Gemeenschap
Aanduiding van overkoepelende organen van het Zaanse verenigingsleven, die na 1945 in de meeste gemeenten ontstonden. De 'gemeenschappen', die ook elders in het land ontstonden, waren een uiting van de in de Tweede Wereldoorlog gegroeide behoefte om sociale scheidslijnen te verminderen. Daarom wilde men tot samenwerking komen van de talloze sociale en culturele organisaties en verenigingen. Bovendien was het oogmerk de 'burgerzin' te bevorderen.
Eerste initiatiefnemer in de Zaanstreek was mr. dr. J. in 't Veldplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVeld, Joris in 't
Dubbeldam, 5 juli 1895 - Den Haag, 15 februari 1981
mr. dr. Joris in 't Veld, burgemeester van Zaandam (1937-1941 en 1945-1948), Eerste Kamerlid (voor en na de Tweede Wereldoorlog en 1952-1964), minister van wederopbouw en volkshuisvesting (1948-1952), hoogleraar in Leiden (1957-1965), Rector Magnificus Vrije Universiteit in Amsterdam (1959-1960), lid Raad van State (1964-1970)., burgemeester van Zaandam, die in 1945 luttele weken na de bevrijding de stoot gaf tot de oprichting van de Zaandamse Gemeenschapplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZaandamse Gemeenschap, Stichting
Overkoepelende stichting van sociale en culturele verenigingen en organisaties in Zaandam, die na de Tweede Wereldoorlog werd opgericht. Zoals onder het trefwoord Gemeenschap is aangegeven, ontstond na de bevrijding in 1945 in vele gemeenten de behoefte om de in de bezettingsjaren gegroeide nieuwe gemeenschapszin om te zetten in een vaste samenwerking van de sociale en culturele verenigingen en organisaties.. Hoewel de 'gemeenschappen' particulier waren, stonden zij op goede voet met de gemeentebesturen en vervulden zij vaak een brugfunctie tussen de bevolking en de overheid. In de Zaanstreek ontstonden er naast de Zaandamse Gemeenschap (die landelijk dikwijls als model gold) Hollands vlagplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHollands Vlag
Instelling, vergelijkbaar met de gemeenschappen die elders ontstonden, die met name in de periode kort na de Tweede Wereldoorlog in Koog en Zaandijk actief was. Hollands Vlag deed onmiddellijk na de bevrijding van zich spreken door de organisatie van de bevrijdingsfeesten. In Koog en Zaandijk werd na de oorlog geen gemeenschap opgericht, aangezien de verschillende verenigingen zich reeds vóór de oorlog in de Bestuurdersbond hadden georganiseerd; deze bond organiseerde ook de lokal… (Koog/Zaandijk), Kunst en Sportplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKunst en Sport
Overlegorgaan tussen de protestants-christelijke en de neutrale verenigingen in Krommenie, vergelijkbaar met de gemeenschappen die elders ontstonden.
Kunst en Sport was evenwel ouder, de instelling werd reeds in 1917 opgericht. De katholieke verenigingen in het dorp werkten samen in Katholiek Krommenie. Kunst en Sport hield evenementen met medewerking van de aangesloten verenigingen, zoals toneelvoorstellingen waaronder Shakespeare-stukken, muziekuitvoeringen en sportwedstrijden… (Krommenie), de Wormerveerse Gemeenschapplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWormerveerse Gemeenschap (WG)
Samenwerkingsorgaan van vrijwel alle Wormerveerse verenigingen in de periode 1946-1986. Initiatiefnemer tot de oprichting van de WG naar voorbeeld van gemeenschappen in andere plaatsen, was burgemeester Albert Slager, die in een brief alle verenigingen te Wormerveer voor een bijeenkomst uitnodigde. Aan het eind van de vergadering traden alle 63 aanwezige organisaties tot de WG toe. en de Westzaanse Gemeenschapplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWestzaanse Gemeenschap (WG)
In 1945 opgericht orgaan, dat dient als overkoepelende organisatie voor de in Westzaan aanwezige verenigingen. Het belang van deze organisatie groeide eind jaren '60. Burgemeester Frederik Verstegen had voor de komst van koningin Juliana in juni 1972 een organisatie nodig die de feestelijkheden rond dit bezoek kon regelen. Van het toenmalig bestuur maakte ook Wouter Veenis deel uit. Al snel werd hij voorzitter en had hij een groot aandeel in de groei van de organisat…. Samen vormden zij weer de Zaanse Gemeenschap, die een overkoepeling van alle gemeenschappen in de streek moest worden, maar slechts kort bestond.
Ook landelijke en provinciale federaties van gemeenschappen (jaren '50) was geen lang leven beschoren. Dit is begrijpelijk, uitgangspunt van de gemeenschappen was juist bundeling van lokale organisaties.
De gemeenschappen beleefden hun grote bloeiperiode tussen 1945 en 1960, al gingen ook daarna de sociaal-culturele activiteiten nog lang door. Naarmate de gemeentelijke overheid taken op zich ging nemen die voordien voorbehouden waren aan particuliere organisaties op sociaal en cultureel gebied en ook omstandigheden als verstedelijking en professionalisering hun invloed meer deden gelden, werd de gemeenschapsgedachte verder uitgehold. Met name de Westzaanse en de Zaandamse Gemeenschap wisten zich echter te handhaven. De gemeenschappen waren een typisch en idealistisch verschijnsel, dat - nauwelijks twee decennia - een stimulerende rol heeft gespeeld in de samenleving. De gemeenschappen organiseerden bijvoorbeeld Sinterklaasintochten, Oranjefeesten op koninginnedag, concerten, sportwedstrijden, activiteiten voor kinderen et cetera.
P.N. Helslooot