pinksteren

Dit is een oude revisie van het document!


Eigenlijke Pinkstergebruiken zijn er in de Zaanstreek nauwelijks geweest. Alleen de viering van Luilakplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigLuilak

Traditioneel volksfeest dat in de Zaanstreek, hier en daar elders, zoals in Amsterdam en Haarlem, nog in sterk afgezwakte vorm vooral door de jeugd wordt gevierd op de zaterdag voor Pinksteren. De kinderen stonden vroeg in de morgen op of gingen helemaal niet naar bed, wekten de zogenaamde langslapers op luidruchtige wijze waarbij liedjes werden gezongen, zoals: Luilak, slaapzak, beddezak, staat om negen ure op; negen ure, hallef tien, kan de luilak nog niet zien.
(zie aldaar), op de zaterdag vóór Pinksteren, is folkloristisch interessant. Van de luilakviering is echter weinig of niets overgebleven. Van oudsher gold dat de schoonmaak op Luilak beëindigd moest zijn. Met Pinksteren verscheen men dan zo mogelijk in nieuwe kleding. Het was daarbij gebruikelijk een tochtje te maken; een lange wandeling, maar het liefst een rit met een wagen. Vandaar de vroegere zegswijze iMet Kersttaid sop. met Paas een ai, met Pinkster op de wage'. Voor dat ritje was vooral de Zaanse 'Pinksterdrie' bestemd, zie hieronder. Met uitzondering van Assendelft werd (en wordt) in de Zaandorpen namelijk een derde Pinksterdag gevierd. ln dit opmerkelijke verschijnsel staat de Zaanstreek overigens niet geheel alleen. In de 18e eeuw, mogelijk zelfs vroeger, bestond het gebruik om op Pinksterdrie de kermis in Krommenie te bezoeken. Omstreeks 1850 begon deze gewoonte te tanen. Hoewel de Krommenieër kermis (die aanvankelijk gepaard ging aan een markt van klein- en pluimvee) in de jaren '50 van de 20e eeuw is beëindigd, bleef het gebruik op derde Pinksterdag “een bokkie te kopen`. Men ging daartoe naar de veemarkt in Purmerend. Met “het bokkie kopen” werd het nuttigen van een drankje bedoeld. Dit gebruik is nog niet uitgesleten, heel wat Zaankanters gaan op Pinksterdrie naar de markt in Purmerend. Ook bij het Heerenhuis bij T Kalf, aan de dijk van de Wijde Wormer, was vroeger op Pinksterdrie enig vermaak, dat als “de kermis van Jan Hol” bekend stond. Men reed er bij voorkeur met de wagen heen. Voor het maken van een rit werd door de minder draagkrachti gen gespaard. ln de Westzijde van Zaandam was het geweldig druk door allerlei paard-en-karren, waarmee men tegen betaling van het Mallegat naar de Dam en terug reed. Oorsprong van Pinksterdri'e Het Zaanse gebruik een derde Pinksterdag te vieren is ontstaan naar aanleiding van gebeurtenissen in de Spaanse tijdplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSpaanse tijd

Lokale aanduiding voor de jaren 1572 tot en met 1576, de tijd waarin de Zaanstreek gedeeltelijk door troepen in Spaanse dienst bezet was. Feitelijk is het een foutieve naamgeving van de eerste jaren van de opstand in de Nederlanden tegen de toenmalige vorst, Filips II
tijd, de beginjaren van de Tachtigjarige Oorlog (15681648). Met name moet in dit verband de veld- en waterslag worden genoemd die tijdens de Pinksterdagen van 1574 op Zaanse bodem is uitgevochten. Op de 30e mei, eerste Pinksterdag, trok een Spaans leger, 3000 soldaten omvattend, vanuit Assendelft naar het oosten. Het doel was om de oostkant van de Zaan, Waterland en de Zuiderzeesteden onder Spaans gezag te brengen. Bij de Wormerveerder Schans trachtten zij met roeiboten, vlotten en pontons de Zaan over te steken. Gewaarschuwd door de Oostknollen dammer boer Haentjes trokken de in Wormer gelegerde Oranjegezinde vaandels (ongeveer 200 man) ten aanval. De bij de Kalverschans (op de hoek van de Poel, de (Wormer)plugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigPoel, de (Wormer)

Water ten noorden van Wormer, direct aan de Zaan en overlopend in het Zwet. Het meertje ontstond in de vroege Middeleeuwen en kreeg door afkalving haar huidige grootte. In de 17e en 18e eeuw was de Poel een belangrijke handelsweg, vooral voor in Jisp geproduceerde goederen; geschut werd bij de
in Oostzaandam) samengetrokken vrijbuiters kwamen daarbij met hun vaartuigen te hulp. Het zou de laatste, beslissende, slag in de Zaanstreek worden, de latere pogingen om het land ten oosten van de Zaan onder Spaanse invloed te brengen waren van weinig betekenis. Op eerste en tweede Pinksterdag 1574 sneuvelden er op de Zaan en de Wormer en Wormerveerse oevers 1100 man aan Spaanse kant, de overigen vluchtten. Aan het eind van de gevechten kwam het bericht dat ook een op Purmerend ingezette aanval was afgeslagen. De volgende dag werd in de (oostelijke) Zaanstreek feestelijk gevierd. De vlaggen gingen in top. Pinksteren werd als het ware met een feestdag verlengd. Dat is sindsdien zo gebleven.

  • /home/zaanwiki/domains/zaanwiki.nl/private_html/encyclopedie/data/attic/pinksteren.1448724932.txt.gz
  • Laatst gewijzigd: 2020/09/06 17:34
  • (Externe bewerking)