Vrijdenkersvereniging, opgericht in oktober 1856, die in de Zaanstreek een redelijk grote aanhang verwierf. De Dageraad (in 1957 werd de naam van de vereniging veranderd in De Vrije Gedachte) was aanvankelijk liberaal georiënteerd en stond in de begintijd onder invloed van onder anderen Multatuli. Via figuren als A. Gerhard en F. Domela Nieuwenhuisplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigDomela Nieuwenhuis, Ferdinand

Amsterdam 31 december 1846 – Hilversum 18 november 1919

Nederlands socialist, feitelijk leider van de in 1881 opgerichte Sociaal Democratische Bond.

Van 1870 tot 1879 was Domela Nieuwenhuis Luthers predikant, achtereenvolgens in Harlingen, Beverwijk en Den Haag. Als zodanig bleek hij al een verklaard anti-militarist en een ijverig voorstander van de omstreeks 1870 ontstane internationale vredesbeweging. In 1879 trad hij uit de kerk en begon hij de uitgave van … schoof de vereniging nadien meer op naar de kant van de opkomende arbeidersbeweging en waren de leden van De Dageraad vooral socialisten en anarchisten.

De grootste bloeitijd van de vrijdenkersvereniging, die voortdurend opkwam voor het recht op een zelfstandige atheïstische wereldbeschouwing, lag tussen beide wereldoorlogen. Artikel 2 van de huidige statuten luidt: “De vereniging stelt zich ten doel de bevordering van de vrije gedachte, tot verbreding en verdieping van 's mensen besef op alle gebieden van het leven. Daarom verwerpt en bestrijdt zij ieder dogmatisme, beseffend dat er voor de rede geen absolute waarheden stand kunnen houden.'
De overeenkomst met bijvoorbeeld het Christen- en individualistisch Anarchismeplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigAnarchisme

Theorie die een maatschappelijke ordening met de grootst denkbare autonomie van het individu nastreeft en als consequentie hiervan de volledige afwezigheid van elke regeerdwang beoogt. Deze beginselen zijn al zeer oud, ze zijn als filosofisch toekomstideaal reeds verdedigd door Zeno (342-270 v.Chr.), stichter van de Stoïcijnse school. blijke hieruit. Na de Tweede Wereldoorlog kwam de nadruk meer te liggen op het eigensoortige van de ongodsdienstige levensovertuiging en minder op de bestrijding van de godsdienst. Het Humanismeplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHumanisme

Levensbeschouwing, die uitgaat van de vraag hoe aan het bestaan zin kan worden gegeven, zonder het antwoord op die vraag buiten dit leven te zoeken. Dit moderne niet-christelijke humanisme is voortgekomen uit het 'christelijke' historische humanisme. Binnen het moderne humanisme zijn weer vele richtingen, zoals het evolutionair humanisme, het psychologisch humanisme en het wijsgerig humanisme te onderscheiden. Als begin van het moderne humanisme in Nederland kan de oprichting in 1946 … heeft die eerdere taak van De Dageraad deels overgenomen.

Een van de oprichters van de vereniging was mr. W.B. Westermann, advocaat te Zaandam. De Dageraad kreeg in de Zaanstreek vooral aanhang in Zaandam, Koog, Zaandijk en Wormerveer. Tot een aparte Zaanse afdeling is het nooit gekomen, maar wel hebben er bijeenkomsten van De Dageraad in de Zaanstreek plaatsgevonden. In de 20e eeuw voerden daar leiders van de SDAP (zie: Socialismeplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSocialisme

Politieke stroming, strevend naar een maatschappijvorm waarin niet, zoals in het 19e-eeuwse kapitalisme, het bezit, maar de arbeid centraal staat en onder meer gericht op gelijke ontwikkelingskansen voor alle leden van de gemeenschap. Het socialisme is sinds de tweede helft van de 19e eeuw van zeer grote en wijd verbreide invloed, ook in Nederland. De Zaanstreek had lange tijd de naam) herhaaldelijk het woord. Desondanks waren de naar schatting honderd Zaanse leden van de vereniging vooral afhankelijk van wat er in Amsterdam plaatsvond. In de hoofdstad waren er iedere zondagmorgen bijeenkomsten, waar een groep Zaankanters wekelijks heentrok.

In de crisisjaren nam het aantal leden van De Dageraad al af, na de Tweede Wereldoorlog was de vereniging niet meer lokaal actief. Naast de vrijdenkersvereniging De Dageraad waren er in de Zaanstreek ook een geestverwante bakkersgezellenvereniging, een arbeidersmuziekvereniging (Koog-Zaandijk, 1933-`40) en een socialistische woningbouwvereniging met dezelfde naam actief.