zaan

Verschillen

Dit geeft de verschillen weer tussen de geselecteerde revisie en de huidige revisie van de pagina.

Link naar deze vergelijking

Beide kanten vorige revisie Vorige revisie
Volgende revisie
Vorige revisie
zaan [2019/05/26 12:34]
jan [Dichtkunst]
zaan [2024/05/31 11:31] (huidige)
zaanlander
Regel 2: Regel 2:
 Belangrijkste waterloop in de Zaanstreek, waar het gebied zijn naam aan dankt. Naar de meest aangenomen theorie ontstaan als veenstroom, een natuurlijke afwateringsstroom voor de naastgelegen veengebieden, in de loop der eeuwen geëvolueerd tot afwateringskanaal en belangrijke scheepvaartweg voor een groot deel van Noord-Holland. Waterstaatkundig wordt als de Zaan beschouwd: de ruim 10 kilometer lange waterloop tussen de dorpen Oost- en Westknollendam in het noorden en de [[dam|Dam]] in Zaandam in het zuiden. Historisch wordt ook de [[Voorzaan]], ten zuiden van de Dam tot de vroegere monding in het IJ, tegenwoordig door Zijkanaal G met het Noordzeekanaal verbonden, tot de Zaan gerekend.  Belangrijkste waterloop in de Zaanstreek, waar het gebied zijn naam aan dankt. Naar de meest aangenomen theorie ontstaan als veenstroom, een natuurlijke afwateringsstroom voor de naastgelegen veengebieden, in de loop der eeuwen geëvolueerd tot afwateringskanaal en belangrijke scheepvaartweg voor een groot deel van Noord-Holland. Waterstaatkundig wordt als de Zaan beschouwd: de ruim 10 kilometer lange waterloop tussen de dorpen Oost- en Westknollendam in het noorden en de [[dam|Dam]] in Zaandam in het zuiden. Historisch wordt ook de [[Voorzaan]], ten zuiden van de Dam tot de vroegere monding in het IJ, tegenwoordig door Zijkanaal G met het Noordzeekanaal verbonden, tot de Zaan gerekend. 
  
-Vermeldenswaard is de theorie van [[vis_mr_dirk|mr. Dirk Vis]] inzake het zogenoemde Oer-IJ. Vis concludeerde dat het [[IJ|IJ]] oorspronkelijk deel uitmaakte van een estuarium waartoe ook de Zaan behoorde(([[http://www.archief-zaanserfgoed.nl/wp-content/uploads/anno/NR.-3-SPECIAL.pdf|Dirk Vis, Oer-IJ of OerZaan? Anno 1961, mei 1990]])). De aanwezigheid van de Zaan heeft de ontwikkeling van de Zaanstreek belangrijk beïnvloed. Het water speelde een aanzienlijke rol bij de vorming van het Zaanse [[landschap]]. Toen de Zaanstreek min of meer permanent bewoond ging worden werd het water allereerst belangrijk in de [[waterstaat]]. Om de invloed weer te geven die de Zaan had op de ontwikkeling van de Zaanse economie wordt zij wel 'de levensader van de Zaanstreekgenoemd. Voorts had de rivier betekenis voor het sociale en culturele leven in de Zaanstreek. +Vermeldenswaard is de theorie van [[vis_mr_dirk|mr. Dirk Vis]] inzake het Oer-IJ. Vis concludeerde dat het [[IJ|IJ]] oorspronkelijk deel uitmaakte van een estuarium waartoe ook de Zaan behoorde(([[http://www.archief-zaanserfgoed.nl/wp-content/uploads/anno/NR.-3-SPECIAL.pdf|Dirk Vis, Oer-IJ of OerZaan? Anno 1961, mei 1990]])). De aanwezigheid van de Zaan heeft de ontwikkeling van de Zaanstreek belangrijk beïnvloed. Het water speelde een aanzienlijke rol bij de vorming van het Zaanse [[landschap]]. Toen de Zaanstreek min of meer permanent bewoond ging worden werd het water allereerst belangrijk in de [[waterstaat]]. Om de invloed weer te geven die de Zaan had op de ontwikkeling van de Zaanse economie wordt zij wel de levensader van de Zaanstreek genoemd. Voorts had de rivier betekenis voor het sociale en culturele leven in de Zaanstreek. 
  
 === Ontstaan === === Ontstaan ===
Regel 16: Regel 16:
    
  
-De vroege bewoners van de Zaanstreek ontgonnen zowel aan de oost- als aan de westzijde van de Zaan het hoogveen, voornamelijk door het te ontwateren. Een direct gevolg hiervan was dat door klink en oxydatie van het veen het maaiveld, de bovenkant van het veen, steeds lager kwam te liggen. Aangezien de zeespiegel tegelijkertijd rees, werd het noodzakelijk de landerijen met behulp van een dijk tegen overstroming door het zeewater te beschermen. De [[dijken|dijken]] langs de Zaan, oorspronkelijk lage zomerkaden, werden waarschijnlijk in de 11e eeuw aangelegd, als onderdeel van de omdijking van het gebied rond Westzaan, Krommenie en Assendelft aan de westzijde, en van Oostzaan en Waterland aan de oostzijde van de Zaan. Van de tweemaal daags optredende lage eb-waterstand werd geprofiteerd door via kleine sluizen het overtollige water van de polders op de Zaan uit te slaan. De steeds doorgaande zeespiegelrijzing maakte het noodzakelijk de kaden regelmatig op te hogen. Aangezien dit een moeilijke en kostbare aangelegenheid was, zocht men naar een methode om de lengte van de zeewater-kerende dijken te verminderen+De vroege bewoners van de Zaanstreek ontgonnen zowel aan de oost- als aan de westzijde van de Zaan het hoogveen, voornamelijk door het te ontwateren. Een direct gevolg hiervan was dat door klink en oxydatie van het veen het maaiveld, de bovenkant van het veen, steeds lager kwam te liggen. Aangezien de zeespiegel tegelijkertijd rees, werd het noodzakelijk de landerijen met behulp van een dijk tegen overstroming door het zeewater te beschermen. 
  
-Het uiteindelijke resultaat hiervan was dat de Zaan van het buitenwater werd afgesloten door twee dammen, de [[knollendam|Noord- of Knollendam]] in het noorden en de Voor-, Zaanof [[dam|Hogedam]] in het zuiden. Sommige historici maken melding van de [[Wormerdam]] als voorganger van deze twee dammen. Deze dam wordt hier echter, omdat er geen zekerheden over bestaan, buiten beschouwing gelaten. De afsluiting van de Zaan door twee dammen, de Hogedam, die aan het einde van de 13e eeuw werd aangelegd wordt beschouwd als de eerste dam in het Waterlandse gebied, verhoogde in eerste instantie de veiligheid, maar had daarnaast ook andere gevolgen. Door het wegvallen van de getijdestroming werd de Zaan niet langer natuurlijk op diepte gehouden. Het [[baggerwerken|dichtslibben van de Zaan]] is tot op heden een probleem gebleven. +De [[dijken|dijken]] langs de Zaan, oorspronkelijk lage zomerkaden, werden waarschijnlijk in de 11e eeuw aangelegd, als onderdeel van de omdijking van het gebied rond Westzaan, Krommenie en Assendelft aan de westzijde, en van Oostzaan en Waterland aan de oostzijde van de Zaan. Van de tweemaal daags optredende lage eb-waterstand werd geprofiteerd door via kleine sluizen het overtollige water van de polders op de Zaan uit te slaan. De steeds doorgaande zeespiegelrijzing maakte het noodzakelijk de kaden regelmatig op te hogen. Aangezien dit een moeilijke en kostbare aangelegenheid was, zocht men naar een methode om de lengte van de zeewater-kerende dijken te verminderen.  
 + 
 +Het uiteindelijke resultaat hiervan was dat de Zaan van het buitenwater werd afgesloten door twee dammen, de [[knollendam|Noord- of Knollendam]] in het noorden en de Voorzaan, Zaan of [[dam|Hogedam]] in het zuiden. Sommige historici maken melding van de [[Wormerdam]] als voorganger van deze twee dammen. Deze dam wordt hier echter, omdat er geen zekerheden over bestaan, buiten beschouwing gelaten.  
 + 
 +De afsluiting van de Zaan door twee dammen, de Hogedam, die aan het einde van de 13e eeuw werd aangelegd wordt beschouwd als de eerste dam in het Waterlandse gebied, verhoogde in eerste instantie de veiligheid, maar had daarnaast ook andere gevolgen. Door het wegvallen van de getijdestroming werd de Zaan niet langer natuurlijk op diepte gehouden. Het [[baggerwerken|dichtslibben van de Zaan]] is tot op heden een probleem gebleven. 
  
 Bovendien werd de Zaanstreek toen de Zaan was afgedamd waterstaatkundig een autonoom gebied, hetgeen het tot in de 16e eeuw zou blijven. Om de waterstand op de Zaan te regelen werden in beide dammen [[sluizen|uitwateringssluizen]] gebouwd, die in de loop der jaren een aantal malen werden vernieuwd en aangepast, waarbij zij ook geschikt werden gemaakt voor het schutten van de, nog kleine binnenvaartschepen, als eerste de [[kleine|Wormer Sluis]] in de Hogedam. De periode van waterstaatkundige zelfstandigheid van de Zaanstreek duurde voort tot 1544. Bovendien werd de Zaanstreek toen de Zaan was afgedamd waterstaatkundig een autonoom gebied, hetgeen het tot in de 16e eeuw zou blijven. Om de waterstand op de Zaan te regelen werden in beide dammen [[sluizen|uitwateringssluizen]] gebouwd, die in de loop der jaren een aantal malen werden vernieuwd en aangepast, waarbij zij ook geschikt werden gemaakt voor het schutten van de, nog kleine binnenvaartschepen, als eerste de [[kleine|Wormer Sluis]] in de Hogedam. De periode van waterstaatkundige zelfstandigheid van de Zaanstreek duurde voort tot 1544.
Regel 85: Regel 89:
 In economisch opzicht was de Zaan een bindende factor tussen de verschillende Zaandorpen, in andere opzichten had het water juist een scheidende werking. Over land was na het verdwijnen van de Knollendam de Hogedam de enige verbinding tussen Oost en West. Daarom ontstonden op verscheidene plaatsen [[overzetveren]]. Voor arbeiders die iedere dag de Zaan over moesten waren de kosten van het overzetten ten opzichte van hun verdiensten echter te hoog en daarom gingen de talrijke molen- en later fabriekseigenaren over tot aanschaf van eigen roeiboten die aan het personeel beschikbaar werden gesteld. In economisch opzicht was de Zaan een bindende factor tussen de verschillende Zaandorpen, in andere opzichten had het water juist een scheidende werking. Over land was na het verdwijnen van de Knollendam de Hogedam de enige verbinding tussen Oost en West. Daarom ontstonden op verscheidene plaatsen [[overzetveren]]. Voor arbeiders die iedere dag de Zaan over moesten waren de kosten van het overzetten ten opzichte van hun verdiensten echter te hoog en daarom gingen de talrijke molen- en later fabriekseigenaren over tot aanschaf van eigen roeiboten die aan het personeel beschikbaar werden gesteld.
  
-Door de gehele Zaanstreek waren aan de Zaanoevers zogenoemde kaaien waar deze roeibootjes werden afgemeerd. In de loop van de 19e en 20e eeuw begon het wegverkeer het waterverkeer in belang te overvleugelen. Op sommige plaatsen werden de roeibootjes van de overzetveren vervangen door schouwen, zoals het [[molletjesveer|Molletjesveer]] of door stoompontjes als het [[ruiterveer|Ruyterveer]], maar vaker werden de veerdiensten vervangen door [[bruggen]].+Door de gehele Zaanstreek waren aan de Zaanoevers kaaien waar deze roeibootjes werden afgemeerd. In de loop van de 19e en 20e eeuw begon het wegverkeer het waterverkeer in belang te overvleugelen. Op sommige plaatsen werden de roeibootjes van de overzetveren vervangen door schouwen, zoals het [[molletjesveer|Molletjesveer]] of door stoompontjes als het [[ruiterveer|Ruyterveer]], maar vaker werden de veerdiensten vervangen door [[bruggen]]
 + 
 +De eerste werden gebouwd door particulieren of particuliere instellingen, de [[Hoopbrug]] in 1883, de [[Zaanbrug]] in 1888 en de [[Noorderbrug]] in 1902. Dat waren [[tolheffing|tolbruggen]]. De latere bruggen, als eerste de [[Julianabrug]] in 1936, werden door de overheid aangelegd
  
-De eerste werden gebouwd door particulieren of particuliere instellingen, de [[Hoopbrug]] in 1883, de [[Zaanbrug]] in 1888 en de [[Noorderbrug]] in 1902. Dat waren [[tolheffing|tolbruggen]]. De latere bruggen, als eerste de [[Julianabrug]] in 1936, werden door de overheid aangelegd. In de vrijetijdsbesteding van de vooral rijkere Zaankanters speelde de Zaan een belangrijke rol. De woningen van de kooplieden lagen over het algemeen aan de Zaan. Achter de woningen lagen de zogenoemde walstoepen. Hier lagen hun roeischuiten, tentjachtjes, of boeiers. Het gedeelte van de woning aan de Zaan werd [[luchthuizen|luchthuis]] of Zaankamer genoemd, van waaruit men een prachtig uitzicht over de Zaan had en waar meestal visite werd ontvangen. Ook het [[ijsvermaak|ijsvermaak]] speelde zich deels op de Zaan af. De Zaan was voorts een inspiratiebron voor amateur- en professionele schilders als [[monet|Claude Monet]] en voor vooral amateur-dichters. +In de vrijetijdsbesteding van de vooral rijkere Zaankanters speelde de Zaan een belangrijke rol. De woningen van de kooplieden lagen over het algemeen aan de Zaan. Achter de woningen lagen de walstoepen. Hier lagen hun roeischuiten, tentjachtjes, of boeiers. Het gedeelte van de woning aan de Zaan werd [[luchthuizen|luchthuis]] of Zaankamer genoemd, van waaruit men een prachtig uitzicht over de Zaan had en waar meestal visite werd ontvangen. Ook het [[ijsvermaak|ijsvermaak]] speelde zich deels op de Zaan af. De Zaan was voorts een inspiratiebron voor amateur- en professionele schilders als [[monet|Claude Monet]] en voor vooral amateur-dichters. 
  
 W.J. Stuurman  W.J. Stuurman 
  
  
-**Gedichten over de Zaa**n:+**Gedichten over de Zaan:
  
    * Nocolaas Beets: [[zaansch_liedje]]    * Nocolaas Beets: [[zaansch_liedje]]
  • /home/zaanwiki/domains/zaanwiki.nl/private_html/encyclopedie/data/attic/zaan.1558866866.txt.gz
  • Laatst gewijzigd: 2020/09/06 17:39
  • (Externe bewerking)