Biljarten
Spel dat zich tot binnensport ontwikkelde. Met biljart wordt tevens de rechthoekige, met doorgaans groen laken beklede tafel aangeduid waarop het spel wordt beoefend. Het wordt gespeeld met drie ivoren ballen en een keu, een circa 1.40 meter lange stootstok.
In de Zaanstreek wordt biljart vermoedelijk vanaf het begin van de 20e eeuw beoefend. Een soort biljartspel was al in 14e eeuw in Engeland bekend. De spelers stootten de ballen nog met een gewone stok. Als begin van het moderne biljart wordt het jaar 1827 aangehouden, toen in Frankrijk de keu met pomerans (een leren dopje op de top) werd geïntroduceerd. Officieel erkende spelsoorten in het biljart zijn: libre, kaderpartijen, bandpartijen, vijfkamp (pentathlon) en klassiek kunststoten. Bij alle soorten is de bedoeling met de stootbal de twee andere ballen te raken.
Kroegsport
In de Zaanstreek werd biljart vermoedelijk voor het eerst in cafés gespeeld. De sport draagt nog altijd het etiket kroegsport. Tussen 1910 en 1925 werden de eerste Zaanse biljartclubjes opgericht, die echter ook weer spoedig verdwenen. Alleen ABC uit Assendelft bleef bestaan. Het eerste Zaanse biljartsucces op nationaal niveau werd rond 1936 behaald, toen de Zaandammer Gerard Lammes (uitbater van een café aan de Zaandamse Zuiddijk) Nederlands kampioen in het libre werd.
In 1939 werd de Zaanse Billiard Bond (ZBB) opgericht, waarin de Zaanse clubs (met in totaal circa 250 leden) zich verenigden. Na de oorlog nam het ledental van de Zaanse biljartclubs toe, met als hoogtepunt 580 leden bij de twintig clubs in 1974. In deze tijd werden de districten Zaanstreek en Waterland samengevoegd. Sindsdien is het district Zaanstreek-Waterland een van de zeven districten in de afdeling Noord van het gewest West-Nederland.
Het ledental liep na 1974 weer terug, tot 270, verenigd in dertien aangesloten clubs. Nog steeds wordt biljart vooral door mannen beoefend, met een gemiddelde leeftijd van net onder de vijftig jaar. In september 1988 werd door de Stichting Biljartcentra in een oud schoolgebouw aan de Kraakstraat te Zaandam een Biljart- en Denksportcentrum geopend, waarin naast biljartclubs ook dam-, schaak- en bridgeclubs samenkomen.
Aan het einde van de jaren tachtig waaide uit Engeland snooker over (een biljartspel waarbij diverse ballen in een bepaalde volgorde in gaten moeten worden gestoten). Begin 1989 waren er twee commerciële snookercentra in de Zaanstreek gevestigd.