In vrijwel alle Zaandorpen bevond zich bij de hervormde kerk een Kerkpad of -straat dan wel een Kerkplein. Soms, in Oostzaan en Westzaan, werd de omgeving van de kerk officieel Kerkbuurt genoemd.

De oorspronkelijke naam 'Kerkpad' werd doorgaans veranderd in Kerkstraat, omdat de oude aanduiding gevoelsmatig een ongunstige bijklank kreeg. Zo zijn er in Zaandam Oost, Koog aan de Zaan, Zaandijk, Wormerveer, Westzaan, Oostzaan en Wormer nog steeds Kerkstraten.

Aan de Kerkstraat was doorgaans de pastorie en vaak ook de dorpsschool gevestigd, in enkele gevallen later ook het plaatselijke badhuis. In verscheidene gevallen waren er twee Kerkstraten, die dan de Noorder- en de Zuiderkerkstraat werden genoemd. Oostzaandam, waar alleen de naam Noorderkerkstraat in stand bleef, Westzaandam, waar de oorspronkelijke namen werden veranderd in Parkstraat en Tuinstraat. Voorts in Koog aan de Zaan, waar de Noorderkerkstraat verdween bij de aanleg van het Coentunnelviaduct.

In Koog aan de Zaan en Krommenie werden straten bij de doopsgezinde vermaning Vermaningstraat genoemd. Alleen in Krommenie bleef de naam Kerkplein gehandhaafd. Er waren echter ook Kerkpleinen in Zaandam ter hoogte van de Bullekerk, Zaandijk, Wormer en Jisp. Aanvankelijk waren deze kerkpleinen niet of nauwelijks bestraat. Het waren opgehoogde terreinen bij de kerk, die soms gedeeltelijk als begraafplaats werden gebruikt, maar die ook, samen met de kerk, dienden als vluchtplaats bij watersnoden. Op de plaats van het latere kerkplein bij de Bullekerk was in 1573 door Zaankanters een schans tegen de Spanjaarden opgeworpen.