Dit is een oude revisie van het document!


Overkoepelende stichting van sociale en culturele verenigingen en organisaties in Zaandam, die na de Tweede Wereldoorlog werd opgericht. Zoals onder het trefwoord Gemeenschapplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGemeenschap

Aanduiding van overkoepelende organen van het Zaanse verenigingsleven, die na 1945 in de meeste gemeenten ontstonden. De 'gemeenschappen', die ook elders in het land ontstonden, waren een uiting van de in de Tweede Wereldoorlog gegroeide behoefte om sociale scheidslijnen te verminderen. Daarom wilde men tot samenwerking komen van de talloze sociale en culturele organisaties en verenigingen. Bovendien was het oogmerk de 'burgerzin' te bevorderen.
is aangegeven, ontstond na de bevrijding in 1945 in vele gemeenten de behoefte om de in de bezettingsjaren gegroeide nieuwe gemeenschapszin om te zetten in een vaste samenwerking van de sociale en culturele verenigingen en organisaties.

Zaandam heeft daarbij het spits afgebeten en gold met de ZG (zoals de bekende afkorting was) geruime tijd als hét landelijke voorbeeld van een geslaagde bundeling. Het was de burgemeester van Zaandam, J. in 't Veldplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVeld, Joris in 't

Dubbeldam, 5 juli 1895 - Den Haag, 15 februari 1981

mr. dr. Joris in 't Veld, burgemeester van Zaandam (1937-1941 en 1945-1948), Eerste Kamerlid (voor en na de Tweede Wereldoorlog en 1952-1964), minister van wederopbouw en volkshuisvesting (1948-1952), hoogleraar in Leiden (1957-1965), Rector Magnificus Vrije Universiteit in Amsterdam (1959-1960), lid Raad van State (1964-1970).
, die in juni 1945 het initiatief nam en de geestelijke inspirator was bij de oprichting van de ZG als samenwerkingsorgaan van de verenigingen en als instituut voor de bevordering van de burgerzin. Hij was bovendien tot 1948 de eerste voorzitter.

De ZG, waarbij zich op het hoogtepunt bijna 250 organisaties hadden aangesloten, werd van meet af opgedeeld in een culturele- en een sociale afdeling. De culturele afdeling werd weer verdeeld in een tiental 'seeties', voor muziek, sport, amateurtoneel, jeugd, natuur, cursussen en vorming. Een eigen kantoor en eigen beroepskrachten vormden de onmisbare basis. De sociale afdeling hield zich bezig met maatschappelijke adviezen aan burgers, de samenwerking van sociale organisaties (circa 40) en eigen sociale activiteiten. De culturele secties en werkcommissies waren onuitputtelijk in het organiseren van gezamenlijke activiteiten.

De ZG vervulde ook een brugfunctie voor de gemeente, wat ook wel bleek uit het feit dat wethouder M.J. Hilleplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHille, Rinus

(Koog aan de Zaan, 16 januari 1913 - Wormerveer, 29 november 1976)

Marinus Jacobus (Rinus) Hille, wethouder en loco-burgemeester (PvdA) van Zaandam, laatste burgemeester van Wormerveer, lid van Provinciale Staten en lid van de gemeenteraad van Zaanstad. Rinus Hille was één van de bijzondere voorbeelden van emancipatie door de arbeidersbeweging. Hij kwam uit een arbeidersgezin, doorliep alleen de lagere school en ging werken als tuinman. Door zelfstudie wist hij zich te ontwikkelen…
vijftien jaar voorzitter is geweest en dat het bureau door de gemeente werd gefinancierd. In de loop der jaren heeft de ZG vele initiatieven ontplooid en is er een indrukwekkende lijst ontstaan van instellingen en organisaties, die hun bestaan geheel of zijdelings te danken hebben aan dit stuwende orgaan, waaronder enkele monumenten voor de gevallenen 1940-45, theater De Speeldoosplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSpeeldoos, de

Schouwburg-concertzaal aan de Vincent van Goghweg in Zaandam, met ongeveer 700 zitplaatsen, opende haar deuren op 2 januari 1970 na een bouwperiode van drie jaar. De officiële opening geschiedde door mr. F.J. Kranenburg, commissaris van de Koningin in Noord-Holland, door het mechaniek van een speeldoos in werking te stellen. Er was muziek van het Radio Promenade Orkest o.l.v. Jan Schaap.
, de Sportraadplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSportraad

Adviesorgaan van het gemeentebestuur van Zaanstad op het gebied van sportzaken. De Sportraad, waarin vertegenwoordigers uit de Zaanse sportwereld, werd in 1978 geïnstalleerd. In 1974, kort na de vorming van Zaanstad, werd een commissie opgericht met de taak B&W te adviseren over de mogelijkheden tot instelling van een sportraad. Nog in datzelfde jaar werd door de commissie het advies uitgebracht een dergelijke raad in te stellen.
, het Zaans Muziek Overleg, het Zaans Centrum voor Amateurtoneel, de uitgifte van het Cultureel Jongeren Paspoort (CJP), de instelling van de Cultuurprijsplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigCultuurprijs

Zie: Culturele prijzen gemeente Zaanstad prijzen.
het Filmhuis, het creativiteitscentrum Komma, Kreativiteitscentrumplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKomma, Kreativiteitscentrum

In 1974 opgericht centrum te Zaandam, waar in het kader van creatieve vorming cursussen worden gegeven in een groot aantal kunstzinnige vaardigheden, zoals schilderen, tekenen, aquarelleren, beeldhouwen, keramiekvervaardiging, textiele werkvormen, dramatische expressie enzovoort.
, de volksuniversiteitplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVolksuniversiteit Zaanstreek

Instelling met als doel het organiseren van cursorisch onderwijs aan volwassenen. De eerste volksuniverstiteiten zijn vermoedelijk in België ontstaan, waar ze al aan het eind van de 19e eeuw voorkwamen. Vooral in Duitsland, waar men omstreeks 1910 met dit werk begon, nam het geven van onderwijs aan volwassenen een grote vlucht. In Nederland werd de eerste volksuniversiteit in 1913 opgericht te Amsterdam, op initiatief van prof. dr. S.R. Steinmetz. Het voorbeeld werd…
, de uitleen van beeldende kunst (zie: Zienagoogplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZienagoog

Expositie- en kunstuitleencentrum, ooit gevestigd aan de Westzijde 39 te Zaandam, daarvoor in de voormalige Synagoge aan de Gedempte Gracht in Zaandam.

De voorgeschiedenis van Stichting de Zienagoog nam een aanvang in Zaandijk, waar in het door Wim Krijt beheerde
) en het kindervakantiewerk Toe Doe.

Herstructurering

De jaren zestig brachten een herstructurering teweeg. Eerst kwam er een splitsing in twee nieuwe organen, te weten de stichting Samenlevingsopbouw, die zich richtte op sociale wijkopbouw in nieuwe Zaandamse wijken (Poelenburg, Vijfhoek, Kogerveld), en de stichting voor Sociaal en Kultureel Werk, die het andere bestaande werk overnam. Daarboven stond een koepelstichting. Mede onder invloed van rijkssubsidieregelingen werd in 1970 een andere structuur, meer losstaand van de ZG, ingevoerd.

Er ontstond een driedeling:
A. stichting Buurt- en Wijkwerk Zaandam, die in de nieuwe wijken ging opereren.
B. het stedelijke Welzijnsorgaan Zaandam, dat tot taak had het algemene welzijnsbeleid en -werk te stimuleren.
C. de overgebleven ZG, die haar taak hoopte over te dragen aan zogenaamde functionele raden, met name aan een Zaanse culturele raad met door de gemeente toegekende bevoegdheden. Ondanks vele pogingen, waaronder genoemd moet worden het verschijnen van het Kultuurplan voor Zaanstad in 1974, stapte het gemeentebestuur van Zaanstad van de gedachte van dergelijke functionele raden af met uitzondering van de instelling van een Sportraad.

Zonder overeenstemming met de gemeente was verder gaan op deze weg uitgesloten. Toen in 1979 een geheel ander centraal orgaan, het Ondersteuningsinstituut Welzijnswerk Zaanstadplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigOndersteuningsinstituut Welzijnswerk Zaanstad

Inmiddels opgeheven stichting, met als doelstelling het wegwijs maken van groepen verenigingen en particulieren in het woud van gemeentelijke subsidieregels. Het instituut (opgericht 1979) kende een lange voorgeschiedenis. Organen als de Zaandamse Gemeenschap en het Welzijnsorgaan Zaandam waren het voorgegaan.
Welzijnswerk Zaanstad ontstond, moest de Zaandamse Gemeenschap haar oude doelstelling na 34 jaar opgeven. Het kantoor en het personeel werden aan het nieuwe instituut overgedragen en er kwam een einde aan de samenwerking van verenigingen binnen de ZG, welke organisatie wel bleef bestaan, maar zich beperkte tot enkele specifieke activiteiten in het sociaal-culturele vlak.

Na J. in 't Veld fungeerden achtereenvolgens als voorzitters A. Stoffels, Toonplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigStoffels, Toon

Haarlem, 1907 - Zaandam, 1984

Antonius (Toon) Stoffels, raadslid en wethouder in Zaandam voor de PvdA. Toon Stoffels sloot zich op 18-jarige leeftijd aan bij de SDAP. Direct na de oorlog werd hij actief in de toen opgerichte PvdA, terwijl hij zich ook inzette voor de Gezinszorg en de
, F.C.A. Gebhard, M.J. Hilleplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHille, Rinus

(Koog aan de Zaan, 16 januari 1913 - Wormerveer, 29 november 1976)

Marinus Jacobus (Rinus) Hille, wethouder en loco-burgemeester (PvdA) van Zaandam, laatste burgemeester van Wormerveer, lid van Provinciale Staten en lid van de gemeenteraad van Zaanstad. Rinus Hille was één van de bijzondere voorbeelden van emancipatie door de arbeidersbeweging. Hij kwam uit een arbeidersgezin, doorliep alleen de lagere school en ging werken als tuinman. Door zelfstudie wist hij zich te ontwikkelen…
, L. Koops, W.J. Prud'homme van Reineplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigPrud'homme van Reine, dr. Willem Jeremias

Willemstad N-B 27 oktober 1908 - Zaandam 21 mei 1996

Leraar aan het Zaanlands Lyceum te Zaandam, bestuurder van een groot aantal natuurbeschermingsorganisaties, voorzitter Zaandamse Gemeenschap, auteur/bewerker van een twintigtal voornamelijk schoolboeken.
en J. de Jong. Als penningmeester fungeerde meer dan 40 jaar D.H. van Onselderplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigOnselder, Dirk Hendricus van

Amsterdam 6 oktober 1906 - Zaandam 8 december 2004

Bestuurlid van een groot aantal maatschappelijke organisaties. Dick van Onselder werd in 1931 filiaalchef van de Arbeiderspers-boekhandel te Zaandam. In de oorlog zorgde hij voor de verspreiding van het illegale blad Paraat in Oostzaan en Zaandam. Na de oorlog raakte hij bij een aantal maatschappelijke organisaties betrokken als mede-oprichter van Humanitas Zaanstreek en de
. De dagelijkse leiding berustte bij J. Voorthuizenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVoorthuizen, Johannes (Jan)

Rotterdam 11 maart 1913 - Zaandam 1987

Secretaris van de Zaandamse Gemeenschap, eerste voorlichter van Zaandam, directeur Voorlichting Zaanstreek (later: Zaanstad). Jan Voorthuizen kwam in 1919 in Zaandam wonen en werd daar op 15-jarige leeftijd jongste bediende bij
(1945-1960), die de ZG feitelijk vorm heeft gegeven, J.G. Wijnbeek (1960-1969), P. Jongepier (1969-1971) en P.N. Helslootplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHelsloot, Pieter Nicolaas

(Amsterdam 1929)

Directeur van het Ondersteuningsinstituut, met voorts een groot aantal maatschappelijke activiteiten, als ook auteur. Pieter Helsloot werkte na zijn HBS-opleiding op het ministerie van onderwijs, kunsten en wetenschappen in Den Haag en bij de
(1972-1979).

P.N. Helsloot

Bronnen: Jaarverslagen 1945-1979. Archief Zaandamse Gemeenschap 1945-1969 (met inventaris) en 1970-1981, ondergebracht bij het Gemeente Archief Zaanstad.

  • /home/zaanwiki/domains/zaanwiki.nl/private_html/encyclopedie/data/attic/zaandamse.1473544692.txt.gz
  • Laatst gewijzigd: 2020/09/06 17:40
  • (Externe bewerking)