levensmiddelenindustrie

Belangrijke hoofdtak van (veredelings-)industrie, met in de Zaanstreek een groot aantal vertakkingen. De concentratie van industrieën die levensmiddelen produceren, inspireerde het gemeentebestuur van Zaanstad eind jaren '70 tot de slogan 'Zaanstad, de provisiekast van Nederland'. De huidige levensmiddelenindustrie heeft voor een groot deel haar basis in de 19e eeuw. Dat is het geval bij oliefabricage en -slagerijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigOliefabricage

Zie: Olieslagerij en -fabricage.
, de specerijfabrieken en -malerijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSpecerijmalerij

Molennijverheid van betrekkelijk geringe betekenis, aangezien specerijen in het verleden duur waren en daardoor weinig werden gebruikt. ln de specerijmolens werden bijvoorbeeld peper en kaneel met kantstenen fijngemalen en daarna gebuild. In de Zaanstreek waren drie molens voor het malen van specerijen ingericht. twee te Westzaandam en een te Oostzaandam. Zie voorts:
, de cacaoplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigCacao-industrie

Belangrijke drager van de Zaanse economie; in omvang en belang gegroeid in de 19e en 20e eeuw; ontwikkelde zich aanvankelijk in samenhang met de chocoladeindustrie; vooral na de Tweede Wereldoorlog vond er specialisatie plaats en verzelfstandigden beide sectoren. In 1985 werd in de Zaanstreek 132.000 ton cacaobonen verwerkt, dat is ca. 80 % van de totale Nederlandse cacao-industrie, en circa 7,5 % van de totale wereldoogst.
- en Chocolade-industrieplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigChocolade-industrie

Belangrijke sector in de Zaanse economie, in omvang en belang gegroeid in de 19e-, vanaf ca. 1840, en 20e eeuw. Ontwikkelde zich aanvankelijk in samenhang met de cacao-industrie. Vooral na de Tweede Wereldoorlog vond er specialisatie plaats en verzelfstandigden beide sectoren.
, de koekplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKoekfabricage

Uit de Zaanstreek verdwenen tak van nijverheid, die sinds het eind van de 19e eeuw en tot 1970 in verschillende bedrijven is uitgeoefend. Bekende koekfabrieken waren Verkade, Hille en Van Delft.

Koek (ontbijtkoek) werd, getuige een akte, in Deventer al in 1534 gebakken. De firma Verkade begon in 1891 met de productie, die meteen zoveel mogelijk werd gemechaniseerd. Zo werkte men in 1896 al met twee modernere kneedmachines, waarin roggebloem met honing, stroop, kruiden, enz. werd…
,Beschuitplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBeschuit

Tegenwoordig vrijwel uitsluitend fabrieksmatig vervaardigd baksel van tarwemeel, gist, eipoeder, blanke stroop, suiker en zout water, waaraan door het tweemaal te bakken een zekere brosheid en lichtheid is verleend (tafelbeschuit), terwijl vroeger vooral de aanzienlijk hardere scheepsbeschuit werd gebakken.
- en Biscuitfabriekenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBiscuitfabrieken

Bedrijven die zich specialiseren in de productie van biscuits: droog, bros en daardoor duurzaam klein gebak van tarwebloem met vet, suiker, vanille enzovoort, dat als versnapering wordt gegeten. Biscuits worden in vele smaak- en vormvariëteiten geproduceerd en zijn door de fabrieksmatige vervaardiging goedkoper dan de (banket-)bakkerskoekjes. In de Zaanstreek bestaan nog twee biscuitfabrieken (Koninklijke Verkade en Swart-Vicomte. beide te Zaandam), enkele andere zijn verdwenen…
de margarinefabriekenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigMargarine-industrie

Bedrijfstak waarbij een vervangingsmiddel van boter wordt vervaardigd uit ondermelk en een mengsel van dierlijke of plantaardige oliën en vetten. De belangrijkste fase in het productieproces, in 1869 uitgevonden door de Fransman Mège-Mouriés, is het emulgeren (=karnen). Het product mag geen hoger smeltpunt hebben dan 42 graden, aangezien het anders niet in de mond zou smelten.
, en de mosterdfabriekenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigMosterd- en specerijmalerij

Reeds in de vroege Middeleeuwen werden in Nederland naast heilzaam geachte kruiden ook azijn en mosterd gebruikt om voedsel smakelijker te maken. Daarnaast leerde men als gevolg van de Kruistochten Oosterse kruiden kennen zoals peper, kaneel, kruidnagelen, nootmuskaat, foelie, vanille en gember.
om slechts enkele voorbeelden te noemen. Andere bedrijven ontstonden in de 20e eeuw, zoals bijvoorbeeld de aardappelen- en groentendrogerijenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigAardappelen- en groentendrogerij

Tussen 1917 en 1920 door oliefabriek De Vrede te Westknollendam (eigendom van de fa. P.H. Kaars Sijpesteijn) bedreven activiteit, samenhangend met de penibele voedselsituatie in de Eerste Wereldoorlog. De benodigde snij-, droog- en wasmachines werden geleverd door de NV Nederlandsche Groenten- en Vruchtendroogerij te Breda, waarmee een samenwerkingsovereenkomst werd afgesloten.
, de soep- en soeparomafabriekenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSoep soeparoma

Zie: Exter Aroma BV, Honig Merkartikelen BV.
, de suikerwerkfabrieken en bedrijven die pluimvee- en gevogelteplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigPluimveeverwerkende industrie

Tak van industrie die zich bezig houdt met het fokken (vermeerderen, inclusief broeden) en verwerken van pluimvee (kippen, kalkoenen, eenden en ganzen), in de Zaanstreek voornamelijk in Oostzaan geconcentreerd. Het eendenfokbedrijf was tot de crisisjaren van belang in Westzaan en vooral in Oostzaan. Tussen 1865 en 1915 hield vrijwel elke Oostzaanse familie zich wel op enige wijze bezig met het fokken van eenden en/of kippen. Evenals in Westzaan gebeurde dit op de a…
verwerken. De Broodfabriekenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBroodfabrieken

Zie: Brood Sinds de tweede helft der 19e eeuw is steeds gepoogd het volksvoedsel brood op industriële wijze te vervaardigen. In de steden ontstonden de eerste broodfabrieken omstreeks 1870.

De eerste fabrieksmatige productie van brood in de Zaanstreek werd in 1886 door E.G. Verkade (Zie
(ook in coöperatieveplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigCoöperatie

Economisch samenwerkingsverband van verbruikers of producenten. In de Zaanstreek werden vooral de coöperaties van verbruikers belangrijk, maar er ontstonden ook productie-coöperaties Door middel van gemeenschappelijke inkoop of bedrijfsuitoefening trachtten de deelnemers hun economische belangen te behartigen. Daarbij moet worden opgemerkt dat naast het economische doel idealisme een minstens zo belangrijke drijfveer voor de samenwerking was. In de 20e eeuw kwamen met name de land e…
vorm). grutterijenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGrutterij

De handel in grutterswaren (droge waren) en het vermalen van boekweit tot boekweitgort en vervolgens tot boekweitmeel, in de Zaanstreek van belang geweest voor de voedselvoorziening van de eigen bevolking.

Boekweit was in het verleden de basis van een belangrijk volksvoedsel. In de grutterijen werd (al dan niet met behulp van een rosmolen) de boekweit verwerkt tot boekweitgort (“'grutjes') en de boekweitgort vervolgens tot boekweitmeel. Dit meel was niet geschikt om brood van te bakk…
, koffiebranderijenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKoffiebranderij

In de Zaanstreek was, naast een onbekend aantal kleinere, vier grotere koffiebranderijen gevestigd. Geen enkel bedrijf brandde koffie als hoofdactiviteit.

De Zaanse koffiebranderij werd beoefend door levensmiddelenhandels. De grotere koffiebranderijen waren die van Albert Heijn, Simon de Wit, Keg en Terwee. Als kleine koffiebrander is bijvoorbeeld kruidenier Ris bekend, die zijn winkel aan de Damstraat in Zaandam had.
en pellerijenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigPellerij

Naam van zowel bedrijfstak als de inrichting waarin dit bedrijf wordt uitgeoefend; het ontdoen van het kroonkafje, meestal dop (pel) genoemd, en de vruchtwand en zaadhuid van onder andere granen, zonder de korrel te breken. In de Zaanstreek is in vroeger eeuwen gerst gepeld, met gort als product. Gerst is niet eenvoudig te pellen, aangezien de dop is vergroeid met de korrel. Vanaf het midden van de 19e eeuw werd rijstpellerij belangrijk. De pellerij had een grote omvang in de Zaanstree…
gingen in de 20e eeuw ten onder. Een compleet overzicht van de levensmiddelenindustrie in de Zaanstreek wordt gegeven bij Economische geschiedenisplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigEconomische geschiedenis

1. Economische ontwikkeling vóór 1580 (bladzijde 189 en volgende)

2. Economische ontwikkeling van de Zaanstreek in de periode 1580-1800 (bladzijde 192 en volgende)

3. Economische ontwikkeling van de Zaanstreek na 1800 (bladzijde 205 en volgende)

Bij het begin vap elk hoofdstuk is een opgave geplaatst van de behandelde economische sectoren en eventuele andere met het onderwerp samenhangende onderwerpen. Van hoofdstuk 1 treft u de inhoudsopgave hieronder aan. Door midd…
geschiedenis 3.6.4. tot en met 3.6.10. en 3.6.12., alsmede bij Economische geschiedenisplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigEconomische geschiedenis

1. Economische ontwikkeling vóór 1580 (bladzijde 189 en volgende)

2. Economische ontwikkeling van de Zaanstreek in de periode 1580-1800 (bladzijde 192 en volgende)

3. Economische ontwikkeling van de Zaanstreek na 1800 (bladzijde 205 en volgende)

Bij het begin vap elk hoofdstuk is een opgave geplaatst van de behandelde economische sectoren en eventuele andere met het onderwerp samenhangende onderwerpen. Van hoofdstuk 1 treft u de inhoudsopgave hieronder aan. Door midd…
structuur 2.4.

  • /home/zaanwiki/domains/zaanwiki.nl/private_html/encyclopedie/data/pages/levensmiddelenindustrie.txt
  • Laatst gewijzigd: 2020/09/07 12:05
  • (Externe bewerking)