sagen

Verhalen die oorspronkelijk zijn gebaseerd op gebeurtenissen die werkelijk plaatsvonden, maar daarna door de overlevering en de fantasie van de vertellers zijn overwoekerd, zodat het onderscheid tussen feiten fictie niet meer duidelijk is. Een sage heeft uitsluitend een historische achtergrond, een legende dikwijls ook een godsdienstig karakter. Mythen (verhalen over goden, halfgoden of goddelijke voorouders) zijn in de Zaanstreek niet overgeleverd.

Aan het einde van de 19e en in de 20e eeuw is een aantal Zaanse sagen en legenden op papier vastgelegd. Naast sagen en legenden bestaan er ook volksverhalen, die duidelijk op historische gebeurtenissen zijn terug te voeren en geromantiseerd worden verteld. Voorbeelden daarvan in de Zaanstreek zijn bijvoorbeeld Stiers Wreedheidplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigStiers Wreedheid

Des stiers wreedheid, gepleegd aan meester en vrouw. Hoewel deze geschiedenis sommigen bekend zal wezen, willen we haar in 't kort verhalen, aan de hand van de heer Jacob Honig Jz. Jr., die haar vrij uitvoerig te boek heeft gesteld. Beeld van de vrouw die door de stier op de horens wordt genomen. Foto Jan Lapère
. de vlucht over het ijs van Lambert Meliszplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigMelisz, Lambert

Lambert Melisz, hoofdpersoon in een naar verluidt waar gebeurd verhaal uit de Spaanse Tijd. Volgens dit verhaal was Melisz een Westzaner die, zoals het grootste deel van de bevolking op 20 februari 1574, op schaatsen op de vlucht sloeg voor de naderende Spaanse troepen.
, het bezoek van Czaar Peterplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigCzaar Peter de Grote

Czaar Peter, Peter I Aleksejevitsj de Grote (1672-1725) Czaar sedert 1682 en 'alrussisch keizer` vanaf 1721 uit het Huis Romanov, die in 1697 een week in de Zaanstreek verbleef en nadien de streek enige malen kort bezocht. Rond verblijf en bezoeken, waarvan het belang altijd zwaar is overschat, hebben zich de nodige legendes gevormd. Het
, het bezoek van Napoleon (zie: Sans Pareilplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSans pareil

Uitspraak, toegeschreven aan keizer Napoleon Bonaparte toen hij Oost- en Westzaandam in 1811 bezocht. Sans pareil betekent Zonder gelijke, of Zonder weerga. Napoleon moet dit gezegd hebben toen hij, staande bij de sluis in de Zaan-dam, over de Achterzaan keek en de talrijke molens zag.
), het schip van Daam Schijfplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSchijf, Daam

In 1743 een veelbesproken (en bespotte) Zaandamse scheepsontwerper, die een binnenvaartschip bedacht met mechanische aandrijving, dus zonder zeilen of riemen. Hij wist enkele kooplieden voor zijn idee te winnen; het schip werd op de werf van Jan Bol aan het Bootemakerspad in Westzaandam gebouwd en kreeg de naam 'Volg my'.
, De Man onder de beerplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigMan onder de beer

Cornelis Gerritsz. Jongekees, commandeur van walvisvaarder 'De Hoop op de Swarte Walvis', kreeg na een avontuur in 1668 de bijnaam 'de man onder de beer'. Bij een poging een ijsbeer te doden - de huid was een gewilde jachttrofee - werd hij plotseling door het al doodgewaande dier besprongen en bedolven. Hij kon ternauwernood worden gered.
en al die verhalen over 'de goede oude tijd'.

Bij de volgende (beperkte) selectie van Zaanse sagen en legenden is gebruik gemaakt van de door G,.J. Blees, Gerrit Janplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBlees, Gerrit Jan

Zaandam, 4 mei 1877 - Zaandam, 14 maart 1961

Boekhandelaar in Zaandam, tevens antiquaar en kunsthandelaar, amateur astroloog en auteur van verschillende geschriften, waarvan het boekje 'De Westzijde te Zaandam in 1883' het meest bekend werd. Blees zette in 1915 de door zijn vader in 1883 opgerichte boek- en kantoorboekhandel voort en kreeg door zijn erudiete liefde voor het boek landelijke bekendheid in vakkringen.
in de jaren '30 in De Zaanlander gepubliceerde verhalen en de opsomming van mr. D. Visplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVis, Mr. Dirk

Nederhorst den Berg 8 juli 1906 - Driebergen 2002

Auteur van een groot aantal belangrijke publicaties over de Zaanstreek op historisch gebied. Mr. Dirk Vis stamt uit een oud Zaans geslacht en bracht zijn jeugd door in Westzaan.

Na een opleiding aan de HBS in Zaandam en een rechtenstudie aan de Gemeente Universiteit in Amsterdam waar hij in 1931 afstudeerde, werkte hij korte tijd als advocaat en procureur, maar in 1933 ging hij als illustrator en kunstschilder werken.
in zijn 'De Zaanstreek'. Naar verhouding veel legenden hebben betrekking op Assendelft, dit wordt verklaard door de ouderdom van het dorp, maar ook doordat het een katholieke enclave bleef. Zoals gezegd hebben legenden vaak een kerkelijke achtergrond, mits de strekking stichtelijk was werden zij ook door de kerk bevorderd. Een aantal legenden heeft betrekking op het ontstaan van de dorpswapens in de Zaanstreek. Deze zijn bij de aparte dorpsvermeldingen opgenomen.

Martelaren

Nadat Geertruyd Adriaan Simonsdr. uit Wormer vergeefs had geprobeerd haar man, die als wederdoperplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigDoopsgezinden (Doopsgezinde gemeenten)

Protestants kerkgenootschap, broederschap, van grote betekenis in de Zaanse geschiedenis, zowel doordat de ondernemersstand sinds de 17e eeuw overwegend doopsgezind was als door het feit dat de leefgewoonten der doopsgezinden een stempel drukten op de streekmentaliteit.
gevangen zat, vrij te kopen (zie: Martelarenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigMartelaren

Grieks: martus = getuige, personen die hun leven offerden voor trouw aan hun geloof of denkbeelden. Meestal geschiedde dit na een gerechtelijke procedure, waarbij martelingen eerder regel dan uitzondering waren, die eindigde in een terdoodveroordeling.
), gaf zij zichzelf ook als wederdoper aan. Beiden kwamen naast elkaar op de brandstapel. Toen zij stierven vloog een paar sneeuwwitte duiven uit de vlammen naar de hemel.

St. Odulphus en de zeeman

St. Odulphus, de beschermheilige van Wormer, werd door uitvarende zeelieden van dat dorp altijd gesmeekt om een behouden reis. Toen het schip van een der zeelieden verging en hij zich urenlang aan een mast had vastgeklampt herinnerde hij zich het St. Odolphusbeeldje aan de ketting om zijn nek. Hij riep de heilige aan en zie, een schip verscheen en redde de drenkeling.

De standvastige minnaar

Hendrik was al jarenlang verliefd op hetzelfde meisje, maar dorst haar niet te vragen. Toen hij eindelijk de stoute schoenen aantrok, bleek hij te laat; zij had haar ja-woord reeds aan een ander gegeven. Hendrik bleef vrijgezel, totdat de man van zijn geliefde overleed. Reeds vier dagen daarna stond hij op de stoep, maar opnieuw was hij te laat. Ook de tweede man van de vrouw overleed na verloop van tijd. Driemaal bleek scheepsrecht; Hendrik trouwde zijn meisje.

De vloek van Adrichem

Adrichem was een oud adellijk geslacht, dat dicht bij Assendelft woonde. De Vrouwe van Adrichem weigerde eens een aalmoes aan een bedelares te geven, die haar vervolgens vervloekte: haar dochter zou doof geboren worden. Maria Christina, zoals het meisje werd genoemd, kwam inderdaad doof ter wereld. Negen jaren later werd het Huis Adrichem eens bezocht door de pastoor van Assendelft. Hij merkte de droefheid in de familie op en trok naar Utrecht waar de relikwieën van St. Odolphus werden bewaard, de beschermheilige van Assendelft. Na enige religieuze handelingen van de pastoor kon het meisje horen.

De Barnde man

Ooit was er in de Polder Assendelft een oneerlijke landmeter aan het werk. Hij verrijkte zichzelf door bewuste meetfouten. Toen hij overleed werd hem daarom geen rust gegund. Eeuwig moest hij over de landen dwalen die hij verkeerd had opgemeten. Wie hem tegenkomt moet een kruisje slaan, dan wordt deze persoon geen kwaad gedaan.

Grietje Klaasdochter

In het Rampjaar 1672plugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigRampjaar 1672

Jaar waarin de Republiek der Verenigde Nederlanden wankelde. Frankrijk en Engeland hadden in 1670 in het geheim het Verdrag van Dover gesloten, waarin de vorsten Lodewijk XIV en Karel II zich onder meer verplichtten elkaar te helpen bij een aanval op de Zuidelijke Nederlanden en de Republiek. Het ging hun daarbij niet in de laatste plaats om het breken van de handels-hegemonie van het welvarende Holland. In 1671 verklaarde Keizer Leopold I van Duitsland dat hij zich bij zo'n aanva…
ging de weduwe Grietje Klaasdochter bezorgd om het vaderland naar bed. Zij lag er net in toen in haar huisje op het Zaandamse Kattegatplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKattegat, het

Tegenwoordige straat in Zaandam-oost, dwarsstraat van de Zuiddijk richting de Zaan. Zowel in Zaandam als in Loosdrecht heeft men ooit een water die naam gegeven omdat iemand met de bijnaam Kat of de Kat het gegraven had of er langs woonde. Dergelijke soort naamspelingen worden over het algemeen alleen gevormd met de blik schuin gericht naar de aardrijkskundige namen of naamtypen die aan iedereen bekend zijn. In dat geval vormt de
temidden van een groot licht een engel verscheen die tot haar zei: 'Zo zal God Holland bewaren'. Van deze gebeurtenis maakte Jan Luyken een prent en een gedicht.

Hoe de Vliet ontstond

De kerktorens van Westzaan en Beverwijk werden gelijktijdig gebouwd. Toen een van de timmerlieden op de Westzaanse toren op een gegeven moment de houten hamer niet kon vinden schreeuwde hij de werkers aan de toren te Beverwijk toe of zij hem er een toe konden gooien. De hamer werd met kracht gegooid, maar sloeg bij Assendelft de grond in. Het gat dat daardoor ontstond liep onmiddellijk vol met water. Dit is nu het meertje de Vlietplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVliet

Naam van een water onder Assendelft, vroeger een meertje, dat door een smal riviertje in verbinding stond met de Vlietsluis en daarmee het Wijkermeer.

Het meertje werd wel het Wijde Vliet genoemd, het riviertje het Nauwe Vliet. Een 'vliet' een waterloop, stroom of rivier. Aan de Vliet stond in de late Middeleeuwen het slot van de heren van Assendelft. Over het ontstaan van het Wijde Vliet doet een volksverhaal de ronde. Beverwijk en Westzaan bouwden gelijk een kerk.
.

De snelzeiler

De grootste trots van koopman Arend de Lange was zijn boeier, die in de houthaven van Zaandam lag. Op een dag merkte hij dat zijn boot andersom lag afgemeerd dan hij de boeier had achtergelaten. De volgende dag gebeurde dat opnieuw. De Lange kon dit niet verkroppen, en verborg zich de volgende nacht met zijn vriend Dirk in het schip. 0m tien uur merkten zij dat het schip werd losgemaakt, in vliegende vaart wegvoer en op zware zee terechtkwam. Pas toen het schip weer werd aangemeerd kwamen zij de kajuit uit en merkten zij dat ze in Indië waren. Zij plukten ieder tien sinaasappelen en gingen toen terug naar het bootje. Zodra ze weer in de kajuit waren voer het schip weer af. Toen het had aangelegd en de mannen naar buiten kwamen, bleek de boeier - verkeerd om weer - in de haven van Zaandam te liggen. In zeven uur waren zij heen en weer naar Indië gevaren. De sinaasappelen werden door de Zaandammers als bewijs voor hun verhaal aanvaard. De plek waar het schip lag heette sedertdien de Spookhaven.

Ger Jan Onrust

  • /home/zaanwiki/domains/zaanwiki.nl/private_html/encyclopedie/data/pages/sagen.txt
  • Laatst gewijzigd: 2020/09/07 12:05
  • (Externe bewerking)