Groep veranderingsgezinden, die in de Zaanstreek grote aanhang kreeg onder het welgestelde deel van de burgerij in de jaren '80 van de 18e eeuw. De patriotten waren vertegenwoordigd in Burger-sociëteiten, waaruit later de Exercitiegenootschappen of genootschappen van de wapenhandel voortkwamen. De patriotten waren de tegenstrevers van de in de Zaanstreek minder op de voorgrond tredende Orangisten.

In de Patriottentijd vormde zich met name in de gewesten Utrecht en Holland een verbond tussen de anti-orangistische aristocratie en de naar democratie strevende burgerij. Beide stromingen vonden elkaar in het gemeenschappelijke ideaal de macht van de stadhouder te beknotten. Aangezien de Zaanstreek geen aristocratie bezat, had het gebied ook geen enkele stem in de landelijke politiek. Het streven van de Zaanse patriotten was allereerst een dergelijke invloed te verwerven. Van belang was voorts dat de dorpen aan de Zaan, Oost- en Westzaandam, Koog aan de Zaan, Zaandijk en Wormerveer, weinig invloed hadden op het bestuur van hun banne. Daardoor vond men met name in Westzaandam en Zaandijk veel patriotten onder de bevolking. Onder de patriotten bevonden zich relatief veel doopsgezinden; dat wordt verklaard doordat veel kapitaalkrachtige ondernemers doopsgezind waren.

Op 18 mei 2017 schrijft Ruud Meijns over 'Oranje onrust aan het Zaantje':
In het laatste deel van de achttiende eeuw kwamen de tegenstellingen tussen de aanhangers van stadhouder Willem V, de Oranjegezinden, en zijn tegenstanders, de Patriotten, op een geweldadige wijze aan de oppervlakte, ook in de Zaanse dorpen. Het was een revolutionaire periode die uiteindelijk in een nederlaag van de Patriotten resulteerde. Dat ging niet zonder slag of stoot. Lees verder...