|
Volgende revisie
|
Vorige revisie
|
luilak [2020/09/07 12:02]
127.0.0.1 Externe bewerking |
luilak [2024/06/15 18:58] (huidige)
zaanlander |
| ==== Luilak ==== | ==== Luilak ==== |
| Traditioneel volksfeest dat in de Zaanstreek, hier en daar elders, zoals in Amsterdam en Haarlem, nog in sterk afgezwakte vorm vooral door de jeugd wordt gevierd op de zaterdag voor Pinksteren. De kinderen stonden vroeg in de morgen op of gingen helemaal niet naar bed, wekten de zogenaamde langslapers op luidruchtige wijze waarbij liedjes werden gezongen, zoals: Luilak, slaapzak, beddezak, staat om negen ure op; negen ure, hallef tien, kan de luilak nog niet zien. | Traditioneel volksfeest dat in de Zaanstreek, hier en daar elders, zoals in Amsterdam en Haarlem, nog in sterk afgezwakte vorm vooral door de jeugd wordt gevierd op de zaterdag voor Pinksteren. De kinderen stonden vroeg in de morgen op of gingen helemaal niet naar bed, wekten de langslapers op luidruchtige wijze waarbij liedjes werden gezongen, zoals: Luilak, slaapzak, beddezak, staat om negen ure op; negen ure, hallef tien, kan de luilak nog niet zien. |
| |
| In de 19e eeuw werden kinderen die laat opstonden in een met groene takken versierd wagentje rondgereden om te worden uitgelachen; uit dat gebruik ontstonden later de zogenoemde 'korrie-wedstrijden', die op de vroege luilakmorgen tussen elkaar bekampende ploegen jongens werden gehouden. De korries, platte wagens met zowel houten wielen als assen, werden door de jongens in grote vaart voortgeduwd of getrokken. | In de 19e eeuw werden kinderen die laat opstonden in een met groene takken versierd wagentje rondgereden om te worden uitgelachen; uit dat gebruik ontstonden later de korrie-wedstrijden, die op de vroege luilakmorgen tussen elkaar bekampende ploegen jongens werden gehouden. De korries, platte wagens met zowel houten wielen als assen, werden door de jongens in grote vaart voortgeduwd of getrokken. |
| ===Warme bollen=== | ===Warme bollen=== |
| Een ander luilakgebruik was dat degene die het laatst uit bed kwam op warme bollen, grote kadetten, ongeveer 15 cm in doorsnee en 6 cm hoog, met stroop moest trakteren. Sommige Zaanse bakkers zijn op luilak vroeg open om warme bollen te verkopen. Hun vroegere gewoonte om een schaal brandewijn in de winkel te plaatsen, waaruit iedere klant een lepel mocht leegslobberen, hebben zij laten varen. | Een ander luilakgebruik was dat degene die het laatst uit bed kwam op warme bollen, grote kadetten, ongeveer 15 cm in doorsnee en 6 cm hoog, met stroop moest trakteren. Sommige Zaanse bakkers zijn op luilak vroeg open om warme bollen te verkopen. Hun vroegere gewoonte om een schaal brandewijn in de winkel te plaatsen, waaruit iedere klant een lepel mocht leegslobberen, hebben zij laten varen. |
| Een verdwenen luilaktraditie bestond uit het plukken van brandnetels en het vangen van kikkers. Ze werden aan de bel van de langslapers gebonden. Sommige jongens verzamelden zelfs 'krengen', verdronken katten en honden die ze aan de deurknoppen bonden om luilakken voor schut te zetten. Betreft dit nog min of meer onschuldige luilakvermaken, het volksfeest ging traditioneel ook gepaard met opstootjes, vandalisme en ander rumoer. In vorige eeuwen duurde de viering de gehele zaterdag en ontaardde deze vaak in vechtpartijen. Mogelijk hieruit ontstond in de rivaliserende Zaandorpen een gebruik dat tot na de Eerste Wereldoorlog heeft voortbestaan; op luilak vochten de jongens van de Oost- en Westzijde in Zaandam, of Zaandammers tegen Kogers, Kogers tegen Zaandijkers enzovoort op de grens van hun territoria een verbeten veldslag uit. Deze gevechten, de partijen bestonden uit vele tientallen vechtjassen, werden lang voorbereid en het ging er, met stokken, stenen en rotte eieren, niet zachtzinnig aan toe. Ook werd over en weer hevig gescholden. In Koog zong men het liedje 'Ik heb me skoene lete lappe,om de Zedaikers dood te trappe'. | Een verdwenen luilaktraditie bestond uit het plukken van brandnetels en het vangen van kikkers. Ze werden aan de bel van de langslapers gebonden. Sommige jongens verzamelden zelfs 'krengen', verdronken katten en honden die ze aan de deurknoppen bonden om luilakken voor schut te zetten. Betreft dit nog min of meer onschuldige luilakvermaken, het volksfeest ging traditioneel ook gepaard met opstootjes, vandalisme en ander rumoer. In vorige eeuwen duurde de viering de gehele zaterdag en ontaardde deze vaak in vechtpartijen. Mogelijk hieruit ontstond in de rivaliserende Zaandorpen een gebruik dat tot na de Eerste Wereldoorlog heeft voortbestaan; op luilak vochten de jongens van de Oost- en Westzijde in Zaandam, of Zaandammers tegen Kogers, Kogers tegen Zaandijkers enzovoort op de grens van hun territoria een verbeten veldslag uit. Deze gevechten, de partijen bestonden uit vele tientallen vechtjassen, werden lang voorbereid en het ging er, met stokken, stenen en rotte eieren, niet zachtzinnig aan toe. Ook werd over en weer hevig gescholden. In Koog zong men het liedje 'Ik heb me skoene lete lappe,om de Zedaikers dood te trappe'. |
| |
| ===Luilkfikken=== | ===Luilakfikken=== |
| Aanzienlijk taaier is de traditie van de luilakfikken gebleken. De laatste decennia is de overheid er, mede door samenwerking tussen politie en brandweer, in geslaagd de vuurtjesstokerij in de luilaknacht grotendeels in de hand te krijgen. Voordien laaiden overal in de streek de fikken steeds weer op onverwachte plaatsen op. De jongens verzamelden daartoe weken of zelfs maanden van te voren brandbaar materiaal, dat zij op geheime plekken verstopten. Getuige verschillende verordeningen, de eerste dateren al uit de 17e eeuw, waren de luilakfikken een bedreiging voor de belendingen, ettelijke branden waren er het bedenkelijke gevolg van. Achtten de volwassenen de vuurtjesstokerij riskant, voor de jongens bestond de spanning er vooral ook in te moeten ontkomen aan achtervolgende agenten, terwijl het misleiden van de vrijwillige brandweer ook grote voldoening gaf. De burgemeester van Zaandam, mr. In 't Veld, heeft in 1939 een lofwaardige poging gedaan de Luilakviering in zijn gemeente, die de laatste jaren een baldadig karakter begon aan te nemen, een andere vorm te geven, één massaal vuur. | Aanzienlijk taaier is de traditie van de luilakfikken gebleken. De laatste decennia is de overheid er, mede door samenwerking tussen politie en brandweer, in geslaagd de vuurtjesstokerij in de luilaknacht grotendeels in de hand te krijgen. Voordien laaiden overal in de streek de fikken steeds weer op onverwachte plaatsen op. De jongens verzamelden daartoe weken of zelfs maanden van te voren brandbaar materiaal, dat zij op geheime plekken verstopten. Getuige verschillende verordeningen, de eerste dateren al uit de 17e eeuw, waren de luilakfikken een bedreiging voor de belendingen, ettelijke branden waren er het bedenkelijke gevolg van. Achtten de volwassenen de vuurtjesstokerij riskant, voor de jongens bestond de spanning er vooral ook in te moeten ontkomen aan achtervolgende agenten, terwijl het misleiden van de vrijwillige brandweer ook grote voldoening gaf. De burgemeester van Zaandam, mr. In 't Veld, heeft in 1939 een lofwaardige poging gedaan de Luilakviering in zijn gemeente, die de laatste jaren een baldadig karakter begon aan te nemen, een andere vorm te geven, één massaal vuur. |
| |
| |
| Tegen vier uur, toen het half-duister langzamerhand plaats maakte voor het morgenlicht, verscheen burgemeester In 't Veld ter plaatse met mevr. In 't Veld, om de kunstige stellage, met de commandant van de brandweer, de heer C. Kakes, en de commissaris van politie, de heer C. Roscher, te inspecteren. Zo’n vijftig liter ruwe olie werd over de voorraad uitgegoten, waarna enkele uitverkoren jongelui van de duizenden, die zich als medewerkers in een wijde kring rond de stapel hadden opgesteld, er onder gejuich van die duizenden de brand instaken. Een ondraaglijke hitte verspreidde zich binnen enkele seconden over de omgeving, en de menigte, die langzamerhand uit bijna evenveel ouderen als jongeren bestond, deed terugdeinzen. Met kranten, die wijd uitgevouwen waren, of kartonnen deksels, waarin een paar ogen geknipt waren, probeerden enkele vindingrijken van geest, zich tegen de verzengende warmte teweer te stellen. | Tegen vier uur, toen het half-duister langzamerhand plaats maakte voor het morgenlicht, verscheen burgemeester In 't Veld ter plaatse met mevr. In 't Veld, om de kunstige stellage, met de commandant van de brandweer, de heer C. Kakes, en de commissaris van politie, de heer C. Roscher, te inspecteren. Zo’n vijftig liter ruwe olie werd over de voorraad uitgegoten, waarna enkele uitverkoren jongelui van de duizenden, die zich als medewerkers in een wijde kring rond de stapel hadden opgesteld, er onder gejuich van die duizenden de brand instaken. Een ondraaglijke hitte verspreidde zich binnen enkele seconden over de omgeving, en de menigte, die langzamerhand uit bijna evenveel ouderen als jongeren bestond, deed terugdeinzen. Met kranten, die wijd uitgevouwen waren, of kartonnen deksels, waarin een paar ogen geknipt waren, probeerden enkele vindingrijken van geest, zich tegen de verzengende warmte teweer te stellen. |
| | |
| ===Roet in de morgennevel=== | ===Roet in de morgennevel=== |
| Van de roetzwarte rookkolom, die omhoog steeg, dank zij de royale voorraad bandenmateriaal in de vuurpoel, hadden de bezoekers weinig hinder. Het was een prachtige nacht met een ijl fris oostenwindje. Weinig jongens hebben de behoefte gevoeld naast dit centraal vuur nog andere vuurtjes te stoken op meer gevaarlijke plaatsen van de stad. Zelfs in andere Zaangemeenten, was het onder invloed van het burgemeesterlijke initiatief opvallend stil. In groepjes zag men tegen een uur of drie, vier, jongens en meisjes zuidwaarts trekken en wanneer men hen vroeg, waarheen ze gingen, dan was prompt het antwoord: Naar Zaandam, waar de burgemeester een groot vuur zal aansteken. | Van de roetzwarte rookkolom, die omhoog steeg, dank zij de royale voorraad bandenmateriaal in de vuurpoel, hadden de bezoekers weinig hinder. Het was een prachtige nacht met een ijl fris oostenwindje. Weinig jongens hebben de behoefte gevoeld naast dit centraal vuur nog andere vuurtjes te stoken op meer gevaarlijke plaatsen van de stad. Zelfs in andere Zaangemeenten, was het onder invloed van het burgemeesterlijke initiatief opvallend stil. In groepjes zag men tegen een uur of drie, vier, jongens en meisjes zuidwaarts trekken en wanneer men hen vroeg, waarheen ze gingen, dan was prompt het antwoord: Naar Zaandam, waar de burgemeester een groot vuur zal aansteken. |