaandam ontstond in de [[franse|Franse tijd]] door de samenvoeging van [[Oostzaandam]] en [[Westzaandam]], bij keizerlijk decreet van 21 oktober 1811. Daarbij werden aan de nieuwgevormde gemeente stadsrechten verleend. Per 1 januari 1974 verloor Zaandam zijn zelfstandigheid bij de [[samenvoeging|samenvoeging]] van zeven Zaangemeenten tot [[Zaanstad]].+Voormalige zelfstandige gemeente, die zowel wat betreft inwonertal als economische betekenis de belangrijkste bewoningskern van de Zaanstreek vormde. Zaandam ontstond in de [[franse_tijd|Franse tijd]] door de samenvoeging van [[Oostzaandam]] en [[Westzaandam]], bij keizerlijk decreet van 21 oktober 1811. Daarbij werden aan de nieuwgevormde gemeente stadsrechten verleend. Per 1 januari 1974 verloor Zaandam zijn zelfstandigheid bij de [[samenvoeging|samenvoeging]] van zeven Zaangemeenten tot [[Zaanstad]].
  
  
Regel 11: Regel 11:
 Zaandammers droegen tot ver in de 19e eeuw de bijnaam 'koekvreters'. Dit gold overigens ook voor inwoners van Koog en Krommenie. Een andere en oudere bijnaam was 'galgezagers'. Deze naam ontstond na het [[Turfoproer]] in 1678, toen onbekende Zaandammers de galgen hadden omgezaagd waaraan de veronderstelde aanstichters van dit oproer waren terechtgesteld.  Zaandammers droegen tot ver in de 19e eeuw de bijnaam 'koekvreters'. Dit gold overigens ook voor inwoners van Koog en Krommenie. Een andere en oudere bijnaam was 'galgezagers'. Deze naam ontstond na het [[Turfoproer]] in 1678, toen onbekende Zaandammers de galgen hadden omgezaagd waaraan de veronderstelde aanstichters van dit oproer waren terechtgesteld. 
  
-=== Zaandam 100 jaar stad === 
-Het honderdjarig bestaan der gemeente Zaandam als stad ging [[http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010108660:mpeg21:a0178|zonder enig feestbetoon]] voorbij. De medewerking onder de burgerij bleek zó gering te zijn dat het centraal comité voor de feestviering ter herdenking van het feit daarin aanleiding heeft gevonden het gehele plan op te geven. Tijdens een op 19 maart 1912 gehouden vergadering werd met algemene stemmen besloten het plan tot feestelijke herdenking van het 100-jarig bestaan, dat allengs tot een programma voor drie dagen was ingekrompen, geheel prijs te geven.  
  
 +Het honderdjarig bestaan van gemeente Zaandam in 1912 als stad ging zonder enig feestbetoon voorbij vanwege de geringe medewerking onder de bevolking.
 === Wapen === === Wapen ===
    
Regel 28: Regel 27:
 De gemeente Zaandam bestond niet alleen uit Oostzaandam en Westzaandam; ook [[kalf1|'t Kalf]], [[haaldersbroek|Haaldersbroek]] en de gehele [[kalverpolder|Kalverpolder]] werden in 1811 bij de samenvoeging betrokken. Voordien vormden 't Kalf en Haaldersbroek het zogenaamde 'Haler-vierendeel' binnen de [[banne|banne]] van Oostzanen. Doordat de gemeentegrenzen meermalen zijn gewijzigd, bleef ook de oppervlakte niet geheel gelijk. In 1851 registreerde [[aj_van_der_aa|Van der Aa]] een oppervlakte van ruim 1983 hectare. Een belangrijke grenswijziging had plaats als gevolg van de inpoldering van het IJ en de aanleg van het [[Noordzeekanaal]]. Had eerder het IJ, zelfs tot voorbij Westzaan, met daarin buitendijks land en de eilanden [[Zaenderhorn]] en [[waard|De Waard]] tot Zaandams grondgebied behoord, na de inpoldering werd een groot deel van de nieuwe gronden aan Amsterdam en een kleiner deel aan Westzaan toegewezen. Zo gingen Zaenderhorn en De Waard tot Amsterdam horen.  De gemeente Zaandam bestond niet alleen uit Oostzaandam en Westzaandam; ook [[kalf1|'t Kalf]], [[haaldersbroek|Haaldersbroek]] en de gehele [[kalverpolder|Kalverpolder]] werden in 1811 bij de samenvoeging betrokken. Voordien vormden 't Kalf en Haaldersbroek het zogenaamde 'Haler-vierendeel' binnen de [[banne|banne]] van Oostzanen. Doordat de gemeentegrenzen meermalen zijn gewijzigd, bleef ook de oppervlakte niet geheel gelijk. In 1851 registreerde [[aj_van_der_aa|Van der Aa]] een oppervlakte van ruim 1983 hectare. Een belangrijke grenswijziging had plaats als gevolg van de inpoldering van het IJ en de aanleg van het [[Noordzeekanaal]]. Had eerder het IJ, zelfs tot voorbij Westzaan, met daarin buitendijks land en de eilanden [[Zaenderhorn]] en [[waard|De Waard]] tot Zaandams grondgebied behoord, na de inpoldering werd een groot deel van de nieuwe gronden aan Amsterdam en een kleiner deel aan Westzaan toegewezen. Zo gingen Zaenderhorn en De Waard tot Amsterdam horen. 
  
-Er stond tegenover dat Zaandam er met de Zaandammerpolder vruchtbare landbouwgrond bijkreeg. Het Noordzeekanaal werd de zuidelijke grens van de gemeente. Het kanaal zelf valt ter plaatse sinds de aanleg onder de gemeente Amsterdam. Thans (1991) meet Zaandam, als deelgemeente van Zaanstad, 2187 hectare. De grenzen, voor zover daarvan nog kan worden gesproken, lopen als volgt: in het oosten wordt Zaandam van de gemeente Oostzaan gescheiden door de [[watering|Watering]]. Het Kalf grenst langs de Wijdewormer-ringvaart aan de per 1-1-1991 gevormde gemeente [[wormerland|Wormerland]]. De [[enge|Engewormer]]-ringdijk scheidt Zaandam van Wormer, tegenwoordig Wormerland, en vormt in feite de meest noordelijke grens. Aan de westkant van de Zaan lag de noordgrens veel zuidelijker. Zaandam en Koog aan de Zaan werden namelijk van elkaar gescheiden door de [[mallegatsluis|Mallegatsloot]]. Hier ging de noordgrens over in de westelijke grens met Westzaan, die door [[gouw|de Gouw]] liep. +Er stond tegenover dat Zaandam er met de Zaandammerpolder vruchtbare landbouwgrond bijkreeg. Het Noordzeekanaal werd de zuidelijke grens van de gemeente. Het kanaal zelf valt ter plaatse sinds de aanleg onder de gemeente Amsterdam. Thans (1991) meet Zaandam, als deelgemeente van Zaanstad, 2187 hectare. De grenzen, voor zover daarvan nog kan worden gesproken, lopen als volgt: in het oosten wordt Zaandam van de gemeente Oostzaan gescheiden door de [[watering|Watering]]. Het Kalf grenst langs de Wijdewormer-ringvaart aan de per 1-1-1991 gevormde gemeente [[wormerland|Wormerland]]. De [[enge_wormer|Engewormer]]-ringdijk scheidt Zaandam van Wormer, tegenwoordig Wormerland, en vormt in feite de meest noordelijke grens. Aan de westkant van de Zaan lag de noordgrens veel zuidelijker. Zaandam en Koog aan de Zaan werden namelijk van elkaar gescheiden door de [[mallegatsluis|Mallegatsloot]]. Hier ging de noordgrens over in de westelijke grens met Westzaan, die door [[gouw|de Gouw]] liep. 
  
-Eerder is al opgemerkt dat de Zaandammer polder tot Zaandam behoorde en dat het Noordzeekanaal de zuidgrens vormde. Vóór de samenvoeging tot Zaanstad lag de westgrens van oostelijk Zaandam met de gemeenten Koog aan de Zaan, Zaandijk en Wormerveer midden in de Zaan. De wijken in voormalig Zaandam hebben bij benadering de volgende oppervlakte: [[poelenburg|Poelenburg]] 124 hectare, [[peldersveld|Peldersveld]] en [[hoornseveld|Hoornseveld]] 118 ha, Zaandam-Zuid 340 ha, [[rosmolenbuurt|Rosmolenbuurt]] 100 ha, [[kogerveld|Kogerveld]] 116 ha, 't Kalf en [[plan|Plan Kalf]] 417 ha, [[russische|Russische Buurt]] en [[havenbuurt|Havenbuurt]] 168 ha, [[westerwatering|Westerwatering]] 635 ha en Oud-West 103 ha. +Eerder is al opgemerkt dat de Zaandammer polder tot Zaandam behoorde en dat het Noordzeekanaal de zuidgrens vormde. Vóór de samenvoeging tot Zaanstad lag de westgrens van oostelijk Zaandam met de gemeenten Koog aan de Zaan, Zaandijk en Wormerveer midden in de Zaan. De wijken in voormalig Zaandam hebben bij benadering de volgende oppervlakte: [[poelenburg|Poelenburg]] 124 hectare, [[peldersveld|Peldersveld]] en [[hoornseveld|Hoornseveld]] 118 ha, Zaandam-Zuid 340 ha, [[rosmolenbuurt|Rosmolenbuurt]] 100 ha, [[kogerveld|Kogerveld]] 116 ha, 't Kalf en [[plan_kalf|Plan Kalf]] 417 ha, [[russische_buurt|Russische Buurt]] en [[havenbuurt|Havenbuurt]] 168 ha, [[westerwatering|Westerwatering]] 635 ha en Oud-West 103 ha. 
  
 === Bevolking === === Bevolking ===
Regel 42: Regel 41:
    
  
-De Hervormde, tot de [[https://nl.wikipedia.org/wiki/Doleantie|doleantie]] Gereformeerd genoemde staatsgodsdienst was tot na de Tweede Wereldoorlog in Zaandam steeds de belangrijkste kerkelijke richting. In de 19e eeuw vormden de [[doopsgezinden|Doopsgezinden]] een kleinere, maar zeker niet minder invloedrijke groepering. Van hen behoorden relatief velen tot de bestuurlijke en economische elite in de stad. De [[rooms|Rooms-Katholieken]], hoewel getalsmatig even sterk, hadden daarentegen weinig invloed, de meesten van hen behoorden tot de armere inwoners. Zij woonden vooral op 't Kalf en in de Oostzijde, waar ook hun kerken stonden. Bij de samenvoeging in 1811 was de verdeling naar godsdienst als volgt: [[hervormden|Nederlands Hervormd]] 5875. Rooms-Katholiek 1118, [[oud_katholieken|Oud-Katholiek]] 79, Doopsgezind 1116, Luthers 669 en Joods 117. +De Hervormde, tot de doleantie(([[https://nl.wikipedia.org/wiki/Doleantie|Wikipedia: doleantie]])) Gereformeerd genoemde staatsgodsdienst was tot na de Tweede Wereldoorlog in Zaandam steeds de belangrijkste kerkelijke richting. In de 19e eeuw vormden de [[doopsgezinden|Doopsgezinden]] een kleinere, maar zeker niet minder invloedrijke groepering. Van hen behoorden relatief velen tot de bestuurlijke en economische elite in de stad. De [[rooms|Rooms-Katholieken]], hoewel getalsmatig even sterk, hadden daarentegen weinig invloed, de meesten van hen behoorden tot de armere inwoners. Zij woonden vooral op 't Kalf en in de Oostzijde, waar ook hun kerken stonden. Bij de samenvoeging in 1811 was de verdeling naar godsdienst als volgt: [[hervormden|Nederlands Hervormd]] 5875. Rooms-Katholiek 1118, [[oud_katholieken|Oud-Katholiek]] 79, Doopsgezind 1116, Luthers 669 en Joods 117. 
  
 Hierbij vallen de in verhouding tot andere gemeenten grote aantallen Luthersen en Joden op. Zij woonden voornamelijk in het voormalige Westzaandam. In de 17e en 18e eeuw hadden vele Lutherse immigranten hier werk en huisvesting gevonden. De reden van vestiging van de Joodse bevolkingsgroep is niet duidelijk. Tot aan de Tweede Wereldoorlog is deze groep nagenoeg stabiel aanwezig gebleven. Van der Aa telde in 1851 140 Joden en daarnaast 1000 Luthersen, 1700 Rooms-Katholieken, 6700 Hervormden, 1130 Doopsgezinden en een ongenoemd aantal Oud-Katholieken.  Hierbij vallen de in verhouding tot andere gemeenten grote aantallen Luthersen en Joden op. Zij woonden voornamelijk in het voormalige Westzaandam. In de 17e en 18e eeuw hadden vele Lutherse immigranten hier werk en huisvesting gevonden. De reden van vestiging van de Joodse bevolkingsgroep is niet duidelijk. Tot aan de Tweede Wereldoorlog is deze groep nagenoeg stabiel aanwezig gebleven. Van der Aa telde in 1851 140 Joden en daarnaast 1000 Luthersen, 1700 Rooms-Katholieken, 6700 Hervormden, 1130 Doopsgezinden en een ongenoemd aantal Oud-Katholieken. 
Regel 53: Regel 52:
    
  
-{{ :zaandam_gemrd.jpg?nolink|}}De Zaanstreek werd en wordt soms nog wel eens rood genoemd. Dat wil zeggen overwegend socialistisch en communistisch. Dit komt vooral door de samenstelling van de Zaandamse gemeenteraad aan het begin van de 20e eeuw. Links domineerde daarin van 1913 af. Veel opzien baarde een jaar later de benoeming van [[laan3|Kornelis ter Laan]] tot burgemeester. Hij was de eerste socialist die in dit ambt werd benoemd. In de eerste jaren van zijn burgemeesterschap vormde zijn partij met 10 van 19 zetels een raadsmeerderheid.  Door invoering van het algemeen kiesrecht en vooral het vrouwenkiesrecht in 1922 nam het aantal raadszetels toe, maar daalde het aantal zetels van de SDAP, althans relatief. +{{ :zaandam_gemrd.jpg?nolink|}}De Zaanstreek werd en wordt soms nog wel eens rood genoemd. Dat wil zeggen overwegend socialistisch en communistisch. Dit komt vooral door de samenstelling van de Zaandamse gemeenteraad aan het begin van de 20e eeuw. Links domineerde daarin van 1913 af. Veel opzien baarde een jaar later de benoeming van [[laan_klaas_ter|Kornelis ter Laan]] tot burgemeester. Hij was de eerste socialist die in dit ambt werd benoemd. In de eerste jaren van zijn burgemeesterschap vormde zijn partij met 10 van 19 zetels een raadsmeerderheid.  Door invoering van het algemeen kiesrecht en vooral het vrouwenkiesrecht in 1922 nam het aantal raadszetels toe, maar daalde het aantal zetels van de SDAP, althans relatief. 
  
 Vlak na de Tweede Wereldoorlog maakte Zaandam zijn reputatie als rode gemeente echter opnieuw waar. De PvdA en de CPN bezetten toen samen 17 van de 25 raadszetels. Zij zouden deze gezamenlijke meerderheid pas bij de verkiezingen van 1966 kwijtraken, doordat de PSP toen in opmars was. In 1970 waren PvdA en CPN samen toch weer goed voor 18 van de 33 zetels. Hieruit mag niet worden afgeleid dat beide partijen samenwerkten. Integendeel, tijdens de zogenoemde 'Koude oorlog' in met name de jaren vijftig tot zeventig van de 20e eeuw konden zij slecht met elkaar overweg. Vlak na de Tweede Wereldoorlog maakte Zaandam zijn reputatie als rode gemeente echter opnieuw waar. De PvdA en de CPN bezetten toen samen 17 van de 25 raadszetels. Zij zouden deze gezamenlijke meerderheid pas bij de verkiezingen van 1966 kwijtraken, doordat de PSP toen in opmars was. In 1970 waren PvdA en CPN samen toch weer goed voor 18 van de 33 zetels. Hieruit mag niet worden afgeleid dat beide partijen samenwerkten. Integendeel, tijdens de zogenoemde 'Koude oorlog' in met name de jaren vijftig tot zeventig van de 20e eeuw konden zij slecht met elkaar overweg.
Regel 68: Regel 67:
  
  
-In zijn 162-jarige kreeg Zaandam niet minder dan 24 burgemeesters over de vloer. Een van de oorzaken daarvan was dat de stad in de beginperiode een meerhoofdig burgemeesterschap kende. De eerste Maire was [[gobel|Hendrik Christiaan Gobel]]. De koopman [[dekker3|Dirk Dekker]] volgde hem op, maar deelde deze functie met de houtkoopman [[stadt|Engel van de Stadt]] en met Cornelis Visser, ieder van dit driemanschap was bij toerbeurt president. Dekker was dat van januari 1814 tot maart 1815, en van januari 1819 tot februari 1820 en van januari 1823 tot juli 1828.+In zijn 162-jarige kreeg Zaandam niet minder dan 24 burgemeesters over de vloer. Een van de oorzaken daarvan was dat de stad in de beginperiode een meerhoofdig burgemeesterschap kende. De eerste Maire was [[gobel_hendrik_christiaan|Hendrik Christiaan Gobel]]. De koopman [[dekker3|Dirk Dekker]] volgde hem op, maar deelde deze functie met de houtkoopman [[stadt|Engel van de Stadt]] en met Cornelis Visser, ieder van dit driemanschap was bij toerbeurt president. Dekker was dat van januari 1814 tot maart 1815, en van januari 1819 tot februari 1820 en van januari 1823 tot juli 1828.
  
 Van de Stadt was in de tussenliggende periodes tweemaal president-burgemeester. Visser vervulde deze functie alleen tussen januari 1817 en januari 1818. Om het nog ingewikkelder te maken, tijdens het eerste presidentschap van Van de Stadt werd ook notaris Jan Evenblij tot burgemeester benoemd. Deze was in 1820 een klein jaar president-burgemeester en van juli 1831 tot augustus 1832 waarnemend president. Tussen deze twee ambtstermijnen lagen bovendien nog twee periodes waarin de inmiddels benoemde koopman Jan Vander president van de toen vier burgemeesters was van januari 1822 tot januari 1823 en van juli 1829 tot juli 1831.  Van de Stadt was in de tussenliggende periodes tweemaal president-burgemeester. Visser vervulde deze functie alleen tussen januari 1817 en januari 1818. Om het nog ingewikkelder te maken, tijdens het eerste presidentschap van Van de Stadt werd ook notaris Jan Evenblij tot burgemeester benoemd. Deze was in 1820 een klein jaar president-burgemeester en van juli 1831 tot augustus 1832 waarnemend president. Tussen deze twee ambtstermijnen lagen bovendien nog twee periodes waarin de inmiddels benoemde koopman Jan Vander president van de toen vier burgemeesters was van januari 1822 tot januari 1823 en van juli 1829 tot juli 1831. 
Regel 83: Regel 82:
 Met de in 1871 benoemde [[greebe_mr._arnoldus|Arnoldus Greebe]], die eerder gemeente-secretaris was geweest, maakte Zaandam voor het eerst kennis met een niet-Zaankanter als burgemeester. Hij vertrok in 1878, om plaats te maken voor de burgemeester van Westzaan [[versteeg|H.J. Versteeg]]. Deze werd in 1894 benoemd tot burgemeester van Schiedam, waardoor in dat jaar [[elias|jhr. mr. Carel Adolf Elias]] Zaandam als burgemeester ging dienen. Hij bleef twintig jaar en had het als liberaal verre van gemakkelijk, doordat de Zaandamse raad steeds duidelijker socialistisch werd. Hij kreeg tenslotte te maken met 'rode' wethouders. Langzamerhand was de tijd daarvoor rijp geworden. Zaandam kreeg in 1914 als eerste gemeente in het land een socialist als burgemeester, Kornelis, vaak ook Klaas genoemd, ter Laan. Dat hij zich in een zeer onrustige eerste periode, tijdens de moeilijke jaren van de Eerste Wereldoorlog, in de roerige jaren twintig en tijdens de crisis van de jaren dertig als een zeer verdienstelijk bestuurder deed kennen, wordt al bewezen door zijn lange ambtsperiode.  Met de in 1871 benoemde [[greebe_mr._arnoldus|Arnoldus Greebe]], die eerder gemeente-secretaris was geweest, maakte Zaandam voor het eerst kennis met een niet-Zaankanter als burgemeester. Hij vertrok in 1878, om plaats te maken voor de burgemeester van Westzaan [[versteeg|H.J. Versteeg]]. Deze werd in 1894 benoemd tot burgemeester van Schiedam, waardoor in dat jaar [[elias|jhr. mr. Carel Adolf Elias]] Zaandam als burgemeester ging dienen. Hij bleef twintig jaar en had het als liberaal verre van gemakkelijk, doordat de Zaandamse raad steeds duidelijker socialistisch werd. Hij kreeg tenslotte te maken met 'rode' wethouders. Langzamerhand was de tijd daarvoor rijp geworden. Zaandam kreeg in 1914 als eerste gemeente in het land een socialist als burgemeester, Kornelis, vaak ook Klaas genoemd, ter Laan. Dat hij zich in een zeer onrustige eerste periode, tijdens de moeilijke jaren van de Eerste Wereldoorlog, in de roerige jaren twintig en tijdens de crisis van de jaren dertig als een zeer verdienstelijk bestuurder deed kennen, wordt al bewezen door zijn lange ambtsperiode. 
  
-In  1937, na vier ambtstermijnen, werd Ter Laan opgevolgd door een partijgenoot, [[veld|mr. dr. J. in 't Veld]], die zich zeer geliefd in Zaandam heeft gemaakt. Officieel vervulde hij het burgemeestersambt van april 1937 tot maart 1948; wegens zijn opstelling jegens de Duitse bezetters werd hij echter op 4 maart 1941 ontslagen. Tijdens de oorlog werden als zijn vervangers achtereenvolgens de pro-Duitsers [[ravenswaay|Cornelis van Ravenswaay]], [[http://www.meitotmei.nl/de-vergeten-nsb-burgemeester-van-zaandam/|Barthold van der Sluijs]], C. Nieuwenhuys en [[https://eriksgaap.wordpress.com/tag/hendrik-vitters/|Hendrik Vitters]] benoemd. Direct na de bevrijding keerde In 't Veld terug, zijn ontslag werd met terugwerkende kracht ongedaan gemaakt. Twee jaar later verliet hij Zaandam in verband met zijn benoeming tot minister van Wederopbouw. +In  1937, na vier ambtstermijnen, werd Ter Laan opgevolgd door een partijgenoot, [[veld|mr. dr. J. in 't Veld]], die zich zeer geliefd in Zaandam heeft gemaakt. Officieel vervulde hij het burgemeestersambt van april 1937 tot maart 1948; wegens zijn opstelling jegens de Duitse bezetters werd hij echter op 4 maart 1941 ontslagen. Tijdens de oorlog werden als zijn vervangers achtereenvolgens de pro-Duitsers [[ravenswaay|Cornelis van Ravenswaay]], Barthold van der Sluijs(([[http://www.meitotmei.nl/de-vergeten-nsb-burgemeester-van-zaandam/|De vergeten NSB burgemeesters: Barthold van der Sluijs]])), C. Nieuwenhuys en Hendrik Vitters(([[https://eriksgaap.wordpress.com/tag/hendrik-vitters/|Website Erik Schaap: Hendrik Vitters]])) benoemd. Direct na de bevrijding keerde In 't Veld terug, zijn ontslag werd met terugwerkende kracht ongedaan gemaakt. Twee jaar later verliet hij Zaandam in verband met zijn benoeming tot minister van Wederopbouw. 
  
-Zijn opvolger was [[thomassen|Wim Thomassen]], die in de tien jaar dat hij Zaandam als eerste burger bestuurde veel veranderingen doorvoerde. Daarna zou hij hetzelfde doen als burgemeester van achtereenvolgens Enschede en Rotterdam. In 1958 werd [[franken|G.J.D. Franken]] in Zaandam benoemd. Langzamerhand tekende zich af dat de Zaangemeenten naar een hechtere bestuurlijke eenheid dienden te groeien. Toen Franken na 7,5 jaar een functie in het bedrijfsleven aanvaardde, werd [[baart|Isaac Baart]] in 1966 tot zijn opvolger benoemd. Hij had mede tot taak de samenvoeging van een aantal gemeenten voor te bereiden. Door ziekte kwam hij daar niet aan toe, al in oktober 1967 overleed hij, op nog jonge leeftijd. [[laan4|Reint Laan]], die nog in hetzelfde jaar werd benoemd, bracht de onderhandelingen die tot de vorming van Zaanstad leidden tot een goed einde. +Zijn opvolger was [[thomassen|Wim Thomassen]], die in de tien jaar dat hij Zaandam als eerste burger bestuurde veel veranderingen doorvoerde. Daarna zou hij hetzelfde doen als burgemeester van achtereenvolgens Enschede en Rotterdam. In 1958 werd [[franken|G.J.D. Franken]] in Zaandam benoemd. Langzamerhand tekende zich af dat de Zaangemeenten naar een hechtere bestuurlijke eenheid dienden te groeien. Toen Franken na 7,5 jaar een functie in het bedrijfsleven aanvaardde, werd [[baart|Isaac Baart]] in 1966 tot zijn opvolger benoemd. Hij had mede tot taak de samenvoeging van een aantal gemeenten voor te bereiden. Door ziekte kwam hij daar niet aan toe, al in oktober 1967 overleed hij, op nog jonge leeftijd. [[laan_reint_jr|Reint Laan]], die nog in hetzelfde jaar werd benoemd, bracht de onderhandelingen die tot de vorming van Zaanstad leidden tot een goed einde. 
  
 In 1974 werd hij de eerste burgemeester van de nieuwe, samengevoegde gemeente [[Zaanstad]]. In 1974 werd hij de eerste burgemeester van de nieuwe, samengevoegde gemeente [[Zaanstad]].
Regel 98: Regel 97:
  
 Daarboven loopt aan de Westzijde van de stad, langs de binnenzijde en de gehele lengte van de streek, een tot in Wormerveer doorgaande vrij brede sloot, over welke, als middel van gemeenschap, met de daartegenover liggende paden en fabrieken, tamelijk hoge en zwaar gebouwde bruggen gelegd zijn. Het eerste om de doortocht van de kleinere vaartuigen niet te belemmeren, het laatste om de bruggen tegen het overtrekken van brandspuiten en haar geleiders te verzekeren. Sloot en bruggen ontsieren intussen grotelijks de stad, hetwelk, vooral bij vergelijking met de Oostzijde. in het oog valt, waar beide sinds het jaar 1830 gedempt en weggenomen zijn, en nu de verbrede weg opnieuw bestraat en voor een goed gedeelte met iepebomen beplant, een aangenaam gezicht oplevert.''  Daarboven loopt aan de Westzijde van de stad, langs de binnenzijde en de gehele lengte van de streek, een tot in Wormerveer doorgaande vrij brede sloot, over welke, als middel van gemeenschap, met de daartegenover liggende paden en fabrieken, tamelijk hoge en zwaar gebouwde bruggen gelegd zijn. Het eerste om de doortocht van de kleinere vaartuigen niet te belemmeren, het laatste om de bruggen tegen het overtrekken van brandspuiten en haar geleiders te verzekeren. Sloot en bruggen ontsieren intussen grotelijks de stad, hetwelk, vooral bij vergelijking met de Oostzijde. in het oog valt, waar beide sinds het jaar 1830 gedempt en weggenomen zijn, en nu de verbrede weg opnieuw bestraat en voor een goed gedeelte met iepebomen beplant, een aangenaam gezicht oplevert.'' 
-== Esthetisch oordeel ==+ 
 +=== Esthetisch oordeel ===
    
 Over smaak valt niet te twisten, ook niet over die van Van der Aa. Hoe anders zou het esthetisch oordeel nu luiden als in de Westzijde wegsloot, bruggen en houten huisjes gehandhaafd waren gebleven! Natuurlijk was het dempen van de wegsloot en van de meeste sloten langs en tussen de paden noodzakelijk, niet om de stad een stedelijker aanzien te verlenen maar vooral uit hygiënisch oogpunt. De sloten dienden immers tot vuilnisbelt, openbaar toilet en [[boenwal|wasgelegenheid]]. Soms werd er zelfs nog drinkwater uit betrokken. Dat hierdoor epidemieën ontstonden was niet verwonderlijk. Het zijn vooral de artsen geweest die zich inspanden voor de demping. Het besluit om de wegsloot langs de [[Westzijde]] (de Molenbuurt) te dempen werd in 1853 genomen. Het werk werd in 1857 voltooid. Nadien volgden de meeste sloten langs de paden.  Over smaak valt niet te twisten, ook niet over die van Van der Aa. Hoe anders zou het esthetisch oordeel nu luiden als in de Westzijde wegsloot, bruggen en houten huisjes gehandhaafd waren gebleven! Natuurlijk was het dempen van de wegsloot en van de meeste sloten langs en tussen de paden noodzakelijk, niet om de stad een stedelijker aanzien te verlenen maar vooral uit hygiënisch oogpunt. De sloten dienden immers tot vuilnisbelt, openbaar toilet en [[boenwal|wasgelegenheid]]. Soms werd er zelfs nog drinkwater uit betrokken. Dat hierdoor epidemieën ontstonden was niet verwonderlijk. Het zijn vooral de artsen geweest die zich inspanden voor de demping. Het besluit om de wegsloot langs de [[Westzijde]] (de Molenbuurt) te dempen werd in 1853 genomen. Het werk werd in 1857 voltooid. Nadien volgden de meeste sloten langs de paden. 
Regel 115: Regel 115:
 De grondslagen voor de economische ontwikkeling van Zaandam zijn in de 17e eeuw gelegd. De ontwikkelingen tot het jaar van de samenvoeging, 1811, zijn behandeld onder de trefwoorden [[Oostzaandam]] en [[Westzaandam]].  De grondslagen voor de economische ontwikkeling van Zaandam zijn in de 17e eeuw gelegd. De ontwikkelingen tot het jaar van de samenvoeging, 1811, zijn behandeld onder de trefwoorden [[Oostzaandam]] en [[Westzaandam]]. 
  
-Door de eigen haven en de nabijheid van Amsterdam was de gemeente in een bevoorrechte positie en kon de 17e-eeuwse opbloei in het vierde kwart van de 19e eeuw min of meer worden herhaald. Na de [[franse|Franse tijd]] duurde het lang voordat de economie zich kon herstellen. De Zaanse moleneigenaren gingen laat gebruik maken van de nieuwe energiebron [[stoomkracht|stoom]]. Mede daardoor kwam de Zaanse economie pas in de jaren tachtig van de 19e eeuw weer goed op gang, ook de Zaandamse. Het was de tijd dat de grote voedingsmiddelen-industrieën langs de Zaan verrezen, de [[pellerij|rijstpellerijen]] vooral, maar ook een bedrijf als [[verkade3|Verkade]] en [[cacaoindustrie|cacaofabrieken]]. In dezelfde tijd of iets 1ater werd ook de basis gelegd voor de latere grootwinkelbedrijven, waarvan [[ahold|Ahold]] tot grote internationale expansie kwam. +Door de eigen haven en de nabijheid van Amsterdam was de gemeente in een bevoorrechte positie en kon de 17e-eeuwse opbloei in het vierde kwart van de 19e eeuw min of meer worden herhaald. Na de [[franse_tijd|Franse tijd]] duurde het lang voordat de economie zich kon herstellen. De Zaanse moleneigenaren gingen laat gebruik maken van de nieuwe energiebron [[stoomkracht|stoom]]. Mede daardoor kwam de Zaanse economie pas in de jaren tachtig van de 19e eeuw weer goed op gang, ook de Zaandamse. Het was de tijd dat de grote voedingsmiddelen-industrieën langs de Zaan verrezen, de [[pellerij|rijstpellerijen]] vooral, maar ook een bedrijf als [[verkade_fabrieken|Verkade]] en [[cacaoindustrie|cacaofabrieken]]. In dezelfde tijd of iets 1ater werd ook de basis gelegd voor de latere grootwinkelbedrijven, waarvan [[ahold|Ahold]] tot grote internationale expansie kwam. 
  
 Zaandam was lange tijd afhankelijk geweest van de [[houthandel|houthandel]] en -[[houtzagerij|zagerij]] en van bedrijvigheid die in het spoor daarvan was ontstaan, zoals de [[scheepsbouw|scheepsbouw]]. Deze 'monocultuur' maakte de Zaanse economie kwetsbaar. Na 1811 bleef aanvankelijk ook het molenbedrijf van groot belang. In  1851 stonden er nog 192 molens in de gemeente: 82 zaagmolens, 60 oliemolens, 34 pelmolens en verder een kleiner aantal verf- en andere molens. Hun producten werden voor een deel naar het buitenland geëxporteerd. Het aantal daarbij betrokken kooplieden en handelaren was niet gering. Nog in 1811 is een overzicht van de mannelijke beroepsbevolking (van 21 jaar en ouder) opgemaakt. Van de 2065 werkenden, waren er, toen al, 217 betrokken bij de handel. Alleen de categorie arbeiders was met 798 personen nog aanzienlijk groter. Verkeer (121), landbouw (109), bouwbedrijven (106) en houtbewerking (104) waren ook van belang.  Zaandam was lange tijd afhankelijk geweest van de [[houthandel|houthandel]] en -[[houtzagerij|zagerij]] en van bedrijvigheid die in het spoor daarvan was ontstaan, zoals de [[scheepsbouw|scheepsbouw]]. Deze 'monocultuur' maakte de Zaanse economie kwetsbaar. Na 1811 bleef aanvankelijk ook het molenbedrijf van groot belang. In  1851 stonden er nog 192 molens in de gemeente: 82 zaagmolens, 60 oliemolens, 34 pelmolens en verder een kleiner aantal verf- en andere molens. Hun producten werden voor een deel naar het buitenland geëxporteerd. Het aantal daarbij betrokken kooplieden en handelaren was niet gering. Nog in 1811 is een overzicht van de mannelijke beroepsbevolking (van 21 jaar en ouder) opgemaakt. Van de 2065 werkenden, waren er, toen al, 217 betrokken bij de handel. Alleen de categorie arbeiders was met 798 personen nog aanzienlijk groter. Verkeer (121), landbouw (109), bouwbedrijven (106) en houtbewerking (104) waren ook van belang. 
Regel 131: Regel 131:
 Er ontstonden echter ook kleinere en middelgrote bedrijven, die in een aantal gevallen een snelle groei vertoonden. Daarbij kan een verheugend grote differentiatie worden geconstateerd; de in de 19e eeuw nog eenzijdig genoemde industrie vertoont anno 1991 veel meer verscheidenheid. Het bedrijfsleven in zijn geheel is meer dan ooit aangewezen op snelle bereikbaarheid, en niet alleen die uit de naaste omgeving. De infrastructuur, directe aansluitingen op het net van grote autowegen, snelle treinverbindingen en goede bereikbaarheid van de internationale luchthaven op korte afstand zijn onderwerpen waarop bedrijfsleven en overheid gezamenlijk de aandacht gericht houden.  Er ontstonden echter ook kleinere en middelgrote bedrijven, die in een aantal gevallen een snelle groei vertoonden. Daarbij kan een verheugend grote differentiatie worden geconstateerd; de in de 19e eeuw nog eenzijdig genoemde industrie vertoont anno 1991 veel meer verscheidenheid. Het bedrijfsleven in zijn geheel is meer dan ooit aangewezen op snelle bereikbaarheid, en niet alleen die uit de naaste omgeving. De infrastructuur, directe aansluitingen op het net van grote autowegen, snelle treinverbindingen en goede bereikbaarheid van de internationale luchthaven op korte afstand zijn onderwerpen waarop bedrijfsleven en overheid gezamenlijk de aandacht gericht houden. 
  
-Zie ook: [[Economische]] geschiedenis, de paragrafen 3.1.1.. 3.1.3.. 3.2.2.. 3.2.3.. 3.4.. 3.5.1., 3.5.3., 3.6.1. tot en met 3.6.12., 3.7.2., 3.7.3., 3.8.1. tot en met 3.8.4.. 3.9.1. tot en met 3.9.5., 3.10.l. tot en met 3.105.. 3.1 1. en +Zie ook: [[eco:start|Economische geschiedenis]], de paragrafen [[eco:economische_ontwikkeling_na_1800#stagnatie_armoede|3.1.1.]][[eco:economische_ontwikkeling_na_1800#factoren_die_economisch_herstel_vertraagden|3.1.3.]][[eco:economische_ontwikkeling_na_1800#land-_en_spoorwegen|3.2.2]].. [[eco:economische_ontwikkeling_na_1800#instellingen_van_economisch_nut|3.2.3.]][[eco:economische_ontwikkeling_na_1800#ontwikkeling_van_landbouw_en_visserij|3.4.]]. 3.5.1., 3.5.3., 3.6.1. tot en met 3.6.12., 3.7.2., 3.7.3., 3.8.1. tot en met 3.8.4.. 3.9.1. tot en met 3.9.5., 3.10.l. tot en met 3.105.. 3.1 1. en 
  
 [[Economische]] structuur 2.2. tot en met 2.5.  [[Economische]] structuur 2.2. tot en met 2.5. 
Regel 151: Regel 151:
    * Zaanstreek in cijfers, Zaandam 1975.      * Zaanstreek in cijfers, Zaandam 1975.  
  
-<WRAP tabs>+<page-header> 
 +=== Andere plaatsen: === 
 +</page-header> 
 + 
 +<nav type="pills" justified="true">
   * [[Assendelft]]   * [[Assendelft]]
   * [[Jisp]]   * [[Jisp]]
-  * [[Krommenie]] 
   * [[Knollendam]]   * [[Knollendam]]
 +  * [[Koog]]
 +  * [[Krommenie]]
 +  * [[Krommeniedijk]]
 +</nav>
 +<nav type="pills" justified="true">
   * [[Westzaan]]   * [[Westzaan]]
 +  * [[Wormer]]
   * [[Wormerveer]]   * [[Wormerveer]]
   * [[Oostzaan]]   * [[Oostzaan]]
   * [[Zaandam]]   * [[Zaandam]]
   * [[Zaandijk]]   * [[Zaandijk]]
-</WRAP>+</nav>
  
      
  • /home/zaanwiki/domains/zaanwiki.nl/private_html/encyclopedie/data/attic/zaandam.1521068700.txt.gz
  • Laatst gewijzigd: 2020/09/06 18:21
  • (Externe bewerking)
  • Momenteel in gebruik door: zaanlander