De Grote Sluis werd aangelegd in 1722, werd in 1903 gesloten daar de Wilhelminasluis ernaast geopend werd. Bron Gemeente Archief Zaanstad

Schutsluis in de Damplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigDam

Straat te Zaandam die zijn naam ontleent aan de Hogedam in de Zaan, waar Zaandam naar werd vernoemd.

De Dam, die de Zaan van het buitenwater, IJ/Zuiderzee, afsloot, was in het zuiden eeuwenlang de enige landverbinding tussen de oostelijke en de westelijke Zaanstreek. Het is niet bekend wanneer de Dam precies werd opgeworpen. Zeker is dat hij er in 1314 was; vermoed wordt dat hij aan het einde van de 13e eeuw werd aangelegd. De Hogedam was van uitermate groot belang voor de ontginning en h…
te Zaandam, westelijk van de Wilhelminasluisplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWilhelminasluis

Op 24 oktober 1903 geopende, belangrijkste doorsluizing van de Dam te Zaandam.

Vóór de aanleg, die in 1901 een aanvang nam, omvatte het Zaandamse sluizencomplex de Duikersluis met een breedte van 6,29 m, diepte 2,20 m onder Amsterdams Peil, de Kleine Sluis met een lengte van 18 m, breedte 3.24 m en diepte 2,01 m en de
, ook wel Hondsbossche sluis genoemd. De aanduiding Grote Sluis geeft meermalen aanleiding tot verwarring, doordat men de Wilhelminasluis, die inderdaad groter is, dikwijls ten onrechte zo noemt. De eerste sluis in de Dam die de naam Grote Sluis kreeg werd reeds in 1544 gebouwd. Dat gebeurde op initiatief van het Hoogheemraadschap de Hondsbossche en Duinen tot Petten, dat verzekerd wilde zijn van geregelde aanvoer van materiaal voor de bouw van de Hondsbossche zeewering1). Daarom liet men het oude Westzaner Overtoomplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWestzaner Overtoom

Zie: Overtoom en Overtoomsluis. Van de (kleine) Westzaner Overtoom konden geen gegevens worden achterhaald. Thans draagt een groot deel van de Noorder lJ- en Zeedijk, dat tussen de sluis te Nauerna en het punt waar de huidige Hoofdtocht vanuit de Zaandammer Polder uitkomt op de Westzanerdijk, nog de naam Overtoom als herinnering aan het dijkdeel waarover vroeger schepen werden getrokken.
sluisje in de Dam slopen en de Grote Sluis aanleggen; de kosten voor de overkapte sluis werden opgebracht door het Hoogheemraadschap, de stad Alkmaar en de banne van Westzanen, die in ruil daarvoor een kosteloze doorgang kreeg voor alle inwoners, zolang de sluis zou bestaan.

De sluis uit 1544 werd in 1722 vervangen door een nieuwe Grote Sluis, een kunstwerk met een lengte van 28 meter, een breedte van 5,10 meter en een diepte van 2,60 meter beneden A.P. De aanleg van deze Grote Sluis kostte het Hoogheemraadschap meer geld dan was begroot, desondanks besloot men als kroon op het kunstwerk twee wapenstenen te plaatsen, die gemaakt werden door de Alkmaarse beeldhouwer Jacob van der Beek en de wapens van de Hondsbossche en van de Dijkgraaf en Heemraden voorstellen.

Wie de sluis wilde passeren moest schutgeld betalen. Voor het incasseren daarvan was een pachter aangesteld, die jaarlijks een vastgesteld bedrag moest afstaan aan het Hoogheemraadschap, ongeacht het aantal geschutte schepen. Vooral tijdens de Franse tijdplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigFranse tijd

De Franse tijd in Nederland duurde van 1795 tot 1813 en was een periode van grote veranderingen. Nederland werd bezet door Franse troepen onder leiding van Napoleon Bonaparte, wat leidde tot economische en politieke veranderingen. De Zaanstreek werd hard getroffen door de Franse bezetting, vooral door het
verviel de pachter daardoor tot armoede. In de tweede helft van de 19e eeuw werd steeds duidelijker dat de Grote Sluis te klein werd voor het schutten van vaartuigen. Reeds in 1853 had de Kamer van Koophandelplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKamer van Koophandel en fabrieken voor de Zaanstreek

Prins Bernhardbrug Door de wet ingesteld orgaan ter behartiging van de economische belangen van industrie, ambacht en dienstverlening. Aanvankelijke benaming Kamer van Koophandel en Fabrieken voor Zaanland: op verzoek van de Kamer op l juli 1988 tot huidige naam gewijzigd.
de gemeente Zaandam verzocht de Voor-plugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVoorzaan

Het deel van de Zaan tussen het Eiland, de Prins Hendrikkade en de sluis te Zaandam, met andere woorden: het deel van de Zaan vóór de Dam. In het verleden maakte ook het huidige Zijkanaal G. deel uit van de Voorzaan, die toen direct in verbinding stond met het IJ en nabij het Ooster- en Wester-
en Achterzaanplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigAchterzaan

Het gedeelte van de Zaan, benoorden de sluizen in de Dam te Zaandam, zie voorts: Binnenzaan
verder uit te diepen en tot de bouw van een nieuwe sluis over te gaan. In 1880 volgde een nieuw voorstel van de Kamer van Koophandel, nu tot verbetering van de Grote Sluis. De sluis had inmiddels haar belang voor de Hondsbossche verloren en werd in 1884 voor een bedrag van f 30.000 verkocht aan het Hoogheemraadschap der Uitwaterende Sluizen in Kennemerland en West-Friesland te Edam.

Een jaar later probeerden de gezamenlijke Zaangemeenten de sluis over te nemen, maar Uitwaterende Sluizen weigerde zelfs maar te onderhandelen. Daarna werd een plan ontwikkeld voor de bouw van een geheel nieuwe sluis ten westen van de Grote Sluis op de plaats van de vroegere Overtoomplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigOvertoom

Een verlaagd en van glooiingen voorzien dijkgedeelte waarover schepen werden gehaald cq gewonden. In de Zaanstreek zijn verschillende overtomen geweest, waarvan die te Zaandam verreweg het belangrijkst was. Oost- en Westzaandam hadden hun welvaart in de 17e eeuw mede te danken aan omvangrijke
. Het werd evenwel door de minister van Waterstaat ir. Cornelis Lely2) afgekeurd, omdat de beoogde sluis te klein was. Hetzelfde lot was een tweede plan beschoren.

Pas het derde plan kreeg goedkeuring. In 1903 kwam de Wilhelminasluisplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWilhelminasluis

Op 24 oktober 1903 geopende, belangrijkste doorsluizing van de Dam te Zaandam.

Vóór de aanleg, die in 1901 een aanvang nam, omvatte het Zaandamse sluizencomplex de Duikersluis met een breedte van 6,29 m, diepte 2,20 m onder Amsterdams Peil, de Kleine Sluis met een lengte van 18 m, breedte 3.24 m en diepte 2,01 m en de
oostelijk van de Grote Sluis gereed. De Grote Sluis is nog aanwezig en kan nog steeds dienst doen voor uitwatering en schutting, maar wordt in de praktijk niet meer gebruikt.



  • /home/zaanwiki/domains/zaanwiki.nl/private_html/encyclopedie/data/pages/grote_sluis.txt
  • Laatst gewijzigd: 2020/09/20 20:07
  • door jan