Verschillen
Dit geeft de verschillen weer tussen de geselecteerde revisie en de huidige revisie van de pagina.
| Beide kanten vorige revisie Vorige revisie | |||
|
boerderij [2015/11/30 00:29] gast |
boerderij [2016/02/11 12:39] (huidige) corrie |
||
|---|---|---|---|
| Regel 8: | Regel 8: | ||
| ===Schaalvergroting=== | ===Schaalvergroting=== | ||
| - | Na de Tweede Wereldoorlog volgden nieuwe grote veranderingen voor de (Zaanse) agrarische sector, de schaalvergroting. Het melken, voeren en uitmesten werd meer en meer gemechaniseerd. Door de intensieve veehouderij met de hogere veebezetting, nam het gebruik van kracht- en ruwvoer toe. De koeien verblijven daarbij in ligboxen-stallen, waar ze tijdens het melken krachtvoer toegediend krijgen. | + | Na de Tweede Wereldoorlog volgden nieuwe grote veranderingen voor de (Zaanse) agrarische sector, de schaalvergroting. Het melken, voeren en uitmesten werd meer en meer gemechaniseerd. Door de intensieve veehouderij met de hogere veebezetting, nam het gebruik van kracht- en ruwvoer toe. De koeien verblijven daarbij in ligboxenstallen, waar ze tijdens het melken krachtvoer toegediend krijgen. |
| + | |||
| ===Het gebouw=== | ===Het gebouw=== | ||
| De boerderij als gebouw was en is de afspiegeling van de activiteiten op het bedrijf. Veranderingen in de bouw van boerderijen traden dan ook meestal op bij wijzigingen en aanpassingen van die activiteiten. Dit waren, vooral in het verleden, langzaam verlopende processen. De belangrijkste functies van het boerenhuis waren: het stallen van vee, het opslaan van de (hooi)oogst, het verwerken van de producten en de bewoning door de boer en zijn gezin. | De boerderij als gebouw was en is de afspiegeling van de activiteiten op het bedrijf. Veranderingen in de bouw van boerderijen traden dan ook meestal op bij wijzigingen en aanpassingen van die activiteiten. Dit waren, vooral in het verleden, langzaam verlopende processen. De belangrijkste functies van het boerenhuis waren: het stallen van vee, het opslaan van de (hooi)oogst, het verwerken van de producten en de bewoning door de boer en zijn gezin. | ||
| Regel 17: | Regel 17: | ||
| ==De stolploze boerderij of het langhuis== | ==De stolploze boerderij of het langhuis== | ||
| - | Vanaf het begin van de jaartelling - en wellicht ook daarvoor al - werd dit boerderijtype alom in Noordwest-Europa gebouwd. Ze zijn bekend uit de opgravingen die ook in de Zaanstreek zijn uitgevoerd (Assendelft, zie: [[Archeologie]]). Oorspronkelijk woonde het boerengezin in dezelfde ruimte als waarin het vee was gestald. De behuizingen werden gebouwd van materialen die in de naaste omgeving worden aangetroffen: rondhout, takken, riet, leem. Ze waren niet duurzaam, iedere generatie moest een nieuwe boerderij oprichten. Soms werd een gebied gedurende een langere periode verlaten, omdat de grond was uitgeput of te drassig werd. De oogst werd apart op het erf opgetast. Er was geen zolder in de huizen en men stookte in open vuurkuilen in de vloer. | + | Vanaf het begin van de jaartelling - en wellicht ook al daarvoor - werd dit boerderijtype alom in Noordwest-Europa gebouwd. Ze zijn bekend uit de opgravingen die ook in de Zaanstreek zijn uitgevoerd (Assendelft, zie: [[Archeologie]]). Oorspronkelijk woonde het boerengezin in dezelfde ruimte als waarin het vee was gestald. De behuizingen werden gebouwd van materialen die in de naaste omgeving worden aangetroffen: rondhout, takken, riet, leem. Ze waren niet duurzaam, iedere generatie moest een nieuwe boerderij oprichten. Soms werd een gebied gedurende een langere periode verlaten, omdat de grond was uitgeput of te drassig werd. De oogst werd apart op het erf opgetast. Er was geen zolder in de huizen en men stookte in open vuurkuilen in de vloer. |
| De stolploze boerderij heeft een lang bestaan gekend. Aan het principe woon/stalhuis werd weinig veranderd. Na 1300 werd de hooiberg erachter (tegenaan of los) geplaatst en na 1600 werd deze met planken betimmerd of, sinds het einde van de 18e eeuw, soms met dakpannen bekleed. Uiteraard werden in de loop der jaren constructieve en gebruiksverbeteringen aangebracht. Eén van de laatste langhuisvormen was in 1961 nog in Zaandam aan de Gouw aanwezig. Met name in Oostzaan en Assendelft bestaat nog een aantal (verbeterde) boerderijen van dit type. Over het algemeen is daarbij de woonfunctie verdwenen. | De stolploze boerderij heeft een lang bestaan gekend. Aan het principe woon/stalhuis werd weinig veranderd. Na 1300 werd de hooiberg erachter (tegenaan of los) geplaatst en na 1600 werd deze met planken betimmerd of, sinds het einde van de 18e eeuw, soms met dakpannen bekleed. Uiteraard werden in de loop der jaren constructieve en gebruiksverbeteringen aangebracht. Eén van de laatste langhuisvormen was in 1961 nog in Zaandam aan de Gouw aanwezig. Met name in Oostzaan en Assendelft bestaat nog een aantal (verbeterde) boerderijen van dit type. Over het algemeen is daarbij de woonfunctie verdwenen. | ||
| ==De langhuísstolp== | ==De langhuísstolp== | ||
| - | Bij deze boerderijen zijn het stolpvormige bedrijfsgedeelte en het woongedeelte herkenbaar, maar tot e'e'n gebouw verenigd. Ze ontstonden, evenals elders, in de 16e eeuw als gevolg van de opkomst van de oogstschuren bij de gewone boerderijen. De grootste aantallen ervan werden in het zuidelijk deel van Noord-Holland aangetroffen; in de Zaanstreek vooral ten westen van de Zaan en dan met name in Assendelft en Westzaan, als gevolg van het feit dat in deze plaatsen kaas werd gemaakt. | + | Bij deze boerderijen zijn het stolpvormige bedrijfsgedeelte en het woongedeelte herkenbaar, maar tot één gebouw verenigd. Ze ontstonden, evenals elders, in de 16e eeuw als gevolg van de opkomst van de oogstschuren bij de gewone boerderijen. De grootste aantallen ervan werden in het zuidelijk deel van Noord-Holland aangetroffen; in de Zaanstreek vooral ten westen van de Zaan en dan met name in Assendelft en Westzaan, als gevolg van het feit dat in deze plaatsen kaas werd gemaakt. |
| - | Er waren in deze boerderijen twee staltypen: de vroegste met een dwarsstal (overeenkomstig de Westfriese stolp) en het andere type met de langsstal en korte regel. Het verschil met de Westfriese en de Noordhollandse stolp was ook het ontbreken van de hoge darsdeuren. In de Zaanstreek waren deze inrijdeuren overbodig omdat het vervoer van en naar de boerderij hoofdzakelijk over het water plaats vond. Toen in de 19e eeuw de rijwegen verbeterden werden deze boerderijen en ook de stolpboerderijen vaak alsnog voorzien van hoge inrijdeuren. Er is nu nog een aantal van deze boerderijen (gebouwd in latere perioden) aanwezig. | + | Er waren in deze boerderijen twee staltypen: de vroegste met een dwarsstal (overeenkomstig de Westfriese stolp) en het andere type met de langsstal en korte regel. Het verschil met de West-Friese en de Noord-Hollandse stolp was ook het ontbreken van de hoge darsdeuren. In de Zaanstreek waren deze inrijdeuren overbodig omdat het vervoer van en naar de boerderij hoofdzakelijk over het water plaats vond. Toen in de 19e eeuw de rijwegen verbeterden werden deze boerderijen en ook de stolpboerderijen vaak alsnog voorzien van hoge inrijdeuren. Er is nu nog een aantal van deze boerderijen (gebouwd in latere perioden) aanwezig. |
| ==De Noordhollandse stolp== | ==De Noordhollandse stolp== | ||
| Regel 31: | Regel 31: | ||
| Hoewel er enkele waren met een rieten dak, werden de Zaanse stolpen over het algemeen voorzien van een minder steil pannendak, waaronder geheel of gedeeltelijk een gepotdekseld dakbeschot was aangebracht. Oorspronkelijk werden deze boerderijen geheel van hout gebouwd, vervolgens met stenen gevels voor het woongedeelte, of rondom steen. In de boerderijen waarin werd gezuiveld bevond zich een melkkelder, die na de komst van de kaasfabrieken werd weggewerkt, resp. niet meer werd gemaakt. | Hoewel er enkele waren met een rieten dak, werden de Zaanse stolpen over het algemeen voorzien van een minder steil pannendak, waaronder geheel of gedeeltelijk een gepotdekseld dakbeschot was aangebracht. Oorspronkelijk werden deze boerderijen geheel van hout gebouwd, vervolgens met stenen gevels voor het woongedeelte, of rondom steen. In de boerderijen waarin werd gezuiveld bevond zich een melkkelder, die na de komst van de kaasfabrieken werd weggewerkt, resp. niet meer werd gemaakt. | ||
| - | Enkele boerderijen van dit type werden ook aan de einden van paden aangetroffen en in de bebouwing langs de dijken (Zuiddijk). Bij de boerderijen aan de dijk was de veestalling beneden, de inrit en de woonruimte waren op de hoogte van de kruin van de dijk gelegen. Het vierkant was dan twee verdiepingen hoog. Het uiterlijk van de stolpboerderijen, zoals de vorm van de ramen en deuren en de schoorstenen en de inrichting van de woonruimten, paste zich in de verschillende perioden aan aan de algemeen heersende bouwstijl. | + | Enkele boerderijen van dit type werden ook aan de einden van paden aangetroffen en in de bebouwing langs de dijken (Zuiddijk). Bij de boerderijen aan de dijk was de veestalling beneden, de inrit en de woonruimte waren op de hoogte van de kruin van de dijk gelegen. Het vierkant was dan twee verdiepingen hoog. Het uiterlijk van de stolpboerderijen, zoals de vorm van de ramen en deuren en de schoorstenen en de inrichting van de woonruimten, paste zich in de verschillende perioden aan aan de algemeen heersende bouwstijl. |
| + | |||
| ==De ombouwde vier-roeden hooiberg== | ==De ombouwde vier-roeden hooiberg== | ||
| - | De hooibergen die aan maximaal drie zijden een aanbouw hadden, kwamen verspreid voor in de provincie, in de Zaanstreek merendeels in Oostzaan, Wormer en Jisp, en soms aan de paden in de Zaandorpen. In één van de aanluivingen was meestal de woonruimte ondergebracht, in de overige de stalruimte(n). De niet van een aanbouw voorziene zijde van de 'berg' was aan de kant van de vaarsloot gelegen. In dit type boerderij (`keuterij') werd het vee voornamelijk gehouden voor enige veefokkerij en melkproduktie. Daarnaast bedreven deze boeren ook de vetweiderij. | + | De hooibergen die aan maximaal drie zijden een aanbouw hadden, kwamen verspreid voor in de provincie, in de Zaanstreek merendeels in Oostzaan, Wormer en Jisp, en soms aan de paden in de Zaandorpen. In één van de aanluivingen was meestal de woonruimte ondergebracht, in de overige de stalruimte(n). De niet van een aanbouw voorziene zijde van de 'berg' was aan de kant van de vaarsloot gelegen. In dit type boerderij (`keuterij') werd het vee voornamelijk gehouden voor enige veefokkerij en melkproductie. Daarnaast bedreven deze boeren ook de vetweiderij. |
| ==De pad-boerderij== | ==De pad-boerderij== | ||
| - | Typisch voor de Zaandorpen waren de boerenbedrijfjes aan de paden. Ze bestonden over het algemeen uit apart gebouwde stalruimte(n), hooiberg en woonhuis. Meestal waren dit kleine bedrijfjes waarvan de boer zijn melk uitventte in de naaste omgeving of later aan een kaas-of zuivelfabriek. Het waren vooral de 19e-eeuwse bedrijven die dankzij de bevolkingstoename een reden van bestaan hadden. Naarmate de uitbreiding van de dorpen meer land van deze boeren in beslag nam en de voorschriften op hygiënisch gebied strenger werden, verdwenen ze, met name na de Tweede Wereldoorlog. | + | Typisch voor de Zaandorpen waren de boerenbedrijfjes aan de paden. Ze bestonden over het algemeen uit apart gebouwde stalruimte(n), hooiberg en woonhuis. Meestal waren dit kleine bedrijfjes waarvan de boer zijn melk uitventte in de naaste omgeving of later aan een kaas-of zuivelfabriek. Het waren vooral de 19e-eeuwse bedrijven die dankzij de bevolkingstoename een reden van bestaan hadden. Naarmate de uitbreiding van de dorpen meer land van deze boeren in beslag nam en de voorschriften op hygiënisch gebied strenger werden, verdwenen ze, vooral na de Tweede Wereldoorlog. |
| ==Akkerbouwbedrijven== | ==Akkerbouwbedrijven== | ||
| - | Een voor de Zaanstreek geheel nieuwe bedrijfsvorm ontstond toen omstreeks 1872 de IJ-polders door droogmaking waren gevormd. De hier geheel op akkerbouw en de stalling van veel paarden ingerichte boerderijen bezitten grote oogstschuren en dorsruimten. Het woongedeelte is meestal, overeenkomstig de langhuisstolpen, uitgebouwd of geheel los van het schuurgedeelte gehouden. Deze bedrijven staan in de Zaandammer, Westzaner en Nauernase polders en eveneens in de polders aan de overzijde van het nieuw-gegraven Noordzeekanaal. | + | Een voor de Zaanstreek geheel nieuwe bedrijfsvorm ontstond toen omstreeks 1872 de IJ-polders door droogmaking waren gevormd. De hier geheel op akkerbouw en de stalling van veel paarden ingerichte boerderijen bezitten grote oogstschuren en dorsruimten. Het woongedeelte is meestal, overeenkomstig de langhuisstolpen, uitgebouwd of geheel los van het schuurgedeelte gehouden. Deze bedrijven staan in de Zaandammer, Westzaner en Nauernase polders en eveneens in de polders aan de overzijde van het nieuw-gegraven Noordzeekanaal. |
| ==Moderne boerderijvormen== | ==Moderne boerderijvormen== | ||