| Beide kanten vorige revisie
Vorige revisie
Volgende revisie
|
Vorige revisie
|
gezondheidszorg:gezondheidszorg_in_de_20e_eeuw [2016/10/04 21:26]
gert_jan [Ontwikkeling van welvaartsziekten] |
gezondheidszorg:gezondheidszorg_in_de_20e_eeuw [2024/02/29 07:31] (huidige)
zaanlander |
| | <nav type="pills" justified="true"> |
| | |
| <WRAP tabs> | |
| | |
| * [[Gezondheidszorg:start|Voorwoord]] | * [[Gezondheidszorg:start|Voorwoord]] |
| * [[gezondheidszorg:gezondheidszorg_voor_1800|Voor 1800]] | * [[gezondheidszorg:gezondheidszorg_voor_1800|Voor 1800]] |
| * [[gezondheidszorg:gezondheidszorg_19e_eeuw|19e eeuw]] | * [[gezondheidszorg:gezondheidszorg_19e_eeuw|19e eeuw]] |
| * [[gezondheidszorg:gezondheidszorg_in_de_20e_eeuw]] | * [[gezondheidszorg:gezondheidszorg_in_de_20e_eeuw|20e eeuw]] |
| | </nav> |
| | |
| </WRAP> | |
| ==== Gezondheidszorg in de 20e eeuw ==== | ==== Gezondheidszorg in de 20e eeuw ==== |
| === 3.1. Ontwikkelingen van het zorgsysteem in Nederland. === | === 3.1. Ontwikkelingen van het zorgsysteem in Nederland. === |
| |
| |
| De jaren '7O van de 20e eeuw kenmerkten zich bovendien in toenemende mate door het optreden van daadkrachtige verenigingen van patiënten die aan een ernstige specifieke ziekte lijden. Zij eisten, vaak met veel succes, uitbreiding van nieuwe geneeskundige inspanningen voor hun ziekte, bijvoorbeeld meer hartoperaties, meer niertransplantaties enzovoort. | De jaren '70 van de 20e eeuw kenmerkten zich bovendien in toenemende mate door het optreden van daadkrachtige verenigingen van patiënten die aan een ernstige specifieke ziekte lijden. Zij eisten, vaak met veel succes, uitbreiding van nieuwe geneeskundige inspanningen voor hun ziekte, bijvoorbeeld meer hartoperaties, meer niertransplantaties enzovoort. |
| |
| == Alternatieve genezers == | == Alternatieve genezers == |
| === 3.3.2. De tweede lijn === | === 3.3.2. De tweede lijn === |
| |
| (Vele van de hierachter gebruikte gegevens werden ontleend aan bijdragen van dr. K. van Walbeek). In 1919, bij de opening van het eerste 'Gemeentelijke Ziekenhuis', tevens polikliniek en GGD-gebouw (zie verder 2.3.2.), werd de specialistische geneeskunde in de Zaanstreek geïntroduceerd. De chirurg dr. P.H. van Rooyen werd directeur; de bekende Amsterdamse medicus/intemist dr. C.H. Delprat, weldra opgevolgd door dr. J. Goudsmit, was adjunct-directeur en internist en tevens hoofd van de afdeling interne en besmettelijke ziekten, die in 1922 werd geopend aan de Westerkerkstraat. | (Vele van de hierachter gebruikte gegevens werden ontleend aan bijdragen van Dr. K. van Walbeek). In 1919, bij de opening van het eerste 'Gemeentelijke Ziekenhuis', tevens polikliniek en GGD-gebouw (zie verder 2.3.2.), werd de specialistische geneeskunde in de Zaanstreek geïntroduceerd. De chirurg Dr. P.H. van Rooyen werd directeur; de bekende Amsterdamse medicus/internist Dr. C.H. Delprat, weldra opgevolgd door Dr. J. Goudsmit, was adjunct-directeur en internist en tevens hoofd van de afdeling interne en besmettelijke ziekten, die in 1922 werd geopend aan de Westerkerkstraat. |
| |
| Dr. H. Vos uit Alkmaar was van 1921 af zenuwarts; later praktizeerde ook de Amsterdamse oogarts dr. L.K. Wolff in Zaandam. Hij werd in 1928 benoemd tot hoogleraar hygiëne in Utrecht en opgevolgd door dr. A. Hagendoorn, de latere hoogleraar oogheelkunde aan de Universiteit van Amsterdam. De huidarts dr. W. Carol werkte in Zaandam tot hij in 1930 eveneens tot hoogleraar aan dezelfde universiteit werd benoemd. In Zaandam had hij de polikliniek voor besmettelijke ziekten overgenomen van de schoolarts. De kinderarts mevr. J.H.N. van Rooyen hield haar polikliniek ten huize van mevr. Keg-Lind in Zaandam. Dr. A. Rozendaal was de KNO-arts, dr. Th. B. Philips de vrouwenarts. Vrijwel al deze artsen, behalve chirurg en internist, praktizeerden slechts part-time in Zaandam. De eerste Zaandamse ziekeninrichtingen werden door de medische staf beschouwd als een tijdelijke huisvesting. In 1922 waren op beide locaties 24 chirurgische bedden, 40 interne en in de barakken 27 bedden besmettelijke ziekten. De internist was tevens psychiater-neuroloog, kinderarts, laboratorium-arts, röntgenoloog. De chirurg was belast met alle heelkundige ingrepen. Broeder C. van Dam was op vele gebieden hun zeer competente en toegewijde assistent in de operatiekamer, bij röntgenonderzoek, als gipsmeester, bij de EHBO en als ziekentransporteur, zonodig per rijwielbrancard naar Amsterdam. | Dr. H. Vos uit Alkmaar was van 1921 af zenuwarts; later praktizeerde ook de Amsterdamse oogarts Dr. L.K. Wolff in Zaandam. Hij werd in 1928 benoemd tot hoogleraar hygiëne in Utrecht en opgevolgd door Dr. A. Hagendoorn, de latere hoogleraar oogheelkunde aan de Universiteit van Amsterdam. De huidarts Dr. W. Carol werkte in Zaandam tot hij in 1930 eveneens tot hoogleraar aan dezelfde universiteit werd benoemd. In Zaandam had hij de polikliniek voor besmettelijke ziekten overgenomen van de schoolarts. De kinderarts mevr. J.H.N. van Rooyen hield haar polikliniek ten huize van mevr. Keg-Lind in Zaandam. Dr. A. Rozendaal was de KNO-arts, dr. Th. B. Philips de vrouwenarts. Vrijwel al deze artsen, behalve chirurg en internist, praktizeerden slechts part-time in Zaandam. De eerste Zaandamse ziekeninrichtingen werden door de medische staf beschouwd als een tijdelijke huisvesting. In 1922 waren op beide locaties 24 chirurgische bedden, 40 interne en in de barakken 27 bedden besmettelijke ziekten. De internist was tevens psychiater-neuroloog, kinderarts, laboratorium-arts, röntgenoloog. De chirurg was belast met alle heelkundige ingrepen. Broeder C. van Dam was op vele gebieden hun zeer competente en toegewijde assistent in de operatiekamer, bij röntgenonderzoek, als gipsmeester, bij de EHBO en als ziekentransporteur, zonodig per rijwielbrancard naar Amsterdam. |
| |
| Op 31 december 1931 werd het nieuwe, als zodanig fraai gebouwde Gemeente Ziekenhuis (GZ) aan de Frans Halsstraat betrokken. Er waren 102 algemene bedden en 26 voor besmettelijke ziekten in de permanente bakstenen barak. Dr. van Rooyen werd als chirurg weldra opgevolgd door dr. A. Kummer; deze vertrok in 1949 als hoogleraar Algemene Chirurgie naar de Gemeentelijke Universiteit van Amsterdam. De toenmalige vrouwenarts van het GZ, dr. A.L.C. Schmidt werd in 1950 hoogleraar aan de Rotterdamse Universiteit. In 1951 werd opnieuw een chirurg, dr. C. van Raalten, directeur; hij overleed in 1969, als eerste directeur van het juist voltooide Zaandamse Juliana Ziekenhuis. | Op 31 december 1931 werd het nieuwe, als zodanig fraai gebouwde [[:gemeenteziekenhuis_frans_halsstraat|Gemeente Ziekenhuis]] (GZ) aan de Frans Halsstraat betrokken. Er waren 102 algemene bedden en 26 voor besmettelijke ziekten in de permanente bakstenen barak. Dr. van Rooyen werd als chirurg weldra opgevolgd door Dr. A. Kummer; deze vertrok in 1949 als hoogleraar Algemene Chirurgie naar de Gemeentelijke Universiteit van Amsterdam. De toenmalige vrouwenarts van het GZ, Dr. A.L.C. Schmidt werd in 1950 hoogleraar aan de Rotterdamse Universiteit. In 1951 werd opnieuw een chirurg, Dr. C. van Raalten, directeur; hij overleed in 1969, als eerste directeur van het juist voltooide Zaandamse Juliana Ziekenhuis. |
| |
| == Een tweede Zaandams ziekenhuis == | == Een tweede Zaandams ziekenhuis == |
| Na de Tweede Wereldoorlog was het ziekenhuis inmiddels door twee Zweedse barakken en door aanbouw van een vleugel van onderzoek en verpleging van tbc-patiënten uitgebreid tot 210 bedden. De R.K. St. Jan Stichting begon in 1925 met het inrichten van een bescheiden verpleeghuis met 14 bedden, aan de Oostzijde in Zaandam; het was tevens wijkgebouw van de nieuwe afdeling Zaandam van het Wit-Gele Kruis. Veertien religieuzen verzorgden zowel het verpleeghuis als de wijkverpleging. Het St. Jan Ziekenhuis aan de Bloemgracht, tevens verzorgingstehuis voor Rooms-Katholieke bejaarden, opende 3 mei 1932 de deuren; er waren 72 ziekenhuisbedden. Dr. E.A. Immink werd directeur, tevens chirurg en vrouwenarts. Hij overleed in 1963. | Na de Tweede Wereldoorlog was het ziekenhuis inmiddels door twee Zweedse barakken en door aanbouw van een vleugel van onderzoek en verpleging van tbc-patiënten uitgebreid tot 210 bedden. De R.K. St. Jan Stichting begon in 1925 met het inrichten van een bescheiden verpleeghuis met 14 bedden, aan de Oostzijde in Zaandam; het was tevens wijkgebouw van de nieuwe afdeling Zaandam van het Wit-Gele Kruis. Veertien religieuzen verzorgden zowel het verpleeghuis als de wijkverpleging. Het St. Jan Ziekenhuis aan de Bloemgracht, tevens verzorgingstehuis voor Rooms-Katholieke bejaarden, opende 3 mei 1932 de deuren; er waren 72 ziekenhuisbedden. Dr. E.A. Immink werd directeur, tevens chirurg en vrouwenarts. Hij overleed in 1963. |
| |
| Een medisch-specialistische staf kwam geleidelijk tot stand. De psychiater dr. Th. Hart de Ruiter werd in 1935 zenuwarts van beide Zaanse ziekenhuizen. Na zijn vertrek als kinderpsychiater naar Amsterdam in 1945 en naar Groningen als hoogleraar kinderpsychiatrie in 1947, bleef zijn opvolger dr. W.F. Leyns als neuroloog-psychiater in beide ziekenhuizen praktizeren. | Een medisch-specialistische staf kwam geleidelijk tot stand. De psychiater dr. Th. Hart de Ruyter werd in 1935 zenuwarts van beide Zaanse ziekenhuizen. Na zijn vertrek als kinderpsychiater naar Amsterdam in 1945 en naar Groningen als hoogleraar kinderpsychiatrie in 1947, bleef zijn opvolger dr. W.F. Leyns als neuroloog-psychiater in beide ziekenhuizen praktizeren. |
| |
| Uit 1938 stamt de eerste forse uitbreiding door verbouwing van de zolderverdieping; een imposante nieuwe vleugel kon in 1953 in gebruik worden genomen. De verdere ontwikkelingen en de lotgevallen van de Zaanse ziekenhuis-geneeskunde zijn uitvoerig beschreven in het boekje 'Heel de Ziekenhuizen' van H. Bosma, uit de serie Zaanse Historische Reeks, 1985 deel 7. Ook de kleine ziekenhuizen krijgen hier de nodige aandacht. | Uit 1938 stamt de eerste forse uitbreiding door verbouwing van de zolderverdieping; een imposante nieuwe vleugel kon in 1953 in gebruik worden genomen. De verdere ontwikkelingen en de lotgevallen van de Zaanse ziekenhuis-geneeskunde zijn uitvoerig beschreven in het boekje 'Heel de Ziekenhuizen' van H. Bosma, uit de serie Zaanse Historische Reeks, 1985 deel 7. Ook de kleine ziekenhuizen krijgen hier de nodige aandacht. |
| |
| Dr. J.P. van Nieuwenhuize | Dr. J.P. van Nieuwenhuize |
| | |
| | Op 10 november 1961 werd de Stichting Verpleeg- en Rusthuis Zaanstreek-Noord in Wormerveer opgericht. In 1991 bestond deze stichting 30 jaar die vanaf dat moment als Stichting Verpleeghuizen voor de Zaanstreek door het leven ging met ongeveer 1300 medewerkers. Later Zorg Zaanland genoemd waaronder alle Verpleeg- en Rusthuizen uit Zaanstad ressorteerden. In 2010 is voor de naam [[https://www.evean.nl/|Evean Zorg]] gekozen die deel uit maakt van het landelijke [[https://www.espria.nl/|Espria]]. |
| |
| Geraadpleegde literatuur: | Geraadpleegde literatuur: |
| |
| |
| * M.A. van Andel, Chirurgijns, vrije meesters, beunhazen, kwakzalvers 1400-1800, 's-Gravenhage 1981; | * Martinus Antonie van Andel, Chirurgijns, vrije meesters, beunhazen, kwakzalvers 1400-1800, 's-Gravenhage 1981; |
| * C. Banning, De voeding te Zaandam 1929/1930, Amsterdam 1931; | * Cornelis Banning, De voeding te Zaandam 1929/1930, Amsterdam 1931; |
| * E.D. Baumann, Geschiedenis der Geneeskunde, 1918; | * Evert Dirk Baumann, Geschiedenis der Geneeskunde, 1918; |
| * Culturele Raad Noord-Holland, Honderd jaar Artsenkring Zaanland, maandblad Noord-Holland 5/1965; | * Culturele Raad Noord-Holland, Honderd jaar Artsenkring Zaanland, maandblad Noord-Holland 5/1965; |
| * Enquête van de Staatscommissie, krachtens wet van 19/1/1890, derde aflevering, De Zaankant; | * Enquête van de Staatscommissie, krachtens wet van 19/1/1890, derde aflevering, De Zaankant; |
| * Gemeente Wormerveer, Gemeenteziekenhuis Wormerveer 1905-1955; | * Gemeente Wormerveer, Gemeenteziekenhuis Wormerveer 1905-1955; |
| * Gezondheidsstatistiek, Compendium Nederland 1979, Centraal Bureau voor de Statistiek, Den Haag 1980; | * Gezondheidsstatistiek, Compendium Nederland 1979, Centraal Bureau voor de Statistiek, Den Haag 1980; |
| * S. Hart, in: Zaandam 150 jaar Stad, Zaandam 1962; | * Simon Hart, in: Zaandam 150 jaar Stad, Zaandam 1962; |
| * H.A.M.J. ten Have, Historische filosophische achtergronden van sociale gezondheidszorg, T. Sociale Gezondheidszorg 1983, p. 892; | * Henk ten Have, Historische filosophische achtergronden van sociale gezondheidszorg, T. Sociale Gezondheidszorg 1983, p. 892; |
| * J. Honig Jsz. Jr., Historische, oudheidkundige en letterkundige studiën, eerste deel, Zaandijk 1866; | * Jacob Honig Jsz. Jr., Historische, oudheidkundige en letterkundige studiën, eerste deel, Zaandijk 1866; |
| * J.E. Houwaart, Hygiënisten in de 19e eeuw, T. Sociale gezondheidszorg 1983, p.258, 295, 335; | * Eddy Houwaart, Hygiënisten in de 19e eeuw, T. Sociale gezondheidszorg 1983, p.258, 295, 335; |
| * W. Klinkenberg, Adieu Zaandam, Zaandam 1973; | * Wim Klinkenberg, Adieu Zaandam, Zaandam 1973; |
| * Kon. Ned. Mij. Geneeskunst, Gedenkboek honderdjarig bestaan 1849-1949; | * Kon. Ned. Mij. Geneeskunst, Gedenkboek honderdjarig bestaan 1849-1949; |
| * H.J.J. Leenen, Grenzen van gezondheidszorg, T. Sociale gezondheidszorg 1983, p. 370; | * Henk Leenen, Grenzen van gezondheidszorg, T. Sociale gezondheidszorg 1983, p. 370; |
| * A.E. Leuftink, Chirurgijns zee-compas, Delft 1963; | * Arnold Edward Leuftink, Chirurgijns zee-compas, Delft 1963; |
| * J.J. van Lochem, Inleiding tot de geneeskunde, Haarlem 1951; | * Johannes Jacobus van Loghem sr., Inleiding tot de geneeskunde, Haarlem 1951; |
| * N. Mulder, Uit Den Goeden Ouden Tijd, Koog aan de Zaan 1926; | * Neeltje Mulder, Uit Den Goeden Ouden Tijd, Koog aan de Zaan 1926; |
| * H. Philipsen, Een oudere bevolking, een andere sociale gezondheidszorg?, T. Sociale Gezondheidszorg 1982, p. 705; | * Hans Philipsen, Een oudere bevolking, een andere sociale gezondheidszorg?, T. Sociale Gezondheidszorg 1982, p. 705; |
| * A. Querido, Een eeuw Staatstoezicht op de Volksgezondheid, Den Haag 1965; | * Arie Querido, Een eeuw Staatstoezicht op de Volksgezondheid, Den Haag 1965; |
| * H.J.M. Schoo, Malaria in Noord-Holland, N.-H. Ver. Het Witte Kruis, 1905; | * Harmanus Schoo, Malaria in Noord-Holland, N.H. Ver. Het Witte Kruis, 1905; |
| * Stichting 400-jarig bestaan Binnengasthuis Amsterdam, Vier eeuwen Amsterdams Binnengasthuis, Wormer 1981; | * Stichting 400-jarig bestaan Binnengasthuis Amsterdam, Vier eeuwen Amsterdams Binnengasthuis, Wormer 1981; |
| * H.N. ter Veen, Problemen samenvoeging Zaangemeenten; | * Henri Nicolaas ter Veen, Problemen samenvoeging Zaangemeenten; |
| * M.A. Verkade, Ontstaan en geschiedenis Sint Jan-ziekenhuis, april 1957; | * Margaretha Adriana Verkade, Ontstaan en geschiedenis Sint Jan-ziekenhuis, april 1957; |
| * D. Vis, De Zaanstreek, Leiden 1948; | * Dirk Vis, De Zaanstreek, Leiden 1948; |
| * W. Wieringa, in: Arbeid op de tweesprong, vijfenzeventigjarig bestaan Arbeidsinspectie, Den Haag 1965. | * Willem Wieringa, in: Arbeid op de tweesprong, vijfenzeventigjarig bestaan Arbeidsinspectie, Den Haag 1965. |