miletic

Dit is een oude revisie van het document!


Slavomir Miletić. Foto Jan Lapère

Joegoslavië, 3 april 1930

Beeldhouwer, zoon van het Joegoslavische boerenland, volgde zijn opleiding aan de Academie voor Beeldende Kunsten te Belgrado. Hier won hij in 1959 een studiebeurs om aan de Académie des Beaux-Arts de l'Institut de France te gaan studeren tot 1962. De academicus, op zoek naar het grote en monumentale, veroorzaakte met zijn beeld De Houtwerker, vol artistieke oerkracht, veertig jaar lang grote trammelant in de Zaanstreek.

In juni 1962 veroorzaakte Miletić een kleine invasie; met tien beeldhouwwerken en schilderijen, gouaches en tekeningen van zijn vriend, schilder en Parijse Rus Stotky, regelrecht uit Parijs, bevolkte hij de Haagse kunsthandel Loujetzky. Later exposeerde hij in Amsterdam bij de Galerie 'De drie Hendriken'. De recensies waren lovend maar kopers hielden de knip op slot. Dat laatste vormde de oorzaak, dat de berooide Miletić, zijn vrouw Elisabeth Toutenhoofd en hun Italiaanse vriend Luclano Venchlarutti als werkstudenten aan de slag gingen in de puddingfabriek van Honig. Door een journalist werd Miletić onder de ongeschoolde arbeiders van de puddingfabriek ontdekt als een in Nederland gestrande Joegoslavische beeldhouwer.

De Zaanse Werker

Directeur Paul Honig kreeg snel lucht van Slavomir's werkelijke talenten. Terwijl de vreemdelingendienst een begrijpelijke belangstelling voor Miletić's verlopen toeristenvisum begon te tonen, kreeg hij opdracht van Honig een idee uit te werken, dat reeds tijdens zijn werkzaamheden in de fabriek rijpte. Het idee voor een levensgroot beeld, dat de werker in zijn stoere compositie moest verpersoonlijken.

Een opname van Bob Fleumer uit 1965 ter hoogte van het kantoor van Honig Merkartikelen

Op de parterre van de fabriek kreeg hij de beschikking over een primitief atelier; achter zijn puddingcarrière werd een punt gezet. Paul Honig slaagde erin om tot driemaal toe het visum van de Miletić's verlengd te krijgen, mede dankzij de souplesse van het ministerie van Justitie.

Directeur Paul Honig liet 'De Zaanse Werker' in de tuin van het hoofdkantoor van Honig Merkartikelen BV aan de Lagedijk plaatsen. Op 30 november 1962 werd het kunstwerk 'De Zaanse Werker' onthuld, dat in twee weken tijds was uitgegroeid van gipsontwerp tot een manshoog beeld in gegoten beton. De Zaanse Werker verdween in de jaren '80 zonder een spoor achter te laten. Vermoedelijk is het beeld tijdens een verplaatsing beschadigd en op een vuilstort beland.

De Houtwerker

De Gemeente Zaandam verstrekte eveneens opdracht voor een vier meter hoog beeld van een Zaanse bootwerker, dat op de Beatrixbrugplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBeatrixbrug

In de jaren 1957 en '58 gebouwde oeververbinding tussen Oost- en Westzijde te Zaandam, dichtbij en ten noorden van het sluizencomplex, geopend op 3 december 1958. Voor de aanleg van de brug en vooral voor die van de aansluitende wegen als de huidige Peperstraat moesten veel panden worden gesloopt. Nadat de brug opgeleverd was moest in de Westzijde het verkeers-belemmerende pand van De Gruyter alsnog worden weggebroken. De kosten zijn door één en ander aanzienlijk hoger opgelopen dan…
geplaatst zou worden. Het beeld voor Zaandam, De Houtwerker, zou tot tragikomische verwikkelingen leiden. Miletić verhuisde van Amsterdam naar Zaandam en kreeg als atelier een loods bij de gasfabriekplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGasfabrieken

Bedrijven die gas uit steenkool wonnen, bestemd voor de openbare gasvoorziening. Vanaf 1859 waren in de Zaanstreek gasfabrieken in bedrijf, over het algemeen door particulieren begonnen en later door de gemeenten overgenomen. Gas werd aanvankelijk vooral voor straatverlichting gebruikt. In 1952 gingen de Zaanse bedrijven op in het
tot zijn beschikking.

Daar werkte hij aan een kleimodel van De Houtwerker. Op 18 mei 1963, toen het model bijna gereed was, deelde gemeente-architect Bakker Miletić mee dat het beeld was afgekeurd. Een anonieme commissie van deskundigen was tot het oordeel gekomen dat de artistieke kwaliteit van het beeld volkomen waardeloos was. Miletić kon wel stoppen. De woedende kunstenaar deed dat echter niet. Het kleimodel maakte hij af en vervolgens maakte hij buiten de loods een gipsen model van De Houtwerker. Kort voor de onthulling stortte dit door regenwater verzwakte beeld echter in.

Zijn opdrachtgeefster, de gemeente Zaandam, wenste hem echter niet meer in de gelegenheid te stellen die paar dagen door te werken: hij moest op staande voet stoppen. De burgemeester bood hem daarop een financiële regeling aan maar deze heeft hij geweigerd. Naar zijn oordeel zou accepteren betekenen min of meer in te stemmen met de eenzijdige beslissing van het college van burgemeester en wethouders om de kunstenaar niet te laten voortwerken. Ten tweede is het accepteren van geld voor een beeld dat volgens B. en W niet geslaagd zou zijn, in strijd met zijn artistieke waardigheid. Bovendien had zich nimmer een expert gemeld om het werkstuk te bekijken.

Tweede commissie

Een tweede commissie keurde het beeld om technische en artistieke redenen opnieuw af. Naderhand werd bekend dat verscheidene nationaal vooraanstaande kunstkenners hadden geweigerd zitting in de commissie te nemen, omdat zij de indruk hadden dat zij werden uitgenodigd om het beeld af te keuren. De gemeente Zaandam verwijderde het beeld, maar deed dat zo ruw dat het vernield werd.

Slavomir Miletić viert de onthulling van De Houtwerker op 20 juni 2004. Foto Jan Lapère

Het Zaanse publiek had zich inmiddels massaal achter de kunstenaar geschaard. In de Westzijde te Zaandam had zich een groep van vijftig personen verzameld, die tegen het gemeentebestuur gerichte leuzen schreeuwde. Het brugdek van de Papenpadbrug werd met witte verf volgekladderd met de woorden: Steunt Miletić. Bij het gemeentehuis was een groot aantal borden geplaatst, met als opschrift 'Weg met Hille'. Tientallen ingezonden brieven verschenen in de Zaanse bladen. Een tentoonstelling met werk van de Joegoslaaf trok 12.000 bezoekers. Ook landelijk trok De Houtwerker-affaire ruime aandacht. Miletić maakte een tweede gipsen Houtwerker. Hij voorzag in zijn onderhoud door de verkoop van kleine Houtwerkers en afgietsels van een buste van de vermoorde Amerikaanse president John F. Kennedy.

De mallen van het beeld waren bewaard en Miletić maakte voor de derde keer De Houtwerker, nu van beton. Hij deed dat op Amsterdamse grond. Jarenlang stond De Houtwerker aan het Noordzeekanaal, op de plaats waar later de Coentunnel zou komen. Later verhuisde het beeld naar het Haarlemmerplein en tenslotte naar het Waterlooplein. De gemeente Zaandam zette pas in maart 1969 een streep onder het politieke gekrakeel over het beeld. In de tweede helft van de jaren tachtig probeerde een groep jonge Zaankanters, allen te jong om bij de acties in de jaren zestig betrokken te zijn geweest, het beeld alsnog op de Beatrixbrug geplaatst te krijgen. B en W van Zaanstad reageerden afwijzend, op grond van een initiatiefvoorstel besloot de gemeenteraad van Zaanstad echter dat het beeld wel mocht komen. Zij het niet op de Beatrixbrug.

Stichting De Houtwerker stelde een aantal andere locaties voor, Eiland Voorzaan of het Prins Bernhardplein, die door B en W werden afgewezen. Stichting De Houtwerker bleek lange tijd niet in staat de benodigde middelen voor verplaatsing van het beeld naar Zaandam te vergaren. Het beeld, een eerbetoon aan de Zaanse arbeiders, leek definitief in Amsterdam te moeten blijven.

Op het Waterlooplein werd De Houtwerker al snel trefpunt voor junks en zwervers die zich bij het beeld onledig hielden met de verkoop van gestolen fietsen. Na aanhoudende klachten van de standwerkers werd het beeld na ruim 20 jaar in en om het Waterlooplein te hebben gestaan in 1992 opgeslagen op het gemeentelijk terrein aan de Wenckebachweg.

Een raadslid in Zaanstad deed in 1994 een laatste poging het object de plek te geven die het volgens hem verdiende. Daarop haalde een transportondernemer De Houtwerker weer naar Zaanstad en zette het op zijn terrein. In het zicht, opdat de Houtwerker weer zou gaan leven voor de Zaanse bevolking. In het kader van de tentoonstelling Hout, Hout en nog eens Hout, werd De Houtwerker in 2002 tijdelijk voor het Zaans Museum, naast de Zaanse Schans, geplaatst. Het betonnen exemplaar staat bij het Kunstencentrum aan de Vincent van Goghweg in Zaandam. En in 2004 komt De Houtwerker, eindelijk uitgevoerd in brons, aan de Houthavenkade te staan.

In de Zaanstreek staan naast De Houtwerker nog twee beelden van Miletić. In Koog, op de hoek Breestraat-Verzetstraat staat het beeld Pourquoi. In Westzaan staat sinds 1985 een borstbeeld van de kunstschilder Willem Jansenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigJansen, Willem

Amsterdam, 3 mei 1892 - Westzaan, 20 juli 1969

Beeldend kunstenaar, kunstschilder, aquarellist, tekenaar en graficus van vooral etsen, maar ook litho's. Willem Jansen kreeg zijn opleiding aan de Quelinnusschool, de Hendrik de Keyserschool en de Kunstnijverheidsschool te Amsterdam; ook studeerde hij korte tijd onder leiding van prof. A.J. Derkinderen aan de Rijksacademie aldaar. Hij woonde en werkte in Amsterdam, Wormerveer, Koog in de
.

  • /home/zaanwiki/domains/zaanwiki.nl/private_html/encyclopedie/data/attic/miletic.1498839012.txt.gz
  • Laatst gewijzigd: 2020/09/06 17:39
  • (Externe bewerking)