De gezamenlijke uit het verleden overgeleverde zeden en gebruiken van een land, streek of plaats. Deze tradities worden bestudeerd en zo mogelijk verklaard door de wetenschap der volkskunde. Tot de folklore worden doorgaans gerekend:

1. Zeden en gebruiken onder andere bij geboorte, huwelijk en dood; bij de feesten van het jaar; bij eten en drinken; bij vermakelijkheden en spel, niet in het minst bij het kinderspel, woningbouw en klederdracht, de gewoonten bij landbouw, veeteelt en ander bedrijf;
2. Volksgeloof, waarbij ook toverij, heksen, spoken- en geestengeloof, voortekens en voorspellingen, droomuitleg en de waardering van amuletten;
3. Volksverhalen, sagenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSagen en legenden
   
   Verhalen die oorspronkelijk zijn gebaseerd op gebeurtenissen die werkelijk plaatsvonden, maar daarna door de overlevering en de fantasie van de vertellers zijn overwoekerd, zodat het onderscheid tussen feiten fictie niet meer duidelijk is. Een sage heeft uitsluitend een historische achtergrond, een legende dikwijls ook een godsdienstig karakter. Mythen (verhalen over goden, halfgoden of goddelijke voorouders) zijn in de Zaanstreek niet overgeleverd., sprookjes en legenden, dus overleveringen;
4. Volksliederen, muziek en dans;
5. Volkskunstplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVolkskunst
   
   Door het volk voortgebrachte voorwerpen of uitingen waaraan esthetische waarde wordt toegekend. Tot de volkskunst worden zowel gebruiksvoorwerpen met hun versiering (beeldsnijwerk, schilderwerk) als volksprenten, liederen en dansen gerekend. Kenmerkend is meestal het enigszins 'primitieve' karakter van de voortbrengselen ervan, veroorzaakt door het ontbreken van opleiding en ambachtelijke ervaring. De grenzen tussen volkskunst en 'officiële kunst' zijn overigens vaak nauwelijks te tr…;
6. Volkswetenschap, volksgeneeskunde, dier- en plantlore, weersvoorspellingen, naamsverklaringen;
7. de volkstaal, zich uitende in spreuken en spreekwoorden, baker-, kinder- en vele andere rijmen, raadsels, plaagversjes, scheldversjes, bij- en scheldnamen enz.

Folklore, zoals hierboven omschreven, is de laatste decennia in hoog tempo uit de samenleving verdwenen. Men denkt hierbij bijvoorbeeld aan allerlei vroegere gebruiken, aan uit het verleden stammende kinderspelletjes, aan de klederdrachten en dialecten, aan volksgeloof en regionale sagen. Vele van zulke tradities stamden uit een zeer ver verleden; van een aantal zijn nog resten waarneembaar.

Het is een merkwaardige gedachte dat deze soms nog nauwelijks herkenbare resten niet zelden berusten op tradities die al in een voorchristelijk, germaans verleden zijn gevormd. Hoewel de volksgebruiken en -gewoonten voortdurend aan slijtage, verandering en beïnvloeding bloot hebben gestaan is het niet overdreven om te stellen dat zij sinds de 19e eeuw zeer snel zijn afgekalfd, zo ze niet verdwenen zijn. Hier en daar wordt geprobeerd ze met enige krampachtigheid in stand te houden of nieuw leven in te blazen. Ze behoren echter niet meer tot de belevingswereld van de moderne mens. Wie zal overigens zeggen of in onze tijd geen nieuwe folklore wordt gevormd? Het is van belang dat de vroegere zeden en gebruiken zijn vastgelegd en dat men tracht de kennis ervan te verdiepen.

Het Meertens Instituut voor Volkskunde, Naamkunde en Dialectologie te Amsterdam kan worden beschouwd als een wetenschappelijk centrum waar zoveel mogelijk gegevens over alle aspecten van de Nederlandse folklore zijn bijeengebracht. Daarnaast bestaan in vele regio's musea, oudheidkamers en archieven waarin volkskundige gegevens zijn te vinden.

Wat op folkloredagen en dergelijke wordt gevierd is doorgaans van twijfelachtig gehalte en moet in de meeste gevallen worden beschouwd als een verwaterd en niet zelden commercieel mengelmoesje met betrekking tot verdwenen of vermeende tradities.

In de Zaanstreek is er zeker sprake geweest van regionale folklore, zij het dat we direct dienen te beseffen dat de Zaans genoemde gebruiken en gewoonten vrijwel alle teruggrijpen naar een verleden waarin het huidige begrip Zaanstreek niet bestond; anders gezegd: de meeste als Zaans beschouwde tradities zijn te herleiden tot die van het veel grotere gebied dat ooit dun werd bevolkt door Friezen of kustgermanen, in feite dus tot geheel westelijk en noordelijk Nederland en noordwestelijk Duitsland.

Onder dit voorbehoud zijn niettemin een aantal Zaanse volksgebruiken en -gewoonten vermeldenswaard. Zij worden afzonderlijk in deze encyclopedie behandeld; zie het hieronder geplaatste lijstje met verwijzingen. Bedoeld worden met name de volksgebruiken bij geboorte, huwelijk en dood, verschillende volksfeesten en -vieringen, traditionele kleding, eet- en drinkgewoonten, kinderspelletjes, volksverhalen en -versjes en het taalgebruik in de streek, inclusief bijvoorbeeld bij- en scheldnamen.

Zie; Kinderspelenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKinderspelen

Voor zover ze afwijkend zijn of waren van wat elders gewoon is (was), worden kinderspelen beschouwd als een aspect van de regionale cultuur.

Dat lijkt een zwaarwichtige vaststelling, maar omdat cultuur eigenlijk een optelsom is van alle gevestigde gewoonten, is er geen aanleiding om kindergewoonten daarbij uit te zonderen. Integendeel, in het verleden waren de kinderspelen juist sterk aan tradities gebonden en ze konden bovendien plaatselijk of regionaal sterk van elkaar verschill…, Klederdrachtplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKlederdracht

Het dragen van kleding uit vroegere tijden als uiting van gebondenheid aan een bepaalde (streek)cultuur en aanwezige historiciteit. Tegenwoordig wordt de dracht ook aangewend voor folkloristische feesten en voor toeristische doeleinden., Luilakplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigLuilak

Traditioneel volksfeest dat in de Zaanstreek, hier en daar elders, zoals in Amsterdam en Haarlem, nog in sterk afgezwakte vorm vooral door de jeugd wordt gevierd op de zaterdag voor Pinksteren. De kinderen stonden vroeg in de morgen op of gingen helemaal niet naar bed, wekten de langslapers op luidruchtige wijze waarbij liedjes werden gezongen, zoals: Luilak, slaapzak, beddezak, staat om negen ure op; negen ure, hallef tien, kan de luilak nog niet zien., Pinkstervieringplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigPinksteren

Eigenlijke Pinkstergebruiken zijn er in de Zaanstreek nauwelijks geweest. Alleen de viering van Luilak, op de zaterdag vóór Pinksteren, is folkloristisch interessant. Van de luilakviering is echter weinig of niets overgebleven. Van oudsher gold dat de schoonmaak op Luilak beëindigd moest zijn. Met Pinksteren verscheen men dan zo mogelijk in nieuwe kleding. Het was daarbij gebruikelijk een tochtje te maken; een lange wandeling, maar het liefst een rit met een wagen. Vandaar de vroeger…, Sagen en legendenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSagen en legenden

Verhalen die oorspronkelijk zijn gebaseerd op gebeurtenissen die werkelijk plaatsvonden, maar daarna door de overlevering en de fantasie van de vertellers zijn overwoekerd, zodat het onderscheid tussen feiten fictie niet meer duidelijk is. Een sage heeft uitsluitend een historische achtergrond, een legende dikwijls ook een godsdienstig karakter. Mythen (verhalen over goden, halfgoden of goddelijke voorouders) zijn in de Zaanstreek niet overgeleverd., Bijnamenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBijnamen

Zoals overal elders was het ook in de Zaanstreek gebruikelijk dat aan personen een bijnaam werd gegeven. Dit gebruik is vrijwel geheel verdwenen: alleen in kleine dorpsgemeenschappen worden zulke bijnamen nog wel gebezigd. Gezegd wordt dat het gebruik samenhing met het veelvuldig voorkomen van dezelfde familienamen in de dorpen: ter onderscheiding van gelijknamige buurtgenoten duidde men hen elk met een naamstoevoeging of een geheel bedachte naam aan. Doordat vaak uiterlijke kenmerken …, Sint Maartenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSint Maarten

Jaarlijkse folkloristische viering door kinderen van de 11e november. Zij lopen dan in de vooravond met lichtjes (thans lampions) langs de huizen, bedelend om snoepgoed. De viering geschiedt in Noord-Holland in het bijzonder in de Zaanstreek, maar ook in West-Friesland, op Wieringen en in Alkmaar en omstreken. In Groningen (Stad en Lande) en in veel Friese dorpen wordt ook Sinter Maarten gevierd, in Friesland luidt de naam Sunte Mertensrinnen. Vroeger was de viering algemeen verspr…, Volksgeneeskundeplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVolksgeneeskunde

De huidige gezondheidszorg berust op diagnostiek en behandeling door daartoe wetenschappelijk opgeleide artsen en specialisten. Voor ons huidige stelsel van geneeskundige voorzieningen kon worden ontwikkeld (zie hiervoor het artikel, Volkskunstplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVolkskunst

Door het volk voortgebrachte voorwerpen of uitingen waaraan esthetische waarde wordt toegekend. Tot de volkskunst worden zowel gebruiksvoorwerpen met hun versiering (beeldsnijwerk, schilderwerk) als volksprenten, liederen en dansen gerekend. Kenmerkend is meestal het enigszins 'primitieve' karakter van de voortbrengselen ervan, veroorzaakt door het ontbreken van opleiding en ambachtelijke ervaring. De grenzen tussen volkskunst en 'officiële kunst' zijn overigens vaak nauwelijks te tr… en Zaansplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZaans

Streektaal, het op zichzelf staande dialect dat in de Zaanstreek werd gesproken. Dit was zeker gedurende de 19e eeuw het geval, wellicht ook daarvoor en, in steeds verder afnemende mate, erna. In 1897 promoveerde Gerrit Jacob Boekenoogen tot doctor in de Nederlandse letteren op het onderwerp De Zaanse volkstaal. Bijdrage tot de kennis van de woordenschat in Noord-Holland., de volkstaal van de streek.

Zie ook: Cultuurplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigCultuur

In de ruimste betekenis wordt hier vooreerst onder cultuur verstaan: de beschaving, de ontwikkeling van het geestelijk en zedelijk leven, respectievelijk het daarin bereikte peil, met name met betrekking tot een bepaald volk en/of een bepaalde tijd. Een kernachtiger definitie van dezelfde strekking is: Cultuur is de levensstijl van een samenleving, aldus prof. dr. J.P. Bouman, in cultuurgeschiedenis van de twintigste eeuw; het is de plaats- en tijdgebonden veruiterlijking van de samenle….

• Gerrit Jacob Boekenoogenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBoekenoogen, Gerrit Jacob
  
  Wormerveer 18 april 1868 - Leiden 26 augustus 1930
  
  Taalkundige, vooral bekend geworden door zijn academische proefschrift 'De Zaanse Volkstaal', waarop hij in 1896 in Leiden cum laude promoveerde. De hoofdinhoud van dit in 1897 uitgegeven lijvige werk wordt gevormd door het Idioticon, waarvan is getuigd dat het buiten kijf het meest volledige en best bewerkte woordenboek van enige Nederlandse streektaal is. De Zaanse Volkstaal.
• Dr. Cornelia Catharina van de Graft Nederlandse volksgebruiken bij hoogtijdagen.
• Kornelis ter Laanplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigLaan, Kornelis ter
  
  Slochteren, 8 juli 1871 - Utrecht, 6 maart 1963 Kornelis ter Laan in 1914. Foto Beeldbank Gemeentearchief Zaanstad Kornelis ter Laan, tot eigen afschuw ook wel Klaas genoemd, politicus, dialectoloog en folklorist. Burgemeester van Zaandam (1914-1936), eerste sociaal-democratische burgemeester van Nederland. Kornelis ter Laan werd als zoon van een kleine boer geboren in het Groningse Slochteren. Als leerling aan de HBS te Sappemeer bezocht hij al een vergadering waar Folkloristisch Woordenboek.
• Sytse Jan van der Molen en P. Vogt: Onze folklore;
• mr. Dirk Visplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVis, Mr. Dirk
  
  Nederhorst den Berg 8 juli 1906 - Driebergen 2002
  
  Auteur van een groot aantal belangrijke publicaties over de Zaanstreek op historisch gebied. Mr. Dirk Vis stamt uit een oud Zaans geslacht en bracht zijn jeugd door in Westzaan.
  
  Na een opleiding aan de HBS in Zaandam en een rechtenstudie aan de Gemeente Universiteit in Amsterdam waar hij in 1931 afstudeerde, werkte hij korte tijd als advocaat en procureur, maar in 1933 ging hij als illustrator en kunstschilder werken. De Zaanstreek.