Kleine bevolkingsgroep en geloofsgemeenschap, geconcentreerd te Zaandam; vermoedelijk ontstaan aan het einde van de 18e eeuw, in omvang gegroeid in de 19e en 20e eeuw, grotendeels verdwenen door de volkerenmoord tijdens de Tweede Wereldoorlogplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigTweede Wereldoorlog

De gevolgen van de Tweede Wereldoorlog voor de Zaanstreek en haar inwoners kunnen niet los worden gezien van wat toen elders gebeurde. Bezetting, verlies van vrijheid, armoede, deportaties, spoorwegstaking, honger, verzet en executies, de Zaanstreek kreeg er haar deel van.
Wereldoorlog.

Het is niet bekend wanneer de eerste joden zich in Zaandam vestigden, vermoedelijk was dat aan het eind van de 18e eeuw. In april 1800 werd door vertegenwoordigers van de 'Hoogduytsche Joodsche Natie' aan het bestuur van Westzaandam meegedeeld dat aan de Rozengracht een huis was gehuurd voor godsdienstoefeningen. De joodse gemeente bestond op dat moment uit veertien huisgezinnen en twee ongehuwde personen. In 1811 telde de gemeente 117 leden. In augustus 1816 kochten drie gemachtigden van de joodse gemeente voor 1000 gulden een huis aan het Kuijperspadplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKuiperspad

Voormalige naam van het gedeelte van de noordzijde van de huidige Gedempte Gracht, gezien vanaf de Westzijde tot aan een sloot waar nu de Vinkedwarsstraat ligt, in Zaandam-west. Het Kuijperspad werd ook Noorder Nieuwendijk genoemd. Beide namen werden door elkaar gebruikt.

Nadat tussen 1856 en 1858 de sloot tussen het Kuijperspad en het
(thans: Gedempte Grachtplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGedempte Gracht

De Gedempte Gracht anno 1966 Hoofdwinkelstraat in Zaandam-west, liggend evenwijdig aan en ten noorden van de Rozengracht en ten zuiden van de Vinkenstraat, lopend van de Westzijde tot het Rustenburg.

De naam Gedempte Gracht ontstond in 1858 toen de sloot tussen het Zilverpad (zuidkant) en het
) om als Synagogeplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSynagoge

Sjoel waar de Nederlands Israëlitische Gemeente Zaandam bijeenkwam voor godsdienstoefeningen en onderricht in de joodse wetten, gevestigd aan oorspronkelijk de Rozengracht, nadien het Kuijperspad, later aan de Gedempte Gracht. Sinds 1974 is de Sjoel niet meer als zodanig in gebruik.
in te richten. Later werd hier ook een schoollokaal aan verbonden.

In 1887 kreeg de joodse gemeente een eigen begraafplaats aan de Westzanerdijk. De Zaanse joden waren werkzaam in de medische sector, het onderwijs en de ambtenarij; voorts waren er onder de joodse bevolking relatief veel gespecialiseerde handarbeiders, zoals zilversmeden, sigarenmakers, electriciëns en orthopedische schoenmakers; en voor het overige voornamelijk kleine winkeliers, kantoorpersoneel en personeel bij handelsbedrijven. Onder de Zaanse joden bevonden zich weinig industriëlen. Van belang was de essence-fabriek van Polak & Schwarzplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigPolak & Schwarz

Voorheen te Zaandam gevestigd essence- en smaakstoffenbedrijf; verplaatst naar Hilversum en aldaar onder de naam I.F.F. deel uitmakend van een internationaal concern.

Het bedrijf kwam voort uit nevenwerkzaamheden van Leopold Schwarz, zoon van een hotelhouder te Zutphen. Hij werkte in het hotel van zijn ouders, maar trad in de jaren '80 van de 19e eeuw ook op als agent van een essencefabriek, die voornamelijk aan bakkerijen leverde. In 1889 zette hij een eigen bedrijfje op waar…
.

Bekend werden de kinderen van de voorzanger van de Zaandamse gemeente Izak de Haan: Carry van Bruggenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBruggen, Carry van

Caroline Lea de Haan Smilde, 1 januari 1881 – Laren, 16 november 1932

Fragment uit 'De drie deuren' door Carry van Bruggen: 'Ik heb precies als de anderen gedaan'. ,,Toch spijt het mij dat de anderen precies zo deden als ik. Het spijt mij ook dat er autobussen zijn, en dat de wegsloot is gedempt over de Mallegatsluis, en dat je geen honderdvijftig molens meer ziet van de steiger bij De Waakzaamheid, en dat Klaasje Berg, de eigenaar van een kleine kruidenierswinkel, waa…
(1881-1932), als schrijfster die ook het Zaanse milieu in haar werk tot uitdrukking bracht, en Jacob Israël de Haanplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHaan, Jacob Israël de

Smilde 31 december 1881 — Jeruzalem 30 juni 1924

Nederlands letterkundige, voornamelijk dichter, maar ook bekend door enkele romans en essays. De Haan was de iets jongere broer van Carry van Bruggen, pseudoniem van Lientje de Haan; zij werden in hetzelfde jaar geboren, merkwaardigerwijs op 1 januari en 31 december van dat jaar. Op jeugdige leeftijd, in 1885, verhuisden zij naar Zaandam, waar hun vader Izak chazan of Joods voorzanger in de
(1881-1924), aanvankelijk als atheïstisch dichter en later als gedreven zionist. In de periode voor de Tweede Wereldoorlog groeide de joodse bevolkingsgroep in de Zaanstreek aanzienlijk, met name door de komst van ongeveer honderd joodse vluchtelingen uit Duitsland en andere Middeneuropese landen. Tijdens de oorlog werden zij ook hier slachtoffer van de Nazi-terreur. In 1941 werden alle joden geregistreerd; in Zaandam werden 325 'Volljuden' geteld. In 1942 begonnen de deportaties via Amsterdam en Westerbork naar Polen. De synagoge werd geplunderd en vernield en in gebruik genomen als paardenstal.

Na de oorlog bleken veertig Zaanse joden de pogrom te hebben overleefd; zij hadden ondergedoken gezeten of keerden terug uit de vernietigingskampen. Het joodse leven werd na de oorlog op bescheiden schaal voortgezet. In 1950 werd de synagoge gerestaureerd, later ook de begraafplaats, die eveneens was beschadigd. Het aantal joden bleek echter te gering voor het handhaven van de synagoge voor godsdienstoefeningen en het geven van onderwijs. Bovendien bleek een aantal joden niet langer lid te willen blijven van de traditioneel joodse gemeente: zij vereenzelvigden zich meer met de Liberaal Joodse Gemeente te Amsterdam, het Joods Nationaal Fonds en andere organisaties.

De Synagogeplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSynagoge

Sjoel waar de Nederlands Israëlitische Gemeente Zaandam bijeenkwam voor godsdienstoefeningen en onderricht in de joodse wetten, gevestigd aan oorspronkelijk de Rozengracht, nadien het Kuijperspad, later aan de Gedempte Gracht. Sinds 1974 is de Sjoel niet meer als zodanig in gebruik.
werd in 1974 verkocht, waarna expositie- en kunstuitleencentrum De Zienagoogplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZienagoog

Expositie- en kunstuitleencentrum, ooit gevestigd aan de Westzijde 39 te Zaandam, daarvoor in de voormalige Synagoge aan de Gedempte Gracht in Zaandam.

De voorgeschiedenis van Stichting de Zienagoog nam een aanvang in Zaandijk, waar in het door Wim Krijt beheerde
er in werd gehuisvest en later een brasserie.

S. Smit

  • /home/zaanwiki/domains/zaanwiki.nl/private_html/encyclopedie/data/pages/joodse.txt
  • Laatst gewijzigd: 2020/09/07 12:09
  • (Externe bewerking)