zeildoekweverij

Verschillen

Dit geeft de verschillen weer tussen de geselecteerde revisie en de huidige revisie van de pagina.

Link naar deze vergelijking

Beide kanten vorige revisie Vorige revisie
Volgende revisie
Vorige revisie
Volgende revisie Beide kanten volgende revisie
zeildoekweverij [2017/06/22 13:44]
zaanlander ↷ Links aangepast vanwege een verplaatsing
zeildoekweverij [2017/10/05 22:58]
zaanlander
Regel 10: Regel 10:
 === Zeildoek === === Zeildoek ===
  
-Het Zaanse zeildoek werd geweven van voorbewerkte en tot garen gesponnen hennepvezels. Aanvankelijk werd de hennep ingevoerd uit de Lopiker-, Krimpener- en Alblasserwaard, waar dit gewas in de 17e eeuw werd geteeld in verband met de winning van hennepolie. De stengels, het hennepstro, waren een nevenproduct dat door Zaanse rolreders werd gekocht. In zogenoemde beukmolens, ([[hennepklopperij|hennepkloppers]]werden deze stengels vervezeld. Vervolgens werden de vezels door hekelaars gekamd en van ongerechtigheden ontdaan, waarna bewerking in een ziedhuis volgde. Hier kookte men de hennepvezels onder toevoeging van potas (zie: [[Potasbranderij]]).+Het Zaanse zeildoek werd geweven van voorbewerkte en tot garen gesponnen hennepvezels. Aanvankelijk werd de hennep ingevoerd uit de Lopiker-, Krimpener- en Alblasserwaard, waar dit gewas in de 17e eeuw werd geteeld in verband met de winning van hennepolie. De stengels, het hennepstro, waren een nevenproduct dat door Zaanse rolreders werd gekocht. In zogenoemde beukmolens of [[hennepklopperij|hennepkloppers]] werden deze stengels vervezeld. Vervolgens werden de vezels door hekelaars gekamd en van ongerechtigheden ontdaan, waarna bewerking in een ziedhuis volgde. Hier kookte men de hennepvezels onder toevoeging van potas in de [[Potasbranderij]].
  
-Na dit feitelijke 'logen' (met een tweeledig doel: de stugheid van de vezel verminderde en de hennep werd ontkleurd, vrijwel witwerden vezels tot garen gesponnen en geweven. Teruggevonden 19-eeuwse monsters zeildoek, zowel 'grauw doekals het veel duurdere, witte 'Hollands doek', leren dat het eindproduct toen nog tot een halve centimeter dik was. Voor scheeps- en molenzeilen was doek van grote dichtheid en sterkte gewenst.+Na dit feitelijke logenmet een tweeledig doel: de stugheid van de vezel verminderde en de hennep werd ontkleurd, vrijwel witwerden vezels tot garen gesponnen en geweven. Teruggevonden 19-eeuwse monsters zeildoek, zowel grauw doek als het veel duurdere, witte Hollands doek, leren dat het eindproduct toen nog tot een halve centimeter dik was. Voor scheeps- en molenzeilen was doek van grote dichtheid en sterkte gewenst.
 === Rolrederij === === Rolrederij ===
  
-Voortbouwend op de veronderstelling dat de vraag vanuit de Zaandamse scheepsbouw aan het begin van de 17e eeuw leidde tot gebruikmaking van de kennis van de thuiswevende boeren, ligt het voor de hand dat de productie van zeildoek moest worden georganiseerd. Het weven was nog volledig handwerk en vroeg veel tijd. Tien rollen zeildoek, elk van 50 ellen (34 m) vergden van een thuiswever gemiddeld een jaar hard werken. Gezien de grote behoefte aan zeildoek moesten er vele thuiswerkers worden ingeschakeld. De grote zeilschepen voerden een oppervlakte van honderden vierkante meters aan zeilen en bijzeilen. Bij de binnenvaart en in mindere mate de molens groeide eveneens de vraag naar het product.+Voortbouwend op de veronderstelling dat de vraag vanuit de Zaandamse scheepsbouw aan het begin van de 17e eeuw leidde tot gebruikmaking van de kennis van de thuiswevende boeren, ligt het voor de hand dat de productie van zeildoek moest worden georganiseerd. Het weven was nog volledig handwerk en vroeg veel tijd. Tien rollen zeildoek, elk van 50 ellen of 34 meter lengte vergden van een thuiswever gemiddeld een jaar hard werken. Gezien de grote behoefte aan zeildoek moesten er vele thuiswerkers worden ingeschakeld. De grote zeilschepen voerden een oppervlakte van honderden vierkante meters aan zeilen en bijzeilen. Bij de binnenvaart en in mindere mate de molensgroeide eveneens de vraag naar het product.
  
-Als schakel tussen vraag en aanbod was de rolrederij onmisbaar. De rolreders organiseerden niet alleen de productie, zij kochten de grondstoffen in en begeleidden verder alle fasen van het vervaardigingsproces. Woudt somt achtereenvolgens op (hier in verkorte weergave): 'De rolreders moeten wel duizendpoten zijn geweest om zich met alle aspecten te kunnen bemoeien. Om hun werkzaamheden nog even te repeteren: -zij kochten de te velde staande hennep; -zij organiseerden het transport en waren betrokken bij de beurtveren met het Lekgebied; -zij organiseerden de vervezeling in de hennepkloppers, die zij doorgaans in panenrederij exploiteerden; -zij distribueerden de hennep over de voor hen werkende hekelaars; -zij exploiteerden de ziedhuizen, die ten dele ook als spinnerij waren ingericht; -zij lieten het garen ten dele elders spinnen (archiefonderzoek leerde dat de rolreders contacten onderhielden met tientallen spinhuizen, verspreid door het hele land); -zij hadden elk op z'n minst tientallen thuiswevers in dienst (Woudt berekende een 18-eeuws gemiddelde van 60 thuiswevers per rolreder); -zij zorgden voor kwaliteits- en kwantiteitsbewaking (de thuiswevers trachtten dikwijls minder doek op een rol te winden of door losser weven meer productie te bereiken): op hun aandringen waren daartoe door de plaatselijke overheid onafhankelijke rollemeters aangesteld; -niet de geringste taak was het vinden van afnemers in binnen- en buitenland'.+Als schakel tussen vraag en aanbod was de rolrederij onmisbaar. De rolreders organiseerden niet alleen de productie, zij kochten de grondstoffen in en begeleidden verder alle fasen van het vervaardigingsproces. Woudt somthier in verkorte weergave, achtereenvolgens op: 'De rolreders moeten wel duizendpoten zijn geweest om zich met alle aspecten te kunnen bemoeien. Om hun werkzaamheden nog even te repeteren:  
 +  * -zij kochten de te velde staande hennep;  
 +  * -zij organiseerden het transport en waren betrokken bij de beurtveren met het Lekgebied;  
 +  * -zij organiseerden de vervezeling in de hennepkloppers, die zij doorgaans in panenrederij exploiteerden;  
 +  * -zij distribueerden de hennep over de voor hen werkende hekelaars;  
 +  * -zij exploiteerden de ziedhuizen, die ten dele ook als spinnerij waren ingericht;  
 +  * -zij lieten het garen ten dele elders spinnen, zo bleek uit archiefonderzoek dat leerde dat de rolreders contacten onderhielden met tientallen spinhuizen, verspreid door het hele land;  
 +  * -zij hadden elk op z'n minst tientallen thuiswevers in dienst. Klaas Woudt berekende een 18-eeuws gemiddelde van 60 thuiswevers per rolreder;  
 +  * -zij zorgden voor kwaliteits- en kwantiteitsbewaking. De thuiswevers trachtten dikwijls minder doek op een rol te winden of door losser weven meer productie te bereiken. Op hun aandringen waren daartoe door de plaatselijke overheid onafhankelijke rollemeters aangesteld;  
 +  * -zij hadden de niet geringe taak afnemers te vinden in binnen- en buitenland'.
 === Omvang productie === === Omvang productie ===
  
Regel 26: Regel 35:
 Samen vormen zij een ongeteld, maar indrukwekkend aantal betrokkenen in vooral Krommenie, Krommeniedijk en Assendelft. Dorpen die in economisch opzicht, afgezien van de veehouderij, vrijwel geheel van de zeildoeknijverheid afhankelijk waren. En dat enkele honderden jaren achtereen. Nogmaals, van de 17e-eeuwse productie is niets bekend. Gezien het feit dat de Zaanse scheepsbouw zich in die eeuw snel ontwikkelde, mag worden aangenomen dat er toen al een aanzienlijke productie zal hebben plaatsgehad. Ook als er rekening wordt gehouden met een aanloopperiode van onbekende duur, waarin de vervaardiging van zeildoek moest worden geleerd en georganiseerd. Samen vormen zij een ongeteld, maar indrukwekkend aantal betrokkenen in vooral Krommenie, Krommeniedijk en Assendelft. Dorpen die in economisch opzicht, afgezien van de veehouderij, vrijwel geheel van de zeildoeknijverheid afhankelijk waren. En dat enkele honderden jaren achtereen. Nogmaals, van de 17e-eeuwse productie is niets bekend. Gezien het feit dat de Zaanse scheepsbouw zich in die eeuw snel ontwikkelde, mag worden aangenomen dat er toen al een aanzienlijke productie zal hebben plaatsgehad. Ook als er rekening wordt gehouden met een aanloopperiode van onbekende duur, waarin de vervaardiging van zeildoek moest worden geleerd en georganiseerd.
  
-Wel is er door dr. J. Zeeman een lijst samengesteld van de Krommenieër productie over de jaren 1725 tot 1862, gepubliceerd in het 'Staatkundig en Staathuishoudkundig Jaarboekje' over 1863. Het daarin vermelde aantal geproduceerde rollen wisselde uiteraard van jaar tot jaar. Het beliep in 1725 33.271 rollen en werd voor 1862 geschat op 23.000 a 24.000. In de [[Franse]] tijd en vlak daarna, zoals bekend een periode van zware depressie, daalde het aantal tot een minimum van 4488 (1812). Het jaargemiddelde over de jaren 1725 tot 1765, de meest productieve periode, komt uit op ruim 26.000 rollen zeildoek per jaar, dat wil zeggen: jaarlijks een baan zeildoek van 900 kilometer lengte, geweven door handwerkers in huiskamers, boerenschuren en kaatsen in Krommenie en naaste omgeving.+Wel is er door dr. J. Zeeman een lijst samengesteld van de Krommenieër productie over de jaren 1725 tot 1862, gepubliceerd in het 'Staatkundig en Staathuishoudkundig Jaarboekje' over 1863. Het daarin vermelde aantal geproduceerde rollen wisselde uiteraard van jaar tot jaar. Het beliep in 1725 33.271 rollen en werd voor 1862 geschat op 23.000 a 24.000. In de [[Franse]] en vlak daarna, zoals bekend een periode van zware depressie, daalde het aantal in 1812 tot een minimum van 4488. Het jaargemiddelde over de jaren 1725 tot 1765, de meest productieve periode, komt uit op ruim 26.000 rollen zeildoek per jaar, dat wil zeggen: jaarlijks een baan zeildoek van 900 kilometer lengte, geweven door handwerkers in huiskamers, boerenschuren en kaatsen in Krommenie en naaste omgeving.
  
 Tegen een weefloon van niet meer dan enkele guldens per week, als er flink werd doorgewerkt. Onder de thuiswerkers heerste soms schrijnende armoede. De breedte van het doek was afhankelijk van de getouwbreedte, die zeker in het begin niet was gestandaardiseerd en naar schatting varieerde van 60 tot 80 centimeter. Eerst bij de machinale weverij werd een standaardrolbreedte gehanteerd. Het doek was zeer zwaar. Pas tijdens de Eerste Wereldoorlog is in de Verenigde Staten veel dunner en lichter zeil- en tentdoek ontwikkeld, later verder verfijnd. Eerder is al opgemerkt dat 19e-eeuwse monsters een dikte tot een halve centimeter hebben. Tegen een weefloon van niet meer dan enkele guldens per week, als er flink werd doorgewerkt. Onder de thuiswerkers heerste soms schrijnende armoede. De breedte van het doek was afhankelijk van de getouwbreedte, die zeker in het begin niet was gestandaardiseerd en naar schatting varieerde van 60 tot 80 centimeter. Eerst bij de machinale weverij werd een standaardrolbreedte gehanteerd. Het doek was zeer zwaar. Pas tijdens de Eerste Wereldoorlog is in de Verenigde Staten veel dunner en lichter zeil- en tentdoek ontwikkeld, later verder verfijnd. Eerder is al opgemerkt dat 19e-eeuwse monsters een dikte tot een halve centimeter hebben.
Regel 43: Regel 52:
 Voor de werkgelegenheid in Krommenie en naaste omgeving had de geleidelijke achteruitgang van de weverijnijverheid minder ernstige gevolgen dan men zou verwachten. Toen de bedrijfstak zich mechaniseerde konden vele thuiswerkers emplooi vinden bij de opkomende [[sigarenmakerij]] in het dorp. Kort daarna ontstond in Krommenie de [[blikemba|blikemballage]]-industrie die aan velen werk bood. En tenslotte zou in 1899 de linoleumfabriek, tegenwoordig [[Forbo|Forbo Krommenie BV]], worden gesticht, een industrie van internationale allure, die feitelijk uit de weverij voortkwam en zijn snelle groei dankte aan het zakelijk inzicht van een rolreders- en zeildoekweversgeslacht. Voor de werkgelegenheid in Krommenie en naaste omgeving had de geleidelijke achteruitgang van de weverijnijverheid minder ernstige gevolgen dan men zou verwachten. Toen de bedrijfstak zich mechaniseerde konden vele thuiswerkers emplooi vinden bij de opkomende [[sigarenmakerij]] in het dorp. Kort daarna ontstond in Krommenie de [[blikemba|blikemballage]]-industrie die aan velen werk bood. En tenslotte zou in 1899 de linoleumfabriek, tegenwoordig [[Forbo|Forbo Krommenie BV]], worden gesticht, een industrie van internationale allure, die feitelijk uit de weverij voortkwam en zijn snelle groei dankte aan het zakelijk inzicht van een rolreders- en zeildoekweversgeslacht.
  
-Zie ook: [[Economische]] geschiedenis 1.2.2., 2.5.2.. 3.5.1.+Zie ook: [[eco:economische_ontwikkeling_voor_1580#haringvaart_oostzeevaart|Economische geschiedenis 1.2.2]][[eco:economische_ontwikkeling_1580-1800#zeildoekweverij_hennepklopperij_rolrederij|2.5.2]]en [[eco:economische_ontwikkeling_na_1800#zeildoekweverij_touwslagerij|3.5.1]].
  
-Literatuur.' J. Honing Jansz. Jr.Geschiedenis der Zaanlanden. Haarlem 1849; S. [[Lootsma|Sipke Lootsma]]De geschiedenis der zeildoekweverij tot ongeveer 1860, in: Historische Studiën over de Zaanstreek II. Koog 1950[[K. Woudt|Klaas Woudt]]Van Canefas tot Coral, de geschiedenis van een Krommenieër familie-onderneming, Krommenie 1987.    +**Literatuur** 
 + 
 +  * [[honig_jacob_janszoon_jr|Jacob Honig Jansz. Jr.]] Geschiedenis der Zaanlanden. Haarlem 1849;  
 +  * [[Lootsma|Sipke Lootsma]]De geschiedenis der zeildoekweverij tot ongeveer 1860, in: Historische Studiën over de Zaanstreek II. Koog 1950
 +  * [[woudt_klaas|Klaas Woudt]]Van Canefas tot Coral, de geschiedenis van een Krommenieër familie-onderneming, Krommenie 1987.  
  • /home/zaanwiki/domains/zaanwiki.nl/private_html/encyclopedie/data/pages/zeildoekweverij.txt
  • Laatst gewijzigd: 2021/05/16 20:15
  • (Externe bewerking)