In de Zaanstreek, nu nog op slechts twee banen (in Wormer en Krommenie) beoefend spel, dat uit de 13e eeuw dateert. Kolven wordt sinds het begin van de 18e eeuw op overdekte banen gespeeld. Daarvan zijn er nu nog een klein aantal in Nederland aanwezig.

Naast de genoemde banen in Wormer (Het Moriaanshoofd, hetplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigMoriaanshoofd, het

Café met kolfbaan in Wormer, 'op de hoecke van de Kerckstraet', het vroegere dorpscentrum. Het gebouw werd als herberg gebouwd in 1585 door Sijmen Moerjaen en hij noemde dit het Moerjaenshooft. Het familie-embleem van Sijmen Moerjaen, het hoofd van een Moerjaen, of Mooriaan siert nog steeds de gevel. Binnen, achter de tap van het voorcafé, staat een Moriaanshoofd van hout, gemaakt door ir. J. Wassink, te Jisp.) en Krommenie (grand-café Atlantic), in het Limburgse Sevenum, Utrecht, Andijk, Barsingerhorn, Berkhout, Hoogwoud, St. Maartensbrug, Nieuwe Niedorp, Oudkarspel, Noord- en Zuid-Scharwoude, Spanbroek, Venhuizen, Wieringerwaard en Wijdenes.

In Koog aan de Zaan bevindt zich onder de vloer van De Waakzaamheidplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWaakzaamheid, de

Herberg, hotel, restaurant, café en ooit dance-club te Koog. Herberg De Waakzaamheid wordt reeds genoemd in een gemeentelijk document uit 1626 en was mogelijk ouder. De naam Waakzaamheid stamt uit de Franse tijd, tot die tijd stond de herberg bekend als De Jonge Prins. In tegenstelling tot andere horeca-gelegenheden in de Zaanstreek, zoals De Prins te Westzaan en De Jonge Prins te Wormerveer, werd de naam na de Franse tijd niet terug veranderd. nog een authentieke kolfbaan, die tot in de jaren vijftig is gebruikt. Het huidige, geringe, aantal kolfbanen staat in scherp contrast tot bijvoorbeeld dat aan het eind van de 18e eeuw, toen alleen al in Amsterdam 215 banen werden geteld.

Het kolfspel is vroeger dan ook zeer populair geweest, terwijl het nu moeizaam - en bijna alleen in Noord-Holland boven het IJ - in stand wordt gehouden. Landelijk zijn er naar schatting nog maar 700 kolvers actief. Kolven is in oorsprong duidelijk verwant met de op dit moment populaire golfsport. Het werd in de late middeleeuwen ook uitsluitend in de open lucht beoefend. Op 17e-eeuwse schilderijen is te zien dat (een variant van) het kolfspel op het ijs werd beoefend.

Het huidige, in de 18e eeuw ontwikkelde, kolfspel wordt (door mannen en vrouwen) gespeeld op binnenbanen van 5 bij 17,52 meter, op een zeer vlakke gladde stenen vloer. Een spel wordt gespeeld door 3 personen met ieder een kolfstok en een eigen bal, tegenwoordig van gummi, vroeger ook van sajet. Op de baan zijn twee palen geplaatst, zie de tekening. leder van de drie spelers krijgt vijf beurten, elke beurt bestaat uit drie slagen waarbij steeds een van de palen moet worden geraakt. Achter een van deze palen bevinden zich 6 vakken met een oplopende waarde van 7 tot 12 punten.

Het is de kunst de bal bij de derde slag in een vak met een zo hoog mogelijke puntenwaarde te spelen. Mist men bij een slag de paal, dan is dat een 'poedel' en krijgt men geen punten. Nog bestaande kolfclubs zijn Onder Ons Togido in Krommenie, opgericht in 1897 en Ons Genoegen in Wormer, opgericht in 1922.

Alle andere Zaanse kolfverenigingen, die zonder uitzondering ook een sociëteits-karakter hadden, zijn opgeheven. De Koninklijke Nederlandsche Kolfbond, opgericht in 1885, tracht het voortbestaan van dit zeer oude spel te rekken.