Betonfabricage
Bedrijfstak, belangrijk in de 20e eeuw, met in de Zaanstreek een aantal voor het merendeel later weer verdwenen fabrieken, die werk boden aan ca. 100 personen. Beton, ofschoon al toegepast door de Romeinen, werd als bouwmateriaal eerst belangrijk in de 19e en vooral in de 20e eeuw.
In de Zaanstreek ontstonden toen ook een paar betonfabrieken. Aan het Noordeinde te Wormerveer begon aan het eind van de 19e eeuw Pieter Stelling in een pand dat in 1842 was gekocht door zijn vader, kuiper W. Stelling, een betonwarenfabriek voor trottoirtegels en opsluitbanden. Daarnaast voerde Stelling een handel in bouwmaterialen. Handel en betonfabriek werden in 1969 overgenomen door Stoel Van Klaveren, welk bedrijf drie jaar later de productie beëindigde. Geluidsoverlast en de slechte staat waarin het machinepark verkeerde waren daarvoor de voornaamste argumenten.
Eveneens in Wormerveer begon in 1911 aannemer D. Stam in de eerdere bloedloogzoutfabriek Welgelegen aan de Houtkade de betonfabriek Noord-Holland. Dit bedrijf werd in 1926, een jaar na het overlijden van Stam, van de hand gedaan en gesloten.
De grootste betonwarenfabriek in de Zaanstreek werd begonnen in 1925 op een terrein aan de Pieter Ghijsenlaan. Deze fabriek werd opgezet door de nv Nederlandse Basalt Maatschappij NBM, welk bedrijf sedert haar oprichting in 1902 basalt importeerde uit Duitsland, dat werd toegepast in de waterbouw, onder andere bij de aanleg van de Afsluitdijk.
In de brekerijen bij de groeven in Duitsland kwam ook een fijner materiaal vrij, dat werd verwerkt in basalttegels voor trottoirs en fietspaden. Na marktonderzoek meende de Nederlandse Basaltmaatschappij dat ook in Nederland een markt voor dit product aanwezig was en werden bij de Pieter Ghijsenlaan de eerste tegelpersen, slagpersen, geplaatst. Naast de basalttegels, waarin alleen basalt als steenslag werd verwerkt, begon men ook met de productie van betontegels, die van een basaltslijtlaag werden voorzien.
Na enige jaren werd de dochter van de Verenigde Nederlandse Basalt Maatschappij bedrijven nv, onder de naam Basalt en bouwstoffen nv, later omgezet in een bv, verplaatst naar de Zuiddijk te Zaandam waar hydraulische persen werden geïnstalleerd. De vraag naar de tegels steeg gestaag, daarnaast begon men met de productie van betonnen trottoir- en opsluitbanden. Naarmate aan de Zuiddijk meer ruimte ter beschikking kwam, omdat wegenbouwmateriaal naar nieuwe opslagterreinen elders in het land werd overgebracht, werd de productie uitgebreid met de fabricage van betonnen rioleringsonderdelen, als buizen en putten. De ligging van de fabriek aan de Voorzaan maakte de aanvoer van grondstoffen met grote schepen mogelijk en beïnvloedde daardoor de kostprijs gunstig.
Daar stond tegenover dat de lonen in de Zaanstreek hoger lagen dan bijvoorbeeld in de omgeving van Alphen aan den Rijn, waar al betonfabrieken waren gevestigd. Daardoor was een concurrerende positie van de Zaanstreek alleen mogelijk bij een ver doorgevoerde mechanisering. In de jaren zestig werd de rioolbuizen-vervaardiging sterk gemoderniseerd. De kwaliteit van de buizen werd verbeterd, in verband met de intensieve en steeds toenemende verkeersbelasting. Omstreeks 1970 nam de vraag naar vloerplaten snel toe. Deze acht tot tien centimeter dikke platen hebben een afmeting van twee bij twee meter en zijn voorzien van een hoekstalen omlijsting en een net van betonstaal. Hierdoor zijn zij bestand tegen een ruwe behandeling en een zware belasting en worden zij in toenemende mate gebruikt voor de verharding van industrieterreinen en dergelijke.
De fabricage en opslag van de vloerplaten vroeg evenwel veel ruimte en daarom werd, nadat er midden jaren zeventig een fusie tot stand was gekomen met het grote betonwarenbedrijf Kijlstra te Drachten, de productie van de overige betonwaren ondergebracht in Drachten, terwijl het bedrijf in Zaandam zich toelegde op de productie van de vloerplaten. Aanvankelijk gebeurde dit met veel succes, maar de economische teruggang remde de vraag naar de vloerplaten.
Begin 1980 moest de productie worden beëindigd. Na het sluiten van de fabriek aan de Zuiddijk was aan de Zaanse beton(waren)fabricage vrijwel een einde gekomen. Aan de Oostzijde te Zaandam staat de laatste betonfabriek in productie in de Zaanstreek. Het bedrijf, Oostzijde Beton bv, produceert voornamelijk betonputten en is een voortzetting van het na de oorlog opgezette en later gefailleerde Koene Beton bv. De Nederlandse beton-industrie is thans geconcentreerd in de provincies Friesland en Noord-Brabant, alsmede langs de Oude Rijn. Zie ook: Indeco-Coignet bv, Industriële Woningbouwplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigIndeco-Coignet bv, Industriële Woningbouw
nalezen
Voormalig bedrijf in de Achtersluispolder te Zaandam, gespecialiseerd in productie en installatie van betonnen bouwelementen. Indeco-Coignet werd in de zomer van 1964 geopend door Prins Bernhard. Het bedrijf maakte, volgens het 'Coignetsysteem', betonnen bouwelementen waarvoor in de jaren van woningnood een grote markt was. Een andere afdeling van Indeco functioneerde als bouwbedrijf. Het gebruikte de in de fabriek gemaakt bouwmaterialen voor h…, alsmede de in 1959 door Stoel-van Klaveren opgezette dochtermaatschappij de Zaanse Betonmortel Centraleplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZaanse Betonmortel Centrale bv (ZBC)
In 1958 in Zaandam opgericht bedrijf, door Van Klaveren Bouwmaterialen nv en Stelling Bouwmaterialen nv. beide uit Wormerveer, alsmede de NBM uit Zaandam. Deze drie bedrijven zijn inmiddels samengesmolten onder de naam.
P.M. van den Broec/ce