In vrijwel alle Zaandorpen bevond zich bij de (hervormde) kerk een Kerkpad of -straat dan wel een Kerkplein. Soms (in Oostzaan en Westzaan) werd de omgeving van de kerk officieel Kerkbuurt genoemd.

De oorspronkelijke naam 'Kerkpad' werd doorgaans veranderd in Kerkstraat, omdat de oude aanduiding gevoelsmatig een ongunstige bijklank kreeg. Zo zijn er in Zaandam (Oost), Koog aan de Zaan, Zaandijk, Wormerveer, Westzaan, Oostzaan en Wormer nog steeds Kerkstraten.

Aan de Kerkstraat was doorgaans de pastorie en vaak ook de dorpsschool gevestigd, in enkele gevallen later ook het plaatselijke badhuisplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBadhuizen

Bad-inrichtingen, in de tweede helft van de vorige eeuw opgericht in vrijwel alle tot de Zaanstreek behorende gemeenten, inmiddels gesloten en goeddeels vergeten. Naast de hier bedoelde binnenbadhuizen was er ook een aantal badhuizen aan open water, onder andere in Zaandam bij het (Pont-)eiland in de Voorzaan, te Zaandijk aan het Wijd, aan de. In verscheidene gevallen waren er twee Kerkstraten, die dan de Noorder- en de Zuiderkerkstraat werden genoemd. Oostzaandam, waar alleen de naam Noorderkerkstraat in stand bleef, Westzaandam, waar de oorspronkelijke namen werden veranderd in Park straat en Tuinstraat. Voorts in Koog aan de Zaan, waar de Noorderkerkstraat verdween bij de aanleg van het Coentunnelviaduct.

In Koog aan de Zaan en Krommenie werden straten bij de doopsgezinde vermaning Vermaningstraat genoemd. Alleen in Krommenie bleef de naam Kerkplein gehandhaafd. Er waren echter ook Kerkpleinen in Zaandam (Bullekerkplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBullekerk

Alom gebruikte volksnaam voor de Westzijderkerk te Zaandam. De Bullekerk is een kruiskerk, met ongelijke armen, die werd gebouwd tussen 1637 en 1640 op de resten van een Spaanse schans. De naam Bullekerk herinnert, evenals een beeldje op het kerkplein, aan een dramatische gebeurtenis uit 1647. zie:), Zaandijk, Wormer en Jisp. Aanvankelijk waren deze kerkpleinen niet of nauwelijks bestraat. Het waren opgehoogde terreinen bij de kerk, die soms gedeeltelijk als begraafplaats werden gebruikt, maar die ook - samen met de kerk - dienden als vluchtplaats bij watersnoden. Op de plaats van het latere kerkplein bij de Bullekerk was in 1573 door Zaankanters een schans tegen de Spanjaarden opgeworpen.