gelder

Verschillen

Dit geeft de verschillen weer tussen de geselecteerde revisie en de huidige revisie van de pagina.

Link naar deze vergelijking

Volgende revisie 		Vorige revisie
gelder [2020/09/07 12:08]
127.0.0.1 Externe bewerking 		gelder [2025/02/27 04:32] (huidige)
zaanlander
Regel 1: Regel 1:
 ==== Gelder Zonen, van ==== ==== Gelder Zonen, van ====
 +
 Nederlands papierconcern, waarvan de voormalige papierfabriek Van Gelder Zonen te Wormer, niet alleen deel uitmaakte maar ook de oorsprong vormde. Terwijl elders gevestigde delen van deze onderneming zijn voortgezet, is de fabricage van papier in Wormer bij een algehele sanering in 1981 beëindigd. Zie voor de vroege bedrijfs- en familiegeschiedenis ook [[gelder1|ondernemersgeslacht Van Gelder]].  Nederlands papierconcern, waarvan de voormalige papierfabriek Van Gelder Zonen te Wormer, niet alleen deel uitmaakte maar ook de oorsprong vormde. Terwijl elders gevestigde delen van deze onderneming zijn voortgezet, is de fabricage van papier in Wormer bij een algehele sanering in 1981 beëindigd. Zie voor de vroege bedrijfs- en familiegeschiedenis ook [[gelder1|ondernemersgeslacht Van Gelder]]. 
 Het windrecht voor oliemolen [[eendracht9|de Eendracht]] werd in 1685 verleend aan Simon Pietersz Fent.  Het windrecht voor oliemolen [[eendracht9|de Eendracht]] werd in 1685 verleend aan Simon Pietersz Fent. 
Regel 5: Regel 6:
 De molen stond aan het Saardammer Padt in Wormer en is in 1727 verbouwd tot papiermolen door de toenmalige eigenaar Jan Pietersz Coopman. De Eendracht was niet de enige en toen zeker ook nog geen grote papiermolen, vergeleken bij de andere [[papiermakerij|papiermakerijen]] in de Zaanstreek. Na nog enkele malen van eigenaar gewisseld te zijn, kwam hij in 1775 in handen van Maarten Schouten & Comp uit Wormerveer, die er, met inbegrip van de papiermakers gereedschappen, 3150 gulden voor betaalde, een voor die tijd bescheiden bedrag. De molen stond aan het Saardammer Padt in Wormer en is in 1727 verbouwd tot papiermolen door de toenmalige eigenaar Jan Pietersz Coopman. De Eendracht was niet de enige en toen zeker ook nog geen grote papiermolen, vergeleken bij de andere [[papiermakerij|papiermakerijen]] in de Zaanstreek. Na nog enkele malen van eigenaar gewisseld te zijn, kwam hij in 1775 in handen van Maarten Schouten & Comp uit Wormerveer, die er, met inbegrip van de papiermakers gereedschappen, 3150 gulden voor betaalde, een voor die tijd bescheiden bedrag.
  
-Met deze Maarten Schouten begon de voorgeschiedenis van Van Gelder Zonen. Maarten Schouten was aanvankelijk (meester-)knecht geweest op de grote grauwpapiermolen [[Bok1|de Bok]], na het overlijden van de eigenaar, zijn oom Jan Groot, was hij gaandehouder geworden, dus zelfstandig papierfabrikant, zij het dat [[Bel|de Bel]] toen in [[partenrederij|partenrederij]] werd gedreven. Ook bij de aankoop van de Eendracht werd het benodigde kapitaal door participanten bijeengebracht. Schouten werd hierdoor gaandehouder van twee papiermolens, maar nog in het jaar van aankoop van de Eendracht (1775) brandde de Bel tot de grond toe af. +Met deze Maarten Schouten begon de voorgeschiedenis van Van Gelder Zonen. Maarten Schouten was aanvankelijk meester-knecht geweest op de grote grauwpapiermolen [[Bok1|de Bok]], na het overlijden van de eigenaar, zijn oom Jan Groot, was hij gaandehouder geworden, dus zelfstandig papierfabrikant, zij het dat [[Bel|de Bel]] toen in [[partenrederij|partenrederij]] werd gedreven. Ook bij de aankoop van de Eendracht werd het benodigde kapitaal door participanten bijeengebracht. Schouten werd hierdoor gaandehouder van twee papiermolens, maar nog in het jaar van aankoop van de Eendracht (1775) brandde de Bel tot de grond toe af. 
  
 En hoewel deze molen herbouwd werd, gaf Maarten Schouten voortaan vooral aandacht aan de Eendracht, die hij behoorlijk wist uit te breiden. Hij kocht bovendien, opnieuw in partenrederij, de papiermolen [[Veering|de Veering]] te Koog, die direct tot pelmolen werd omgebouwd. Waarschijnlijk zijn bij die transactie zowel de outillage als de klantenkring van de Veering naar Wormer overgebracht.  En hoewel deze molen herbouwd werd, gaf Maarten Schouten voortaan vooral aandacht aan de Eendracht, die hij behoorlijk wist uit te breiden. Hij kocht bovendien, opnieuw in partenrederij, de papiermolen [[Veering|de Veering]] te Koog, die direct tot pelmolen werd omgebouwd. Waarschijnlijk zijn bij die transactie zowel de outillage als de klantenkring van de Veering naar Wormer overgebracht. 
Regel 14: Regel 15:
 In 1801 bestond de Papierfabriecq te Wormer uit 2 witte, 1 blauwe en 1 basterde kuypen. Dat wil zeggen dat er met vier schepkuipen werd gewerkt, waarvan er twee voor de witpapier-vervaardiging en twee voor het maken van blauw- en grauwpapier (= overwegend pakpapier) werden benut.  In 1801 bestond de Papierfabriecq te Wormer uit 2 witte, 1 blauwe en 1 basterde kuypen. Dat wil zeggen dat er met vier schepkuipen werd gewerkt, waarvan er twee voor de witpapier-vervaardiging en twee voor het maken van blauw- en grauwpapier (= overwegend pakpapier) werden benut. 
  
-Bij het [[papiermakerij|maken van papier]] is zeer veel water nodig en bij wit papier dient dat te worden gezuiverd. Dit vroeg in de vorige eeuwen, althans bij de Zaanse witpapiermolens, uitgebreide 'vijverranden', waarop het polderwater moest besterven alvorens te worden gefilterd. Bovendien moesten in deze molens alle metalen delen van koper zijn, omdat anders ijzerdeeltjes, hoe klein ook, tot roestvlekken in het product leidden. Vandaar dat Zaanse molens zich dikwijls beperkten tot de fabricage van grauw en blauw papier. +Bij het [[papiermakerij|maken van papier]] is zeer veel water nodig en bij wit papier dient dat te worden gezuiverd. Dit vroeg in de vorige eeuwen, althans bij de Zaanse witpapiermolens, uitgebreide vijverranden, waarop het polderwater moest besterven alvorens te worden gefilterd. Bovendien moesten in deze molens alle metalen delen van koper zijn, omdat anders ijzerdeeltjes, hoe klein ook, tot roestvlekken in het product leidden. Vandaar dat Zaanse molens zich dikwijls beperkten tot de fabricage van grauw en blauw papier. 
  
 Smidt van Gelder maakte in de Eendracht, overigens lang niet als enige, dus al overwegend wit schrijf- en drukpapier, in een kwaliteit die de Hollandse papiermakerij in het buitenland grote roem bezorgde. Bovendien was zijn molen uitgegroeid tot een onderneming met een relatief grote personeelsbezetting: in totaal zestig mannen, vrouwen en kinderen, want voor het sorteren en scheuren van en knopen ziften uit de lompen, die de grondstof vormden,  werden in alle molens de goedkoopste arbeidskrachten ingezet. Die zestig personeelsleden vormden naar schatting tien procent van het totaal aantal werknemers in de Zaanse papiermakerij, terwijl er 25 á 30 papiermolens in bedrijf waren.  Smidt van Gelder maakte in de Eendracht, overigens lang niet als enige, dus al overwegend wit schrijf- en drukpapier, in een kwaliteit die de Hollandse papiermakerij in het buitenland grote roem bezorgde. Bovendien was zijn molen uitgegroeid tot een onderneming met een relatief grote personeelsbezetting: in totaal zestig mannen, vrouwen en kinderen, want voor het sorteren en scheuren van en knopen ziften uit de lompen, die de grondstof vormden,  werden in alle molens de goedkoopste arbeidskrachten ingezet. Die zestig personeelsleden vormden naar schatting tien procent van het totaal aantal werknemers in de Zaanse papiermakerij, terwijl er 25 á 30 papiermolens in bedrijf waren. 
Regel 20: Regel 21:
 Deze aantallen geven een aanwijzing over het belang dat toen al aan de Eendracht kon worden toegekend. In 1803 werd de molen op naam gesteld van de firma Van Gelder, Schouten & Comp. Voordien was nog steeds de naam Maarten Schouten & Comp. gehandhaafd. De naamswijziging was een gevolg van het overlijden van Smidt, van Gelder's schoonmoeder. In de witte papiersoorten werd sindsdien één van de watermerken met verwijzing naar de naam Van Gelder aangebracht. Een watermerk ontstond door op het geweven koperdoek van het schepraam eveneens met koperdraad een monogram aan te brengen; het geschepte papier werd ter plekke van dat monogram daardoor een fractie dunner.  Deze aantallen geven een aanwijzing over het belang dat toen al aan de Eendracht kon worden toegekend. In 1803 werd de molen op naam gesteld van de firma Van Gelder, Schouten & Comp. Voordien was nog steeds de naam Maarten Schouten & Comp. gehandhaafd. De naamswijziging was een gevolg van het overlijden van Smidt, van Gelder's schoonmoeder. In de witte papiersoorten werd sindsdien één van de watermerken met verwijzing naar de naam Van Gelder aangebracht. Een watermerk ontstond door op het geweven koperdoek van het schepraam eveneens met koperdraad een monogram aan te brengen; het geschepte papier werd ter plekke van dat monogram daardoor een fractie dunner. 
  
-Deze watermerken werden veelvuldig in het buitenland nagebootst, een bewijs voor de kwaliteit van het Zaanse papier. In hetzelfde jaar 1803 werd de grauwpapiermolen  [[Bok1|de Bok]] te Wormerveer aan het bedrijf toegevoegd en tegelijk was het nodig de pakhuisruimte uit te breiden. Korte tijd hierna werd de Eendracht uitsluitend voor het maken van wit papier ingericht, de andere kwaliteiten, bordpapier, grauw en blauw pakpapier, werden in De Bok vervaardigd. Opvallend is dat Van Gelder Schouten & Comp. zich in de [[franse_tijd|Franse tijd]] zo goed handhaafde, terwijl sommige papiermolens zelfs werden stilgezet. +Deze watermerken werden veelvuldig in het buitenland nagebootst, een bewijs voor de kwaliteit van het Zaanse papier. In hetzelfde jaar 1803 werd de grauwpapiermolen [[Bok1|de Bok]] te Wormerveer aan het bedrijf toegevoegd en tegelijk was het nodig de pakhuisruimte uit te breiden. Korte tijd hierna werd de Eendracht uitsluitend voor het maken van wit papier ingericht, de andere kwaliteiten, bordpapier, grauw en blauw pakpapier, werden in De Bok vervaardigd. Opvallend is dat Van Gelder Schouten & Comp. zich in de [[franse_tijd|Franse tijd]] zo goed handhaafde, terwijl sommige papiermolens zelfs werden stilgezet.  
 + 
 +Dr. Jane de Jongh, die de geschiedenis van Van Gelder Zonen van 1784 tot 1935 beschreef, merkte op dat de redding van het witpapier-bedrijf in die jaren samenhing met de nieuw geïntroduceerde vervaardiging van de velin of velijn, glad en gelijmd papier, waarin de structuur van het zeefdoek van de schepramen niet meer was terug te vinden, in tegenstelling tot het gevergeerde papier, dat deze structuur nog wel vertoonde. 
  
-Dr. Jane de Jongh, die de geschiedenis van Van Gelder Zonen van 1784 tot 1935 beschreef, merkte op dat de redding van het witpapier-bedrijf in die jaren samenhing met de nieuw geïntroduceerde vervaardiging van de zogenoemde velin of velijn, glad en gelijmd papier, waarin de structuur van het zeefdoek der schepramen niet meer was terug te vinden, in tegenstelling tot het gevergeerde papier, dat deze structuur nog wel vertoonde. Smidt van Gelder kampte weliswaar ook met de algemene malaise, maar had tegen het einde van de Franse tijd toch nog 85 werkkrachten in dienst, 70 op de Eendracht en 15 op de Bok in oktober 1812. Uit deze aantallen wordt duidelijk dat de witpapier-vervaardiging nu aanzienlijk belangrijker dan die van pakpapier was geworden. +Smidt van Gelder kampte weliswaar ook met de algemene malaise, maar had tegen het einde van de Franse tijd toch nog 85 werkkrachten in dienst, 70 op de Eendracht en 15 op de Bok in oktober 1812. Uit deze aantallen wordt duidelijk dat de witpapier-vervaardiging nu aanzienlijk belangrijker dan die van pakpapier was geworden. 
  
 In 1816 nam Smidt van Gelder zijn drie zoons in het bedrijf op. Sindsdien zijn tot ver in de 20e eeuw Van Gelders bij de leiding van de onderneming betrokken gebleven. In hetzelfde jaar werd het maatschappelijk kapitaal uitgebreid tot f 200.000 De zaken gingen zeer gunstig, in de jaren 1816 tot 1820 werd aan de firmanten boven hun salaris een gemiddelde winst van ruim 18 procent uitgekeerd. In 1817 werd de kapitale witpapiermolen  [[Kruiskerk|de Kruiskerk]] te Zaandam overgenomen.  In 1816 nam Smidt van Gelder zijn drie zoons in het bedrijf op. Sindsdien zijn tot ver in de 20e eeuw Van Gelders bij de leiding van de onderneming betrokken gebleven. In hetzelfde jaar werd het maatschappelijk kapitaal uitgebreid tot f 200.000 De zaken gingen zeer gunstig, in de jaren 1816 tot 1820 werd aan de firmanten boven hun salaris een gemiddelde winst van ruim 18 procent uitgekeerd. In 1817 werd de kapitale witpapiermolen  [[Kruiskerk|de Kruiskerk]] te Zaandam overgenomen. 
  
-Pieter Smidt van Gelder trok zich uit de dagelijkse leiding terug, zijn zoons breidden de zaken verder uit. In 1820 werd de basterd (= grauw-)papiermolen [[Soldaat|de Soldaat]] in Wormerveer bij de onderneming betrokken. Nu werkte men dus met vier molens: de Eendracht, de Bok, de Kruiskerk en de Soldaat, die alle werden uitgebreid en verbeterd. In 1830 beschikte men over zeven witte en zes basterd-kuipen. De firma had bovendien zes eigen pakhuizen in gebruik en was in bezit van verschillende andere onroerende goederen. Inmiddels begon het economische klimaat enigszins te verbeteren, na de diepe wonden door de Franse tijd geslagen. De industriële revolutie was met name in Engeland in volle gang en kreeg, hoewel in bescheiden mate, nu ook in Holland vorm. In dit proces speelde de verbeterde stoommachine uiteraard de voornaamste rol. +Pieter Smidt van Gelder trok zich uit de dagelijkse leiding terug, zijn zoons breidden de zaken verder uit. In 1820 werd de basterd, = grauw-papiermolen [[Soldaat|de Soldaat]] in Wormerveer bij de onderneming betrokken. Nu werkte men dus met vier molens: de Eendracht, de Bok, de Kruiskerk en de Soldaat, die alle werden uitgebreid en verbeterd. In 1830 beschikte men over zeven witte en zes basterd-kuipen. De firma had bovendien zes eigen pakhuizen in gebruik en was in bezit van verschillende andere onroerende goederen. Inmiddels begon het economische klimaat enigszins te verbeteren, na de diepe wonden die door de Franse tijd waren geslagen. De industriële revolutie was met name in Engeland in volle gang en kreeg, hoewel in bescheiden mate, nu ook in Holland vorm. In dit proces speelde de verbeterde stoommachine de voornaamste rol. 
  
 De papiermakerij kreeg daarenboven te maken met de in 1799 begonnen ontwikkeling van een machine die tot dan toe handmatige werkzaamheden kon verrichten. Na de vervaardiging van de natte papiermassa kon de verwerking daarvan, het scheppen, afnemen, persen en drogen in een arbeidsgang plaats hebben. Dat gaf een forse besparing op tijd, personeel en ruimte. Verder was ook de toepassing van chemische stoffen bij het bleken van wit papier in het buitenland ontwikkeld, terwijl het lijmen in de stof met hars mogelijk was geworden in plaats van de voordien toegepaste oppervlakte-lijming. De Hollandse papiernijverheid was door deze elders ontwikkelde uitvindingen op achterstand gekomen, zoals eerder de Veluwse papiermakerij was overschaduwd door de Zaanse ten gevolge van de hier toegepaste toen nog moderne productiemethoden.  De papiermakerij kreeg daarenboven te maken met de in 1799 begonnen ontwikkeling van een machine die tot dan toe handmatige werkzaamheden kon verrichten. Na de vervaardiging van de natte papiermassa kon de verwerking daarvan, het scheppen, afnemen, persen en drogen in een arbeidsgang plaats hebben. Dat gaf een forse besparing op tijd, personeel en ruimte. Verder was ook de toepassing van chemische stoffen bij het bleken van wit papier in het buitenland ontwikkeld, terwijl het lijmen in de stof met hars mogelijk was geworden in plaats van de voordien toegepaste oppervlakte-lijming. De Hollandse papiernijverheid was door deze elders ontwikkelde uitvindingen op achterstand gekomen, zoals eerder de Veluwse papiermakerij was overschaduwd door de Zaanse ten gevolge van de hier toegepaste toen nog moderne productiemethoden. 
Regel 60: Regel 63:
 Ondanks de verbeteringen en uitbreidingen bleven de resultaten van de oude vestiging de Eendracht beneden de verwachtingen. Dit kwam vooral door buitenlandse concurrentie die de prijzen drukte beneden het niveau waarop nog winst kon worden gemaakt. In het buitenland werd namelijk al gewerkt met nieuwe grondstoffen: cellulose en houtstof of houtslijp, terwijl de Hollandse fabrieken nog uitsluitend schaarse en dure lompen verwerkten.  Ondanks de verbeteringen en uitbreidingen bleven de resultaten van de oude vestiging de Eendracht beneden de verwachtingen. Dit kwam vooral door buitenlandse concurrentie die de prijzen drukte beneden het niveau waarop nog winst kon worden gemaakt. In het buitenland werd namelijk al gewerkt met nieuwe grondstoffen: cellulose en houtstof of houtslijp, terwijl de Hollandse fabrieken nog uitsluitend schaarse en dure lompen verwerkten. 
  
-De firma Van Gelder Zonen had al wel met andere grondstoffen geëxperimenteerd, onder andere met stro en esparto, een grassoort uit zuidelijke landen, maar zat daarmee op een verkeerd spoor. Het duurde tot 1883 alvorens in Wormer geheel op productie met behulp van houtstof en cellulose werd overgeschakeld. Hierdoor werd overigens de oude molen de Eendracht een overbodige sta-in-de-weg; hij werd in 1889 gesloopt om als korenmolen te worden [[http://www.molendatabase.org/molendb.php?step=details&tbnummer=01820|herbouwd in Emst]] op de Veluwe. +De firma Van Gelder Zonen had al wel met andere grondstoffen geëxperimenteerd, onder andere met stro en esparto, een grassoort uit zuidelijke landen, maar zat daarmee op een verkeerd spoor. Het duurde tot 1883 alvorens in Wormer geheel op productie met behulp van houtstof en cellulose werd overgeschakeld. Hierdoor werd overigens de oude molen de Eendracht een overbodige sta-in-de-weg; hij werd in 1889 gesloopt om als korenmolen te worden [[https://www.molendatabase.org/molendb.php?step=details&tbnummer=01820|herbouwd in Emst]] op de Veluwe. 
  
 Uitbreidingen en nieuwe experimenten maakten het mogelijk om in 1890 in Wormer het eerste courantenpapier op de pakpapiermachines te vervaardigen. Men maakte dit nog in vellen, maar twee jaar later slaagde men er in om ook rotatiepapier, aan grote en zware rollen te produceren voor Het Nieuws van den Dag. Dit werd een mijlpaal en een nieuwe start in de geschiedenis van de inmiddels ruim honderdjarige firma. De vraag naar krantenpapier steeg zeer snel. Aanvankelijk ving men de toenemende vraag in Wormer op, maar al in 1895 werd in Velsen een geheel nieuwe fabriek voor krantenpapier geopend, die zou uitgroeien tot een complex van vier fabrieken en een der grootste papierfabrieken ter wereld. De vestigingsplaats aan het toen nog betrekkelijk nieuwe [[noordzeekanaal|Noordzeekanaal]] maakte de aanvoer en opslag van de grondstof hout aanzienlijk eenvoudiger. Velsen werd voor Van Gelder Zonen veruit de belangrijkste onderneming.  Uitbreidingen en nieuwe experimenten maakten het mogelijk om in 1890 in Wormer het eerste courantenpapier op de pakpapiermachines te vervaardigen. Men maakte dit nog in vellen, maar twee jaar later slaagde men er in om ook rotatiepapier, aan grote en zware rollen te produceren voor Het Nieuws van den Dag. Dit werd een mijlpaal en een nieuwe start in de geschiedenis van de inmiddels ruim honderdjarige firma. De vraag naar krantenpapier steeg zeer snel. Aanvankelijk ving men de toenemende vraag in Wormer op, maar al in 1895 werd in Velsen een geheel nieuwe fabriek voor krantenpapier geopend, die zou uitgroeien tot een complex van vier fabrieken en een der grootste papierfabrieken ter wereld. De vestigingsplaats aan het toen nog betrekkelijk nieuwe [[noordzeekanaal|Noordzeekanaal]] maakte de aanvoer en opslag van de grondstof hout aanzienlijk eenvoudiger. Velsen werd voor Van Gelder Zonen veruit de belangrijkste onderneming. 
  • /home/zaanwiki/domains/zaanwiki.nl/private_html/encyclopedie/data/attic/gelder.1599473331.txt.gz
  • Laatst gewijzigd: 2020/09/07 12:08
  • door 127.0.0.1