De verplichting om de staat met zijn persoon te dienen. Ofschoon ook burgerlijke dienstplicht denkbaar is, en in enkele perioden in de geschiedenis voorkwam, wordt hier de militaire dienstplicht bedoeld. Deze verplichting bestond al in de oudheid; in de germaanse samenleving kwam bijvoorbeeld de heervaartplicht voor. De militaire dienstplicht is sinds de Franse tijdplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigFranse tijd

De Franse tijd in Nederland duurde van 1795 tot 1813 en was een periode van grote veranderingen. Nederland werd bezet door Franse troepen onder leiding van Napoleon Bonaparte, wat leidde tot economische en politieke veranderingen. De Zaanstreek werd hard getroffen door de Franse bezetting, vooral door het meer systematisch ingevoerd en vond nadien gedurende vele jaren bij loting plaats. De verplichte dienstneming door mannen is bij wet geregeld en in 1922 sindsdien meermalen vrij ingrijpend gewijzigd, de wet kent vrijstelling van dienst en de mogelijkheid tot weigering.

In de Zaanstreek is relatief veel van de vrijstellingsmogelijkheid gebruik gemaakt, in het verleden vooral door de doopsgezindenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigDoopsgezinden (Doopsgezinde gemeenten)

Protestants kerkgenootschap, broederschap, van grote betekenis in de Zaanse geschiedenis, zowel doordat de ondernemersstand sinds de 17e eeuw overwegend doopsgezind was als door het feit dat de leefgewoonten der doopsgezinden een stempel drukten op de streekmentaliteit. met een beroep op hun geloofsbelijdenis. Ook dienstweigering kwam hier naar onze indruk meer voor dan elders, wellicht in samenhang met de kerkelijke vrijzinnigheid en de doorwerking van de idealistisch-anarchistische tendenzen in het vroege Zaanse socialisme. Weigering wordt overigens al sinds lange tijd nauwelijks meer gevolgd door opsluiting in een strafinrichting, maar leidt in verreweg de meeste gevallen, met uitzondering van een kleine groep totaalweigeraars tot vervangende dienstplicht in een maatschappelijke functie.

Vermeldenswaard is de opwinding in Zaandam direct na de Franse tijd. In december 1813 werd landelijk een besluit afgekondigd tot het vormen van een volkswapening van personen van 17 tot 50 jaar, waaruit bij loting een militie moest worden gevormd tot verdrijving van den vijand en bescherming van den Vaderlandschen grond. Zo'n loting had onder hevige emoties van een samengestroomde menigte plaats in de Bullekerkplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBullekerk

Alom gebruikte volksnaam voor de Westzijderkerk te Zaandam. De Bullekerk is een kruiskerk, met ongelijke armen, die werd gebouwd tussen 1637 en 1640 op de resten van een Spaanse schans. De naam Bullekerk herinnert, evenals een beeldje op het kerkplein, aan een dramatische gebeurtenis uit 1647. zie:. De politie die de orde trachtte te handhaven, versterkt met dertig uit Amsterdam aangevoerde schutters, werd aangevallen. De rust keerde pas weer toen de gehate maire Göbelplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGöbel, Hendrik Christiaan

(1754-1823)

Hendrik Christiaan Göbel, eerste burgemeester van de pas gevormde stad Zaandam (1812-1814), daarvoor Maire van Westzaandam (1811), secretaris van de banne van Westzanen (1783-1811) en notaris Göbel maakte zich in zijn Zaanse periode allerminst geliefd, getuige ook zijn bijnaam Hein de Draayer., die de loting zou leiden, de kerk had verlaten.

Deze affaire vormde de directe aanleiding tot de ontslagname van Göbel op 8 januari 1814.

Zie ook: Conscriptieplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigConscriptie

Conscription (Frans = registratie, loting). De inschrijving van alle jongemannen voor verplichte legerdienst in de Franse tijd. De conscriptie van 1813 leidde tot de opstand tegen het Franse gezag. Napoleon had, om zijn troepen aan te vullen en uit te breiden, onvoldoende aan de vrijwilligers uit het voormalige koninkrijk Holland.