Pinksteren
Eigenlijke Pinkstergebruiken zijn er in de Zaanstreek nauwelijks geweest. Alleen de viering van Luilakplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigLuilak
Traditioneel volksfeest dat in de Zaanstreek, hier en daar elders, zoals in Amsterdam en Haarlem, nog in sterk afgezwakte vorm vooral door de jeugd wordt gevierd op de zaterdag voor Pinksteren. De kinderen stonden vroeg in de morgen op of gingen helemaal niet naar bed, wekten de langslapers op luidruchtige wijze waarbij liedjes werden gezongen, zoals: Luilak, slaapzak, beddezak, staat om negen ure op; negen ure, hallef tien, kan de luilak nog niet zien., op de zaterdag vóór Pinksteren, is folkloristisch interessant. Van de luilakviering is echter weinig of niets overgebleven. Van oudsher gold dat de schoonmaak op Luilak beëindigd moest zijn. Met Pinksteren verscheen men dan zo mogelijk in nieuwe kleding. Het was daarbij gebruikelijk een tochtje te maken; een lange wandeling, maar het liefst een rit met een wagen. Vandaar de vroegere zegswijze Met Kersttaid sop, met Paas een ai, met Pinkster op de wage. Voor dat ritje was vooral de Zaanse Pinksterdrie bestemd. Met uitzondering van Assendelft werd en wordt in de Zaandorpen namelijk een derde Pinksterdag gevierd.
In dit opmerkelijke verschijnsel staat de Zaanstreek overigens niet geheel alleen. In de 18e eeuw, mogelijk zelfs vroeger, bestond het gebruik om op Pinksterdrie de kermis in Krommenie te bezoeken. Omstreeks 1850 begon deze gewoonte te tanen. Hoewel de Krommenieër kermis, die aanvankelijk gepaard ging aan een markt van klein- en pluimvee, in de jaren '50 van de 20e eeuw is beëindigd, bleef het gebruik op derde Pinksterdag een bokkie te kopen. Men ging daartoe naar de veemarkt in Purmerend. Met het bokkie kopen werd het nuttigen van een drankje bedoeld. Dit gebruik is nog niet uitgesleten, heel wat Zaankanters gaan op Pinksterdrie naar de markt in Purmerend. Ook bij het Heerenhuis bij 't Kalfplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKalf, 't
Buurtschap, wijk van oostelijk Zaandam, in de jaren zeventig van de 20e eeuw aanzienlijk uitgebreid door nieuwbouw onder de naam Plan Kalf.
Tot de buurtschap 't Kalf werd vroeger ook Haaldersbroek gerekend, dat door een brug over de Braaksloot met 't Kalf verbonden is. Beide, dus zowel 't Kalf als Haaldersbroek, behoorden vanouds tot het Haler vierendeel van de, aan de dijk van de Wijde Wormer, was vroeger op Pinksterdrie enig vermaak, dat als de kermis van Jan Hol bekend stond. Men reed er bij voorkeur met de wagen heen. Voor het maken van een rit werd door de minder draagkrachtigen gespaard. In de Westzijdeplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWestzijde
Hoofdstraat te Zaandam-West, lopend van de Gedempte Gracht en de Dam in noordelijke richting en parallel aan de Zaan tot de grens met Koog ter hoogte van de Mallegatsluis. De Westzijde werd aangelegd op de Lagedijk en heette geruime tijd de Molenbuurt, naar de in 1439 opgerichte korenmolen van Zaandam was het geweldig druk door allerlei paarden-karren, waarmee men tegen betaling van het Mallegatplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigMallegatsluis
Schutsluis, de grens tussen Zaandam en Koog aan de Zaan. Vóór de bouw van de Mallegatsluis, was er iets zuidelijker een eerdere sluis in de Lagedijk. In 1634 werd deze verlegd naar de Breedweersloot. Vanaf toen kwam de naam Mallegatsluis in gebruik, de sloot kreeg de naam Mallegatsloot. naar de Damplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigDam
Straat te Zaandam die zijn naam ontleent aan de Hogedam in de Zaan, waar Zaandam naar werd vernoemd.
De Dam, die de Zaan van het buitenwater, IJ/Zuiderzee, afsloot, was in het zuiden eeuwenlang de enige landverbinding tussen de oostelijke en de westelijke Zaanstreek. Het is niet bekend wanneer de Dam precies werd opgeworpen. Zeker is dat hij er in 1314 was; vermoed wordt dat hij aan het einde van de 13e eeuw werd aangelegd. De Hogedam was van uitermate groot belang voor de ontginning en h… en terug reed.
Oorsprong van Pinksterdrie
Het Zaanse gebruik een derde Pinksterdag te vieren is ontstaan naar aanleiding van gebeurtenissen in de Spaanse tijdplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSpaanse tijd
Lokale aanduiding voor de jaren 1572 tot en met 1576, de tijd waarin de Zaanstreek gedeeltelijk door troepen in Spaanse dienst bezet was. Feitelijk is het een foutieve naamgeving van de eerste jaren van de opstand in de Nederlanden tegen de toenmalige vorst,, de beginjaren van de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). Met name moet in dit verband de veld- en waterslag worden genoemd die tijdens de Pinksterdagen van 1574 op Zaanse bodem is uitgevochten. Op de 30e mei, eerste Pinksterdag, trok een Spaans leger, 3000 soldaten omvattend, vanuit Assendelft naar het oosten. Het doel was om de oostkant van de Zaan, Waterland en de Zuiderzeesteden onder Spaans gezag te brengen. Bij de Wormerveerder Schans trachtten zij met roeiboten, vlotten en pontons de Zaan over te steken. Gewaarschuwd door de Oostknollendammer boer Haentjes trokken de in Wormer gelegerde Oranjegezinde vaandels met ongeveer 200 man ten aanval. De bij de Kalverschans op de hoek van de Poelplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigPoel, de (Hemmes)
Uitloper van de Zaan, tegenover Koog aan de Zaan. Het water ontstond in de late Middeleeuwen als een smalle, ondiepe vaart, die via een braak in de Wijde Wormer uitkwam. Door afkalving werd de Poel breder, hetgeen eveneens met de zuidelijker gelegen in Oostzaandamplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigOostzaandam
Voormalige naam van de bewoningsconcentratie ten oosten van de Zaan nabij de Dam, tot 1795 behorend tot de gemeente Oostzaan, tussen 1795 en 1811 min of meer een zelfstandige gemeente en sinds 1811 deel uitmakend van de stad Zaandam. Oostzaandam behoorde tot de samengetrokken vrijbuiters kwamen daarbij met hun vaartuigen te hulp.
Het zou de laatste, beslissende, slag in de Zaanstreek worden, de latere pogingen om het land ten oosten van de Zaan onder Spaanse invloed te brengen waren van weinig betekenis. Op eerste en tweede Pinksterdag 1574 sneuvelden er op de Zaan en de Wormer en Wormerveerse oevers 1100 man aan Spaanse kant, de overigen vluchtten. Aan het eind van de gevechten kwam het bericht dat ook een op Purmerend ingezette aanval was afgeslagen. De volgende dag werd in de oostelijke Zaanstreek feestelijk gevierd. De vlaggen gingen in top. Pinksteren werd als het ware met een feestdag verlengd. Dat is sindsdien zo gebleven.