Organisatie, opgericht in 1970, waarbij kerken en geloofsgemeenschappen in de Zaanstreek zich hebben aangesloten, met het doel activiteiten die daarvoor in aanmerking komen te bundelen.

In de jaren '60 groeide in kerkelijk Nederland de overtuiging dat de gescheidenheid, zoals die zich tussen de kerken onderling voordeed, een belangrijke hinderpaal was voor de geloofwaardigheid van het evangelie. Er ontstonden levendige oecumenische bewegingen in allerlei vorm, van voorzichtig-beschouwend tot radicaal-activerend. Een belangrijke stimulans om tot samenwerking te komen vond het reformatorische deel van Nederland in het optreden van de Wereldraad van Kerken in Geneve, waarin Nederland een grote rol speelde. Binnen de Rooms katholieke kerk was een sterke vernieuwingsbeweging gaande als gevolg van het door paus Johannes XXIII 'de Goede' bijeengeroepen tweede Vaticaans Concilie. Dit alles leidde ertoe dat men op 21 juni 1968 tot oprichting kwam van een Raad van Kerken in Nederland, waarin een aantal reformatorische kerken en de Rooms katholieke kerk gingen samenwerken.

Ook in de Zaanstreek trachtte men tot bundeling van de vele oecumenische activiteiten te komen. Een van deze initiatieven was de Werkgroep Oekumene waarin zes geestelijken samenwerkten die besloot zich te belasten met de voorbereiding van de oprichting van een Gemeenschap van Kerken in de Zaanstreek. Met name het ontwerp van een beginselverklaring, waarin alle deelnemende plaatselijke en wijkgemeenten en parochies van alle kerkgenootschappen zich zouden kunnen vinden, was tijdrovend. Na langdurig overleg werd men het eens over het latere artikel 1 van het Statuut van de Gemeenschap van Kerken: 'De kerken en geloofsgemeenschappen in de Zaanstreek vormen een gemeenschap van kerken, omdat zij toebehoren aan een Heer, Jezus Christus, en betrokken zijn in diens handelen tot heil van de wereld. Zij weten zich geroepen en verklaren zich bereid tot het zoveel mogelijk gezamenlijk verrichten van al die activiteiten die uitdrukking geven aan dit geloof'.

De oprichtingsvergadering van de GKZ had plaats op 5 januari 1970. Deelnemers van het eerste uur waren praktisch alle plaatselijke en wijkgemeenten/parochies van de Nederlands-hervormde kerk, het Rooms katholiek dekenaat, de Gereformeerde kerken synodaal, de Doopsgezinde broederschap, de Oud katholieke kerk, de Remonstrantse kring, de Evangelisch Lutherse kerk en als gastlid het Leger des Heils in de Zaanstreek. Nadien traden nog toe de Zaanstad Ecclesia en de Oekumenische Werkplaats Zaandam.

Van de aanvang af beschouwde en gedroeg de GKZ zich in hoofdzaak als een samenbindend orgaan; nooit werd gestreefd naar een overkoepelend gezagsorgaan. Activiteiten, nadat ze eenmaal in het leven zijn geroepen, kunnen daardoor een eigen zelfstandig leven gaan leiden. Soms ook werden activiteiten door andere organisaties overgenomen en trok de GKZ zich terug.

In het eerste jaar van haar bestaan bundelde en organiseerde de GKZ de vredesweek in de Zaanstreek; later werd dit overgenomen door het IKV/Pax Christi en groeide het initiatief uit tot het Vredesberaad Zaanstreek. Ook werd in het eerste jaar een plaats gezocht voor de Wereldwinkel, die werd gevestigd in Zaandam tegenover het toenmalige gemeentehuis. Een groot evenement was enige jaren het Open Huis rond de kerstdagen in de toenmalige hervormde kerk van Zaandijk. In maart 1970 kwam er een Industriezondag in samenwerking met het Bedrijfsapostolaat en Evangelie en Industrie, twee organisaties die zich bezighielden met de mens in zijn werkomgeving.

Het werk van deze organisaties werd later voortgezet door de stichting DISK, Dienst in de Industriële Samenleving vanwege de Kerken. Op verzoek van het COC kwam de GKZ tot het oprichten van een werkgroep Acceptatie Homofilie, die voorlichtingsavonden voor beleidsmakers binnen de kerken organiseerde en informatielessen op scholen organiseerde. Ook werd de stoot gegeven tot de organisatie van kerkdiensten voor gehandicapten. Voorts stond de GKZ actief achter de opvang van, van hun rechtszekerheid beroofde, buitenlandse werknemers in de Duif te Amsterdam, en werden verschillende kerken een asielplaats voor de kerk-Marokkanen.

Veel aandacht werd geschonken aan de vorming van belangstellende kerkleden door middel van bijbel-cursussen en leerhuizen. Jarenlang werd samen met een vormingsinstituut gewerkt aan de opleiding van huisbezoekers, mensen die in hun kerk belast waren met een deel van het pastoraat. In het najaar van 1985 hing het voortbestaan van de GKZ aan een zijden draad. Bij unaniem besluit van de deelnemende kerken werd echter besloten dat het werk moest worden voortgezet.

Het oude bestuur maakte plaats voor een Gemeenschapsraad met een wat grotere persoonlijke onafhankelijkheid. Dit betekent dat een lid van de raad niet door de haar/hem afvaardigende kerk persoonlijk verantwoordelijk kan worden gesteld voor raadsbesluiten die niet zonder meer door die kerk kunnen worden geaccepteerd. Ook het werk dat vorm kreeg in een vrijwel unieke samenwerking met het Dagblad voor de Zaanstreek De Typhoon, elke maand een pagina nieuws 'Van de kerk gesproken', waarop allerlei dat oecumenisch van belang is publiciteit kan krijgen, ging door.

A.B. Fienieg