Drukkerij, boekhandel en gedurende een periode van 125 jaar uitgeverij van boeken in Zaandijk, later bestaand als kleine grafische onderneming onder de naam Heijnis en Schipper BV.

Het bedrijf werd in 1821 als boekhandel opgericht door Jan Heijnis Teuniszoon, die zich al na anderhalf jaar lettermateriaal en een handpers aanschafte om ook als drukker actief te worden. In de jaren veertig van de 19e eeuw had hij de inrichting kennelijk al zover uitgebreid dat nog volledig met de hand gezette en gedrukte boeken werden vervaardigd voor onder meer Amsterdamse en Haarlemse uitgeverijen. In deze tijd ontwikkelde Heijnis zich ook tot zelfstandige uitgever. Onder zijn naam verscheen een lange reeks boeken, merendeels van geschiedkundige, soms ook van bijvoorbeeld theologische aard.

Daarbij kwam een aantal boeken die de Zaanstreek betroffen van zijn pers, waaronder de reeks Zaanlandsche Jaarboekjes (1841-1854) en andere geschriften van Jacob Honig Jansz. Jr, onder andere diens Geschiedenis der Zaanlanden.

Na het overlijden van Jan Heijnis Tsz. in 1879 werd het bedrijf voortgezet door twee ongetrouwde dochters, die zich voornamelijk met de boekwinkel bemoeiden en de leiding van de drukkerij en uitgeverij steeds meer overlieten aan de meesterknecht, Klaas Woudt (1857-1923), die de zaak tenslotte van hen overnam. Deze was, na korte tijd op de oliemolen Het Vette Schaap te hebben gewerkt, als leerling-drukker bij Heijnis in dienst gekomen. Klaas Woudt was ondanks weinig opleiding vaardig met de pen. Zo kreeg hij als jonge man al een zekere populariteit door liedjes en voordrachten te schrijven voor bijvoorbeeld de brandweer. Naar de geest van de tijd werden de spuitfeesten met zijn teksten opgeluisterd.

Op den duur deden ook brandweren uit andere gemeenten een beroep op Woudt's schrijftalent. Aangezien deze liedjes en voordrachten in druk verschenen, kon hij het schrijven er van met zijn beroep combineren. Daarmee gaf hij de aanzet tot een specialistische uitgeverij, het later door zijn zoons Jan en Piet Woudt uitgebouwde Toneelfonds J. Heijnis Tsz., waarin ten dienste van ooit meer dan 10.000 amateur-toneelverenigingen in het land een zeer uitgebreid repertoire van avondvullende spelen en eenakters werd opgebouwd. De drukkerij stond in de periode tussen 1910 en 1950 grotendeels in dienst van deze toneeluitgeverij, met het vervaardigen en laten herdrukken van meer dan 400 titels, een tijdschrift voor het dilettantentoneel en regelmatig verspreide catalogi.

De toneelstukken werden voor een deel in opdracht van de broers Woudt geschreven of vertaald. In de jaren 50/60, toen inmiddels Klaas Woudt mede-firmant was geworden, liep de belangstelling voor het amateurtoneel dramatisch terug. Onder meer door de komst van de televisie en veranderende uitgaansgewoonten. Deze achteruitgang was zo drastisch dat de lucratieve toneeluitgeverij binnen enkele jaren verliesgevend werd en moest worden afgestoten. Doordat de verouderde drukkerij, de kwaliteit van de toneelboekjes behoefde niet hoog te zijn, geheel was ingericht voor boekproducties, richtte Klaas Woudt zich met zijn jongere broer Jaap op de vervaardiging en uitgave van voornamelijk letterkundige boeken.

De door hen opgerichte Uitgeverij der firma J. Heijnis Tsz,later Uitgeverij Heijnis BV vormde in zeer korte tijd een literair fonds met auteurs als Gerrit Kouwenaar, Jan Greshoff, Willem Frederik Hermans, Harry Mulisch, Jan Wolkers en Simon Vestdijk, maar zag geen kans voldoende verkoopresultaten te bereiken om daaruit de noodzakelijke investeringen ter vernieuwing van de drukkerij te financieren. Na ongeveer tien jaar moest het toen al omvangrijke en opmerkelijke fonds worden afgestoten.

Jaap Woudt, die aanvankelijk ook de in 1967 opgeheven boekhandel had geleid, trad als uitgever in dienst bij Meijer Pers in Wormerveer. Klaas Woudt zette de sterk verkleinde drukkerij Heijnis nog een aantal jaren voort.

In 1976 droeg hij machines, overige inventaris en opstallen over aan enige personeelsleden, om verder te kunnen werken als producent van boeken bij het mede door hem opgerichte Inmerc bv en als publicist. Sindsdien is drukkerij Heijnis BV in 1983 gefuseerd met de eveneens kleine Zaandijkse drukkerij Schipper tot Heijnis en Schipper BV met een bescheiden aantal medewerkers als grafisch bedrijf voortgezet. Opmerkelijk is dat nu 170 jaar achtereen in hetzelfde pand, dat ten dele bestaat uit de opslagruimte van een eerdere zoutziederij, een drukkerij is gevestigd. Heijnis en Schipper BV is het oudste Zaanse bedrijf in deze tak van nijverheid.

  • /home/zaanwiki/domains/zaanwiki.nl/private_html/encyclopedie/data/pages/heijnis1.txt
  • Laatst gewijzigd: 2024/05/28 09:20
  • door zaanlander