Oudheidkamers
Kleine musea betreffende de plaatselijke of regionale geschiedenis. De Zaanstreek kent drie Oudheidkamers, te weten in Zaandijk, Assendelft en Oostzaan. Zie ook: Museaplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigMusea
In de Zaanstreek is, overwegend in de 20e eeuw, een aantal kleine musea van verschillende aard ontstaan. De meeste ervan zijn afzonderlijk in deze encyclopedie vermeld. In 1989 is, teneinde het verbrokkelde museumpatroon te coördineren en in de toekomst een meer stedelijke allure te verlenen, de Stichting Steun Zaanse Musea opgericht, waarin met een enkele uitzondering alle instellingen samenwerken.
Zaandijk
Veruit de belangrijkste en oudste Oudheidkamer is het Zaans Museum, beheerd door de 'Vereeniging tot Instandhouding en Uitbreiding der Oudheidkundige Verzameling Jacob Jansz. Honig Jr.plugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHonig Jansz. Jr., Jacob
Zaandijk, 5 mei 1816 - 14 november 1870
Jacob Honig Jansz. Jr. Papierfabrikant, makelaar en directeur van een door hem opgerichte assurantiecompagnie, later ook burgemeester van Zaandijk. Grote en blijvende bekendheid verkreeg Honig door zijn geschiedkundige onderzoekingen en door vele publicaties. Zie voor zijn afstamming bij' gevestigd aan de Lagedijkplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigLagedijk
Dijk langs de westelijke Zaanoever in Zaandijk en een gedeelte van Koog aan de Zaan. Oorspronkelijk werd de gehele dijk aan de westkant van de Zaan, dus van de Dam in Zaandam tot die bij de Tochtsloot (Knollendam) Zaandijk of Lagedijk genoemd. De lage dijk langs de oostoever werd van de Dam tot het einde van 80 te Zaandijk. De huisvesting bestaat uit een in 1709 gebouwd koopmanshuis, waaraan in 1830 een Zaanhuis is gebouwd. De panden zijn na het overlijden van de laatste bewoner, mej. N. de Jager, in 1940 geschonken aan de gemeente Zaandijk; bij legaat was bepaald dat de bestaande verzameling oudheidkundige geschriften, voorwerpen enzovoort, die zich tot dan toe bevond in het gemeentehuis van Zaandijk, in de geschonken panden zou worden ondergebracht. De 'Vereeniging tot Instandhouding van de Oudheidkundige Verzameling' was opgericht op 5 mei 1891. Toen aanvaardde de Zaandijkse gemeenteraad de schenking van de belangrijke collecties die waren bijeengebracht door oud-burgemeester Jacob Jansz. Honig Jr.plugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHonig Jansz. Jr., Jacob
Zaandijk, 5 mei 1816 - 14 november 1870
Jacob Honig Jansz. Jr. Papierfabrikant, makelaar en directeur van een door hem opgerichte assurantiecompagnie, later ook burgemeester van Zaandijk. Grote en blijvende bekendheid verkreeg Honig door zijn geschiedkundige onderzoekingen en door vele publicaties. Zie voor zijn afstamming bij.
Vermelding verdient dat de collecties eerst waren aangeboden aan de gemeente Zaandam, die de schenking weigerde. De grote hoeveelheid boeken, prenten, kaarten, schilderijen en voorwerpen vond onderdak in het oude raadhuis en was daar enigszins toegankelijk. In de loop der volgende jaren verschenen min of meer beschrijvende catalogi van:
- de Boekerij uit 1900, met 1375 titelvermeldingen,
- Schilderijen, voorwerpen betrekking hebbende op huiselijk, maatschappelijk leven, handel en nijverheid, klederdrachtenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKlederdracht
Het dragen van kleding uit vroegere tijden als uiting van gebondenheid aan een bepaalde (streek)cultuur en aanwezige historiciteit. Tegenwoordig wordt de dracht ook aangewend voor folkloristische feesten en voor toeristische doeleinden., penningen enz. uit 1914, met 440 vermeldingen, - Zaanlandia Illustrataplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZaanlandia Illustrata
In 1917 uitgegeven catalogus op de prentverzameling, die deel uitmaakte van het bezit der oudheidkundige verzameling 'Jacob Honig Jansz. Jr.'.
Het boek wordt hier genoemd omdat het een belangrijke ingang vormt tot de oudere Topografie en cartografie van de Zaanstreek. Ook andere prenten betreffende de streek zijn in de verzameling ondergebracht, gerubriceerd als volgt: 'kaarten, tekeningen, historieprenten, portretten enz., betreffende de Zaanlanden en van het oudtijds da… uit 1917, kaarten, tekeningen, historieprenten, portretten enz., met 937 vermeldingen.
Deze verzamelingen zijn sindsdien, vooral ook na de ingebruikname van het pand Lagedijk 80, aanzienlijk uitgebreid. Het museum bezit onder andere een unieke collectie Zaanse klederdracht.
De Stijlkamersplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigStijlkamers
'Pronkkamer' en 'Empire-kamer` in het pand 'Van ouds het Noorderhuis' aan de Kalverringdijk 17 (Zaanse Schans) te Zaandam.
Deze kamers zijn tegen betaling te bezichtigen. Afgezien van de 18e- en 19e-eeuwse woninginrichting, vindt men er voorbeelden van de Zaanse klederdracht. Het koopmanshuis is in de opbouwperiode van de Zaanse Schans overgebracht vanuit Zaandijk, waar het juist benoorden de aan de Zaanse Schans zijn ingericht met bruiklenen, ontvangen van het Zaans museum. De boekerij en de verzameling prenten, kaarten en foto's zijn ondergebracht in het Gemeente-archief van Zaanstadplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGemeentearchief Zaanstad
De term archief kan drie betekenissen hebben:
* het archiefmateriaal; * het archiefgebouw, de bewaarplaats, * de archiefdienst, de instelling.
Door de eeuwen heen zijn er wat betreft de archieven, in alle drie de betekenissen, veranderingen geweest. In dit artikel wordt, na een algemeen-historisch overzicht, het Gemeentearchief van Zaanstad behandeld. De overige voor de Zaanstreek van belang zijnde archieven zijn summier behandeld onder Archief.; met name de prenten en foto's, de Atlas, worden daar dikwijls geraadpleegd. Desondanks kampt deze Oudheidkamer met een chronisch ruimtegebrek, waardoor veel van de collectie in depot dient te blijven. Conciërge-rondleidster in het Zaans Museum was jarenlang mevrouw Schoone-Slop; eind jaren '80 opgevolgd door het echtpaar H. de Wit.
Assendelft
In 1983 is de Stichting Oudheidkamer Assendelft opgericht, met als doel het verzamelen van alles dat voor de dorpsgeschiedenis van belang is. De groeiende verzameling is ondergebracht in het verzorgingstehuis Festina Lente en bestaat uit onder meer een collectie van meer dan 1500 foto's en vele voorwerpen en gereedschappen uit het boerenbedrijf. De Oudheidkamer is dagelijks gratis te bezichtigen.
Oostzaan
De Stichting Oudheidkamer Oostzaan is opgericht in 1981. Doel is het bevorderen van de belangstelling in de historie, het volksleven, de handel, de nijverheid, zomede de zeden en gewoonten van de gemeente Oostzaan en haar bevolking.
Er zijn enkele werkgroepen ingesteld, er verschijnt een mededelingenblad De Jol en er is een begin gemaakt met het bijeenbrengen en catalogiseren van een verzameling. De Stichting ontbeert echter een eigen ruimte, kan daardoor weinig actief zijn en verzandde dientengevolge wel enigszins. Een kleine keuze uit de bijeengebrachte collectie is te zien in een vitrine in het gemeentehuis van Oostzaan.