Verschillen
Dit geeft de verschillen weer tussen de geselecteerde revisie en de huidige revisie van de pagina.
| Beide kanten vorige revisie Vorige revisie Volgende revisie | Vorige revisie | ||
|
zaan [2019/05/26 12:34] jan [Dichtkunst] |
zaan [2024/05/31 11:31] (huidige) zaanlander |
||
|---|---|---|---|
| Regel 2: | Regel 2: | ||
| Belangrijkste waterloop in de Zaanstreek, waar het gebied zijn naam aan dankt. Naar de meest aangenomen theorie ontstaan als veenstroom, een natuurlijke afwateringsstroom voor de naastgelegen veengebieden, | Belangrijkste waterloop in de Zaanstreek, waar het gebied zijn naam aan dankt. Naar de meest aangenomen theorie ontstaan als veenstroom, een natuurlijke afwateringsstroom voor de naastgelegen veengebieden, | ||
| - | Vermeldenswaard is de theorie van [[vis_mr_dirk|mr. Dirk Vis]] inzake het zogenoemde | + | Vermeldenswaard is de theorie van [[vis_mr_dirk|mr. Dirk Vis]] inzake het Oer-IJ. Vis concludeerde dat het [[IJ|IJ]] oorspronkelijk deel uitmaakte van een estuarium waartoe ook de Zaan behoorde(([[http:// |
| === Ontstaan === | === Ontstaan === | ||
| Regel 16: | Regel 16: | ||
| - | De vroege bewoners van de Zaanstreek ontgonnen zowel aan de oost- als aan de westzijde van de Zaan het hoogveen, voornamelijk door het te ontwateren. Een direct gevolg hiervan was dat door klink en oxydatie van het veen het maaiveld, de bovenkant van het veen, steeds lager kwam te liggen. Aangezien de zeespiegel tegelijkertijd rees, werd het noodzakelijk de landerijen met behulp van een dijk tegen overstroming door het zeewater te beschermen. De [[dijken|dijken]] langs de Zaan, oorspronkelijk lage zomerkaden, werden waarschijnlijk in de 11e eeuw aangelegd, als onderdeel van de omdijking van het gebied rond Westzaan, Krommenie en Assendelft aan de westzijde, en van Oostzaan en Waterland aan de oostzijde van de Zaan. Van de tweemaal daags optredende lage eb-waterstand werd geprofiteerd door via kleine sluizen het overtollige water van de polders op de Zaan uit te slaan. De steeds doorgaande zeespiegelrijzing maakte het noodzakelijk de kaden regelmatig op te hogen. Aangezien dit een moeilijke en kostbare aangelegenheid was, zocht men naar een methode om de lengte van de zeewater-kerende dijken te verminderen. | + | De vroege bewoners van de Zaanstreek ontgonnen zowel aan de oost- als aan de westzijde van de Zaan het hoogveen, voornamelijk door het te ontwateren. Een direct gevolg hiervan was dat door klink en oxydatie van het veen het maaiveld, de bovenkant van het veen, steeds lager kwam te liggen. Aangezien de zeespiegel tegelijkertijd rees, werd het noodzakelijk de landerijen met behulp van een dijk tegen overstroming door het zeewater te beschermen. |
| - | Het uiteindelijke resultaat hiervan was dat de Zaan van het buitenwater werd afgesloten door twee dammen, de [[knollendam|Noord- of Knollendam]] in het noorden en de Voor-, Zaan- of [[dam|Hogedam]] in het zuiden. Sommige historici maken melding van de [[Wormerdam]] als voorganger van deze twee dammen. Deze dam wordt hier echter, omdat er geen zekerheden over bestaan, buiten beschouwing gelaten. De afsluiting van de Zaan door twee dammen, de Hogedam, die aan het einde van de 13e eeuw werd aangelegd wordt beschouwd als de eerste dam in het Waterlandse gebied, verhoogde in eerste instantie de veiligheid, maar had daarnaast ook andere gevolgen. Door het wegvallen van de getijdestroming werd de Zaan niet langer natuurlijk op diepte gehouden. Het [[baggerwerken|dichtslibben van de Zaan]] is tot op heden een probleem gebleven. | + | De [[dijken|dijken]] langs de Zaan, oorspronkelijk lage zomerkaden, werden waarschijnlijk in de 11e eeuw aangelegd, als onderdeel van de omdijking van het gebied rond Westzaan, Krommenie en Assendelft aan de westzijde, en van Oostzaan en Waterland aan de oostzijde van de Zaan. Van de tweemaal daags optredende lage eb-waterstand werd geprofiteerd door via kleine sluizen het overtollige water van de polders op de Zaan uit te slaan. De steeds doorgaande zeespiegelrijzing maakte het noodzakelijk de kaden regelmatig op te hogen. Aangezien dit een moeilijke en kostbare aangelegenheid was, zocht men naar een methode om de lengte van de zeewater-kerende dijken te verminderen. |
| + | |||
| + | Het uiteindelijke resultaat hiervan was dat de Zaan van het buitenwater werd afgesloten door twee dammen, de [[knollendam|Noord- of Knollendam]] in het noorden en de Voorzaan, Zaan of [[dam|Hogedam]] in het zuiden. Sommige historici maken melding van de [[Wormerdam]] als voorganger van deze twee dammen. Deze dam wordt hier echter, omdat er geen zekerheden over bestaan, buiten beschouwing gelaten. | ||
| + | |||
| + | De afsluiting van de Zaan door twee dammen, de Hogedam, die aan het einde van de 13e eeuw werd aangelegd wordt beschouwd als de eerste dam in het Waterlandse gebied, verhoogde in eerste instantie de veiligheid, maar had daarnaast ook andere gevolgen. Door het wegvallen van de getijdestroming werd de Zaan niet langer natuurlijk op diepte gehouden. Het [[baggerwerken|dichtslibben van de Zaan]] is tot op heden een probleem gebleven. | ||
| Bovendien werd de Zaanstreek toen de Zaan was afgedamd waterstaatkundig een autonoom gebied, hetgeen het tot in de 16e eeuw zou blijven. Om de waterstand op de Zaan te regelen werden in beide dammen [[sluizen|uitwateringssluizen]] gebouwd, die in de loop der jaren een aantal malen werden vernieuwd en aangepast, waarbij zij ook geschikt werden gemaakt voor het schutten van de, nog kleine binnenvaartschepen, | Bovendien werd de Zaanstreek toen de Zaan was afgedamd waterstaatkundig een autonoom gebied, hetgeen het tot in de 16e eeuw zou blijven. Om de waterstand op de Zaan te regelen werden in beide dammen [[sluizen|uitwateringssluizen]] gebouwd, die in de loop der jaren een aantal malen werden vernieuwd en aangepast, waarbij zij ook geschikt werden gemaakt voor het schutten van de, nog kleine binnenvaartschepen, | ||
| Regel 85: | Regel 89: | ||
| In economisch opzicht was de Zaan een bindende factor tussen de verschillende Zaandorpen, in andere opzichten had het water juist een scheidende werking. Over land was na het verdwijnen van de Knollendam de Hogedam de enige verbinding tussen Oost en West. Daarom ontstonden op verscheidene plaatsen [[overzetveren]]. Voor arbeiders die iedere dag de Zaan over moesten waren de kosten van het overzetten ten opzichte van hun verdiensten echter te hoog en daarom gingen de talrijke molen- en later fabriekseigenaren over tot aanschaf van eigen roeiboten die aan het personeel beschikbaar werden gesteld. | In economisch opzicht was de Zaan een bindende factor tussen de verschillende Zaandorpen, in andere opzichten had het water juist een scheidende werking. Over land was na het verdwijnen van de Knollendam de Hogedam de enige verbinding tussen Oost en West. Daarom ontstonden op verscheidene plaatsen [[overzetveren]]. Voor arbeiders die iedere dag de Zaan over moesten waren de kosten van het overzetten ten opzichte van hun verdiensten echter te hoog en daarom gingen de talrijke molen- en later fabriekseigenaren over tot aanschaf van eigen roeiboten die aan het personeel beschikbaar werden gesteld. | ||
| - | Door de gehele Zaanstreek waren aan de Zaanoevers | + | Door de gehele Zaanstreek waren aan de Zaanoevers kaaien waar deze roeibootjes werden afgemeerd. In de loop van de 19e en 20e eeuw begon het wegverkeer het waterverkeer in belang te overvleugelen. Op sommige plaatsen werden de roeibootjes van de overzetveren vervangen door schouwen, zoals het [[molletjesveer|Molletjesveer]] of door stoompontjes als het [[ruiterveer|Ruyterveer]], |
| + | |||
| + | De eerste werden gebouwd door particulieren of particuliere instellingen, | ||
| - | De eerste werden gebouwd door particulieren of particuliere instellingen, | + | In de vrijetijdsbesteding van de vooral rijkere Zaankanters speelde de Zaan een belangrijke rol. De woningen van de kooplieden lagen over het algemeen aan de Zaan. Achter de woningen lagen de walstoepen. Hier lagen hun roeischuiten, |
| W.J. Stuurman | W.J. Stuurman | ||
| - | **Gedichten over de Zaa**n: | + | **Gedichten over de Zaan: |
| * Nocolaas Beets: [[zaansch_liedje]] | * Nocolaas Beets: [[zaansch_liedje]] | ||