Politieke (Marxistischc) stroming. met in de Zaanstreek lange tijd grote aanhang en belangrijke invloed. Algemeen Onder communisme wordt verstaan: een maatschappelijk stelsel waarin de produktiemiddelen gemeenschappelijk eigendom zijn en waarin bij de verdeling der voortgebrachte goederen en diensten het beginsel wordt gevolgd dat elk lid van de gemeenschap daarover kan beschikken naar behoefte. Bij ontbreken van dit stelsel wordt onder communisme tevens verstaan: het streven naar die maatschappelijke orde. Als ideaal komt communisme al voor in de oudheid. Maar er is pas sprake van communisme als politieke stroming vanaf 1848, het jaar dat Karl Marx en Friedrich Engels het `Communistisch Manifest` samenstelden. Zij deden dat in opdracht van de (illegale) Bond der Communisten in Londen. die het manifest zag als een beginselprogram voor de revolutionaire arbeidersbeweging in die dagen. Duizenden en duizenden communisten hebben altijd veel kracht geput uit de laatste zin van het manifest: ^Zij (de bezittende klasse) produceert allereerst haar eigen doodgravers. Haar ondergang en de overwinning van het proletariaat zijn even onvermijdelijk.` De Russische revolutie van 1917 droeg er mede toe bij dat in Nederland in 1919 de Sociaal Democratische Panij (SDP). opgericht als afscheiding van de SDAP in 1909, werd omgezet in de Communistische Partij Holland. Voor de aanduiding 'Holland' in de naam werd gekozen nadat de partij zich had aangesloten bij de Communistische Intemationale (Komintem. maart 1919). “Holland' was internationaal een meer bekende naam dan Nederland'. In 1938 werd de naam (om zoveel mogelijk progressieve arbeiders aan te trekken en om een tegenwicht te vormen tegen het opkomend fascisme) alsnog veranderd in Communistische Partij van Nederland. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog werd in de landelijke leiding van de CPN discussie gevoerd over hoe de oorlog beoordeeld moest worden. Met name het pact tussen Hitler-Duitsland en Stalin-Rusland, en het winteroffensief in '39 door de Sovjettroepen in Finland voedden de discussie over de vraag of de oorlog niet als bevrijdingsoorlog beschouwd moest worden. Deze discussie wordt thans beschouwd als een zwarte bladzijde in de geschiedenis van het Nederlands communisme. De politiek van de voor-oorlogse Nederlandse regeringen was, fascisme en communisme als een pot nat te beschouwen. Na de inval van de Duitse troepen op 10 mei 1940 werden daarom ook veel communisten opgepakt en geïntemeerd. Zij werden weer op vrije voeten gesteld na de capitulatie van Nederland. Nadat Hitler in juni 1941 de SovjetUnie binnenviel, gingen de communisten al snel een vooraanstaande rol spelen in het verzet. Maar dat verzet had al daarvoor vorm gekregen. onder andere tijdens de Februaristaking van 1941 . waarin communisten een belangrijke rol speelden. Het allereerste wat de partij deed en wat de gehele oorlog door als een Leer voomame rol werd gezien was de organisatie van het “Sol' (Solidariteitsfonds). die de gezinnen van onderduikers en verzetsstrijders/strijdsters van het hoognodige voorzag. De CPN en het Sol-fonds leverden na de oorlog een belangrijke bijdrage aan het tot stand brengen van het Buitengewoon Pensioen voor Oorlogsslachtoffers. De aanvankelijke sympathie waarop het communisme na de oorlog mocht rekenen. sloeg al gauw om in anti-communisme tijdens de koude oorlog. ln 1948 bij de gebeurtenissen in Tsjecho-Slowakije en in 1956 bij de Russische inval in Hongarije. werden de Nederlandse communisten daarvoor mede verantwoordelijk gesteld. Aan het eind van de jaren '50 dreigde een breuk in de CPN, toen een groep vooraanstaande communisten van het landelijk partijbestuur (Gerben Wagenaar. Henk Gortzak, Cor Geugjes en anderen) zich van de CPN afscheidde en als de 'Bruggroep' doorging. Begin jaren `80 was er opnieuw onrust in de CPN, nu door de tegenstellingen tussen de 'vemieuwers' en de “horizontalen`. De horizontalen scheidden zich af en verenigden zich in het Verbond van Communisten Nederland. Zaanstreek Voor wat de Zaanstreek betreft duurde het tot de jaren '80 van de 19e eeuw voordat er enige organisatie in de socialistische arbeidersbeweging kwam. Het was F. Domela Nieuwenhuis, Ferdinand Nieuwenhuis die hiertoe de stoot gaf, de Sociaal Democratische Bond (SDB) stichtte en hoofdredacteur werd van het blad “Recht voor Allen' (zie voorts: Socialisme). Een van de oprichters van de Communistische Partij Holland (CPH) in 1919 was Piel Kuipen een metaalarbeidcr te Wormerveer. Later zou hij een grote rol spelen als raadslid en wethouder in Wormerveer, en als lid van Provinciale Staten van Noord-Holland. De gemeenteraad van Wormerveer noemde nog bij zijn leven een straat naar hem in West-Knollendam. Onaantoonbaar, maar onder Zaanse historici veel aangehangen. is de theorie dat de grote aanhang die het communisme al vroeg kreeg. mede een gevolg is van de eerdere tegenstellingen tussen de vrije socialisten (de in de Zaanstreek grote groep aanhangers van D0mela Nieuwenhuis) en de sociaal-democraten. Uit weerzin tegen de sociaal-democraten zouden veel voormalige vrije socialisten zich bij de comrriunistische beweging hebben aangesloten. Het communisme kreeg in het noordelijk deel van de Zaanstreek de meeste aanhang. De communisten waren daar zeer actief, en gingen ook in de ergste tijd van de crisis vooraan met stakingen, zoals in 1934 bij de Verblifa in Krommenie. ln Zaandam voerden de communisten in het begin van de jaren '30 strijd tegen de hoge huren, die in hun ogen in geen verhouding stonden tot de steun-uitkeringen. Met name Dirk Makkinga (CPHraadslid in Zaandam) inspireerde in de arbeidersbuurten waar huurstakingen werden gevoerd. de mensen tot strijd; in de Jonge Arnoldusbuurt kwam het tot ware volksoplopen. De invloed van de communisten in de Zaanstreek in de jaren '30 was groot. Bij verkiezingen in 1935 werd de CPH in Krommenie met 691 stemmen (drie van de elf raadszetels) de grootste partij; in 1939 haalde de CPN in Krommenie zelfs 947 stemmen. ln Zaandam haalde de CPH in 1935 en de CPN in 1939 met respectievelijk 1590 en 1665 stemmen twee van de 23 raadszetels. Behalve door de activiteiten in de lokale politiek. trok de CPH in de Zaanstreek ook de aandacht door het werk dat zij verrichtte in de “Vereniging Vrienden van de SovjetUnie'. Ondanks de crisis slaagde deze vereniging er in regelmatig ?lmvoorstellingen over de Sovjet-Unie te organiseren en hierbij vele bezoekers en bezoeksters te trekken. De communisten meenden al vroeg dat zij in de strijd tegen het fascisme te veel alleen bleven staan. Verzoeken aan de besturen van de SDAP-afdelingen om gezamenlijk tegen het fascistisch gevaar op te treden werden echter door die besturen afgeslagen; eerdere twee spalt (de communisten noemden de sociaaldemocraten consequent sociaal-fascisten) speelde hierin mede een rol. In de jaren 1937 en 1938 namen negentien Zaanse communisten daadwerkelijk deel aan de strijd tegen het (Franco-)fascisme, in de Spaanse burgeroorlog. Drie van hen sneuvelden aan het front en twee stierven in Spanje tengevolge van verwondingen in een hospitaal; onder de slachtoffers bevond zich ook de zoon van CPH-oprichter P. Kuyper. Degenen die temgkeerden hadden op basis van de grondwet hun Nederlanderschap verloren. Ook waren de Zaanse communisten actief om Duitse anti-fascisten, die naar Nederland waren gevlucht, te helpen onderduiken. Deze Duitsers werden bij aanhouding zonder pardon naar Hitler-Duitsland teruggestuurd, waar op z'n minst het concentratiekamp op hen wachtte. Bij de Duitse inval op 10 mei 1940 werden ook in de Zaanstreek communisten gearresteerd, onder anderen in Koog Wessel Hartog en Gerrit Kleyn. Zij werden vastgehouden in de gevangenis 'de Krentetuin' in Hoorn en werden na de capitulatie van Nederland weer vrijgelaten. De CPN en het Solidariteitsfonds in de Zaanstreek waren in de oorlog sterk georganiseerd. De communisten verwierven zich zo een grote sympathie onder de bevolking. Het waren de communisten die tijdens de februari-staking van 1941 de bevolking tot staken opriepen. De Zaanse CPN gaf aanvankelijk het illegale blad lDe Vonk' uit, later (begin 1942) werd dat `De Waarheid, de`. Een zware klap kreeg de illegale CPN op 23 november 1943 te verwerken. Ten gevolge van verraad werden zeven mensen (waaronder een Joods echtpaar dat was ondergedoken ten huize van M. Plooijer) gearresteerd en keerden niet meer terug. Anderen werden in de concentratiekampen voor hun leven verminkt. Tot het einde van de oorlog bleef het verzet van de CPN en de Waarheidsgroep zeer intensief. In praktisch elke Zaangemeente hebben communisten hun leven gegeven in de strijd tegen de Duitse overheersing. Na de oorlog bleek hoe groot de invloed van de communisten in de Zaanstreek was geworden. In Zaandam bezetten de communisten na de eerste raadsverkiezingen in juli 1946 acht van de 25 beschikbare zetels, in Koog vier van de dertien, in Zaandijk vier van de elf, in Wormerveer zes van de vijftien. in Krommenie vijf van de denien, in Assendelft drie van de elf, in Wormer drie van de elf, in Jisp twee van de zeven en in Oostzaan en Westzaan vier van de elf raadszetels. ln bijna alle gemeenten kreeg de CPN een wethouderspost. Behalve het opkomen voor werk eri het oplossen van de woningnood beschouwden de communisten de zorg voor mensen die afhankelijk waren van de ^Armenwet' als een der voornaamste taken. (Dit speelde voor het in werking treden van de Algemene Ouderdomswet, AOW.) CPN-wethouder Jan Warmerdam wist de uitkeringen in Zaandam tot de hoogste in Nederland op te stuwen. De hoogte van deze uitkeringen werkte via een regionale commissie door in de overige Zaangemeenten. Het anti-communisme van de koude oorlog had ook voor de Zaanse contrnunisten gevolgen. ln 1948 werden de communisten met moties van wantrouwen van de wethoudersposten verdreven. In het begin van de jaren '50 werden Waarheidlezers die bij de Hembrug (Artillerie Inrichtingen) en Bruynzeel werkten ontslagen. Volgens de communisten hadden agenten van de Binnenlandse Veiligheidsdienst bezorgers (bezorgsters) van de Waarheid gevolgd en de adressen genoteerd waar een krant werd ingeworpen. Abonnees die de krant in een gesloten enve