Verschillen

Dit geeft de verschillen weer tussen de geselecteerde revisie en de huidige revisie van de pagina.

--- zeildoekweverij [2018/03/20 18:07]
zaanlander
+++ zeildoekweverij [2024/06/17 11:11] (huidige)
zaanlander
@@ Regel 10: / Regel 10: @@
 === Zeildoek ===
-Het Zaanse zeildoek werd geweven van voorbewerkte en tot garen gesponnen hennepvezels. Aanvankelijk werd de hennep ingevoerd uit de Lopiker-, Krimpener- en Alblasserwaard, waar dit gewas in de 17e eeuw werd geteeld in verband met de winning van hennepolie. De stengels, het hennepstro, waren een nevenproduct dat door Zaanse rolreders werd gekocht. In zogenoemde beukmolens of [[hennepklopperij|hennepkloppers]] werden deze stengels vervezeld. Vervolgens werden de vezels door [[hekelaars|hekelaars]] gekamd en van ongerechtigheden ontdaan, waarna bewerking in een ziedhuis volgde. Hier kookte men de hennepvezels onder toevoeging van potas in de [[Potasbranderij]].
+Het Zaanse zeildoek werd geweven van voorbewerkte en tot garen gesponnen hennepvezels. Aanvankelijk werd de hennep ingevoerd uit de Lopiker-, Krimpener- en Alblasserwaard, waar dit gewas in de 17e eeuw werd geteeld in verband met de winning van hennepolie. De stengels, het hennepstro, waren een nevenproduct dat door Zaanse rolreders werd gekocht. In beukmolens of [[hennepklopperij|hennepkloppers]] werden deze stengels vervezeld. Vervolgens werden de vezels door [[hekelaars|hekelaars]] gekamd en van ongerechtigheden ontdaan, waarna bewerking in een ziedhuis volgde. Hier kookte men de hennepvezels onder toevoeging van potas in de [[Potasbranderij]].
 Na dit feitelijke logen, met een tweeledig doel: de stugheid van de vezel verminderde en de hennep werd ontkleurd, vrijwel wit, werden vezels tot garen gesponnen en geweven. Teruggevonden 19-eeuwse monsters zeildoek, zowel grauw doek als het veel duurdere, witte Hollands doek, leren dat het eindproduct toen nog tot een halve centimeter dik was. Voor scheeps- en molenzeilen was doek van grote dichtheid en sterkte gewenst.
@@ Regel 29: / Regel 29: @@
 === Omvang productie ===
-De omvang van de vroege huisweverij is niet meer vast te stellen. Pas uit de 18e eeuw zijn gegevens bekend. Jacob Honig Jansz. Jr. leidde uit het aantal geproduceerde rollen af hoeveel thuiswevers daaraan moeten hebben gewerkt. Hij berekende dat er tussen 1725 en 1825 een gemiddeld aantal van 2315 wevers werkzaam was. Of dit aantal de werkelijkheid benadert, is uit elkaar tegensprekende andere bronnen niet na te gaan. Lootsma kwam op grond van de jaarproductie tot het vermoeden dat in de 18e eeuw ruim 3000 arbeidskrachten bij de zeildoekweverij waren betrokken, maar voegt daaraan toe: Een berekening die blijkbaar foutief is, want in het verzoek der Krommenieër regenten in 1747 aan Willem IV wordt gezegd dat 'de menigte des volks die daar van hun bestaan moeten hebben, wel tot het getal van 10.000 menschen zal beloopen.'.
+De omvang van de vroege huisweverij is niet meer vast te stellen. Pas uit de 18e eeuw zijn gegevens bekend. Jacob Honig Jansz. Jr. leidde uit het aantal geproduceerde rollen af hoeveel thuiswevers daaraan moeten hebben gewerkt. Hij berekende dat er tussen 1725 en 1825 een gemiddeld aantal van 2315 wevers werkzaam was. Of dit aantal de werkelijkheid benadert, is uit elkaar tegensprekende andere bronnen niet na te gaan. Lootsma kwam op grond van de jaarproductie tot het vermoeden dat in de 18e eeuw ruim 3000 arbeidskrachten bij de zeildoekweverij waren betrokken, maar voegt daaraan toe: Een berekening die blijkbaar foutief is, want in het verzoek der Krommenieër regenten in 1747 aan Willem IV wordt gezegd dat 'de menigte des volks die daar van hun bestaan moeten hebben, wel tot het getal van 10.000 menschen zal beloopen.'
 Met dit laatste cijfer zijn ongetwijfeld inwoners bedoeld en geen arbeidskrachten. Houden wij ons aan Honig's gemiddelde van ruim 2300 wevers, dan lijkt dit geen onjuiste schatting. Althans niet voor de topjaren. Want zoals elke nijverheid was ook de zeildoekweverij aan de schommeling van gunstige en minder gunstige tijden onderhevig. Bij het aantal wevers moeten al die anderen worden gevoegd, die op andere wijze de zeildoekfabricage mogelijk maakten. De molenaars van de hennepkloppers, de hekelaars, de potasbranders, het personeel van de ziedhuizen, de spinners en spinsters, de rolreders en rollemeters en de schippers die voor alle vervoer zorg droegen.
@@ Regel 35: / Regel 35: @@
 Samen vormen zij een ongeteld, maar indrukwekkend aantal betrokkenen in vooral Krommenie, Krommeniedijk en Assendelft. Dorpen die in economisch opzicht, afgezien van de veehouderij, vrijwel geheel van de zeildoeknijverheid afhankelijk waren. En dat enkele honderden jaren achtereen. Nogmaals, van de 17e-eeuwse productie is niets bekend. Gezien het feit dat de Zaanse scheepsbouw zich in die eeuw snel ontwikkelde, mag worden aangenomen dat er toen al een aanzienlijke productie zal hebben plaatsgehad. Ook als er rekening wordt gehouden met een aanloopperiode van onbekende duur, waarin de vervaardiging van zeildoek moest worden geleerd en georganiseerd.
-Wel is er door dr. J. Zeeman een lijst samengesteld van de Krommenieër productie over de jaren 1725 tot 1862, gepubliceerd in het 'Staatkundig en Staathuishoudkundig Jaarboekje' over 1863. Het daarin vermelde aantal geproduceerde rollen wisselde uiteraard van jaar tot jaar. Het beliep in 1725 33.271 rollen en werd voor 1862 geschat op 23.000 a 24.000. In de [[Franse]] en vlak daarna, zoals bekend een periode van zware depressie, daalde het aantal in 1812 tot een minimum van 4488. Het jaargemiddelde over de jaren 1725 tot 1765, de meest productieve periode, komt uit op ruim 26.000 rollen zeildoek per jaar, dat wil zeggen: jaarlijks een baan zeildoek van 900 kilometer lengte, geweven door handwerkers in huiskamers, boerenschuren en kaatsen in Krommenie en naaste omgeving.
+Wel is er door dr. J. Zeeman een lijst samengesteld van de Krommenieër productie over de jaren 1725 tot 1862, gepubliceerd in het 'Staatkundig en Staathuishoudkundig Jaarboekje' over 1863. Het daarin vermelde aantal geproduceerde rollen wisselde uiteraard van jaar tot jaar. Het beliep in 1725 33.271 rollen en werd voor 1862 geschat op 23.000 a 24.000. In de [[franse_tijd|Franse tijd]] en vlak daarna, zoals bekend een periode van zware depressie, daalde het aantal in 1812 tot een minimum van 4488. Het jaargemiddelde over de jaren 1725 tot 1765, de meest productieve periode, komt uit op ruim 26.000 rollen zeildoek per jaar, dat wil zeggen: jaarlijks een baan zeildoek van 900 kilometer lengte, geweven door handwerkers in huiskamers, boerenschuren en kaatsen in Krommenie en naaste omgeving.
 Tegen een weefloon van niet meer dan enkele guldens per week, als er flink werd doorgewerkt. Onder de thuiswerkers heerste soms schrijnende armoede. De breedte van het doek was afhankelijk van de getouwbreedte, die zeker in het begin niet was gestandaardiseerd en naar schatting varieerde van 60 tot 80 centimeter. Eerst bij de machinale weverij werd een standaardrolbreedte gehanteerd. Het doek was zeer zwaar. Pas tijdens de Eerste Wereldoorlog is in de Verenigde Staten veel dunner en lichter zeil- en tentdoek ontwikkeld, later verder verfijnd. Eerder is al opgemerkt dat 19e-eeuwse monsters een dikte tot een halve centimeter hebben.
 === Industrialisatie en neergang ===
-Natuurlijk ontmoette de Krommenieër zeildoeknijverheid concurrentie. Voor zover die uit het buitenland kwam, was er geen bedreiging. Er zijn enkele berichten overgeleverd dat bijvoorbeeld in Schoonhoven en Middelburg zeildoek werd geweven, maar tot ver in de 19e eeuw is steeds tenminste 80 procent van de Nederlandse zeildoekbehoefte gedekt door leveranties uit Krommenie. Het Zaanse product werd bovendien in ruime mate geëxporteerd. Hollands doek had wereldwijd faam. Geen wonder dat andere landen de kwaliteit ervan trachtten na te bootsen. Dat dit in toenemende mate succes had, kan mede veroorzaakt zijn doordat rolreders en deskundige arbeiders uit Krommenie meermalen (onder meer naar Zweden, Duitsland, Engeland en Rusland) zijn geronseld.
+Natuurlijk ontmoette de Krommenieër zeildoeknijverheid concurrentie. Voor zover die uit het buitenland kwam, was er geen bedreiging. Er zijn enkele berichten overgeleverd dat bijvoorbeeld in Schoonhoven en Middelburg zeildoek werd geweven, maar tot ver in de 19e eeuw is steeds tenminste 80 procent van de Nederlandse zeildoekbehoefte gedekt door leveranties uit Krommenie. Het Zaanse product werd bovendien in ruime mate geëxporteerd. Hollands doek had wereldwijd faam. Geen wonder dat andere landen de kwaliteit ervan trachtten na te bootsen. Dat dit in toenemende mate succes had, kan mede veroorzaakt zijn doordat rolreders en deskundige arbeiders uit Krommenie meermalen, onder meer naar Zweden, Duitsland, Engeland en Rusland zijn geronseld.
-Gedurende de tweede helft van de 19e eeuw is de zeildoekweverij geleidelijk aan gemechaniseerd. Hoewel thuiswevers nog tientallen jaren (tot na 1900) actief bleven, werd hun werk steeds meer door machines overgenomen. Ook voor het spinnen werden machines ontwikkeld. Het grote aantal rolreders, dat eerder de handenarbeid coördineerde, liep terug. Waren er in 1747 41 rolreders in Krommenie, in 1851 beheerden 12 'fabriqueurs' (waarvan 1 uit Amsterdam) samen de toen nog 434 weefgetouwen. De toenemende mechanisering bracht dat aantal nog verder terug. Niet alle fabrikanten konden of wilden de benodigde hoge investeringen in stoommachine(s), hulpapparatuur en gebouwen opbrengen.
+Gedurende de tweede helft van de 19e eeuw is de zeildoekweverij geleidelijk aan gemechaniseerd. Hoewel thuiswevers nog tientallen jaren, tot na 1900 actief bleven, werd hun werk steeds meer door machines overgenomen. Ook voor het spinnen werden machines ontwikkeld. Het grote aantal rolreders, dat eerder de handenarbeid coördineerde, liep terug. Waren er in 1747 41 rolreders in Krommenie, in 1851 beheerden twaalf fabriqueurs, waarvan één uit Amsterdam, samen de toen nog 434 weefgetouwen. De toenemende mechanisering bracht dat aantal nog verder terug. Niet alle fabrikanten konden of wilden de benodigde hoge investeringen in stoommachine(s), hulpapparatuur en gebouwen opbrengen.
 Er was overigens een tweede belangrijker oorzaak van het verminderde aantal weverijen. Halverwege de 19e eeuw was de binnenvaart al in verregaande mate 'verstoomd'. De zeilvaart ter zee zou daarna in snel tempo door de stoomvaart worden overvleugeld. Het liet zich aanzien dat de zeildoekmarkt zijn langste tijd had gehad. Rond de eeuwwisseling waren er nog vier fabrieken over.