Zijkanalen van het Noordzeekanaalplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigNoordzeekanaal

Kanaal dat Amsterdam sinds 1876 met de Noordzee verbindt. Daartoe werd de duinenkust doorgraven bij Velsen en het vervolgens ontstane IJmuiden. Een sluizencomplex en twee zich ruim 1500 meter in zee uitstrekkende pieren werden tevens aangelegd. Het kanaal, grotendeels met de hand gegraven waar 'Holland op z'n smalst' is, vormt een ruim 26,5 km lange verbinding tussen Noordzee en IJsselmeer en is van grote betekenis, niet alleen voor Amsterdam als havenstad, maar ook voor de Zaans…, die de Zaanstreek op verschillende plaatsen met dat water verbinden.

Voor de Zaanstreek van belang zijn:

• Zijkanaal D naar Nauernaplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigNauerna
  
  Buurtschap behorende tot de gemeente Zaanstad en voor het grootste deel gelegen in de voormalige gemeente Assendelft. Een klein deel ligt op Westzaanse grond. Nauerna was nooit zelfstandig.
  
  Oorsprong van de naam Nauerna.
  
  De volgende schrijfwijzen zijn bekend: 1492 Nouwerna, 1547 Nouwertna, 1604 Nauwertna.,
• Zijkanaal E naar de Westzaner Overtoomplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWestzaner Overtoom
  
  Zie: Overtoom en Overtoomsluis. Van de (kleine) Westzaner Overtoom konden geen gegevens worden achterhaald. Thans draagt een groot deel van de Noorder lJ- en Zeedijk, dat tussen de sluis te Nauerna en het punt waar de huidige Hoofdtocht vanuit de Zaandammer Polder uitkomt op de Westzanerdijk, nog de naam Overtoom als herinnering aan het dijkdeel waarover vroeger schepen werden getrokken.,
• Zijkanaal G naar de Voorzaanplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVoorzaan
  
  Het deel van de Zaan tussen het Eiland, de Prins Hendrikkade en de sluis te Zaandam, met andere woorden: het deel van de Zaan vóór de Dam. In het verleden maakte ook het huidige Zijkanaal G. deel uit van de Voorzaan, die toen direct in verbinding stond met het IJ en nabij het Ooster- en Wester-,
• Zijkanaal H naar het Barndegatplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBarndegat
  
  Gekanaliseerde sloot op de grens van Zaandam en Oostzaan, uitkomend op Zijkanaal H., oorspronkelijk een meer. Hierna: de Barndegatdam, de Barndegatsluis en de Barndegatter Watermolens (later gemaal).
  
  Het meer ontstond als braak in de Oostzaner Zeedijk; niet bekend is wanneer. Het lag tussen de Zaandamse Achtersluispolder en de Oostzaanse Buitendijk, en werd gedempt en deels gekanaliseerd tijdens het graven van het Noordzeekanaal en Zijkanaal H. De naam van het meer ging over op de … en
• Zijkanaal I naar de Oostzaner Overtoomplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigOvertoom
  
  Een verlaagd en van glooiingen voorzien dijkgedeelte waarover schepen werden gehaald ('gewonden'). In de Zaanstreek zijn verschillende overtomen geweest, waarvan die te Zaandam verreweg het belangrijkst was. Oost- en Westzaandam hadden hun welvaart in de 17e eeuw mede te danken aan omvangrijke.

De meeste zijkanalen kwamen eerst gereed na volhardende actie vanuit de Zaanstreek. Zijkanaal G, het belangrijkste zijkanaal van de streek, kwam pas in 1885 gereed, terwijl het Noordzeekanaal al in 1876 geopend was.